အေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္

အေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္ (အပိုင္း- ၁)

နိဒါန္း

လူတေယာက္၏ ဘ၀လမ္းေၾကာင္းတြင္ျဖစ္ေစ၊ ႏိုင္ငံေရးလမ္းစဥ္မ်ားတြင္ျဖစ္ေစ အေတြးအေခၚက အဓိကက်ေလသည္။ အေတြးအေခၚ ရွင္းလင္းမွသာ လုပ္ေဆာင္ရမည့္ လမ္းေၾကာင္းကို သတ္မွတ္ေရြးခ်ယ္ႏိုင္သည္။ တိက်စြာ အေကာင္အထည္ေဖာ္ႏိုင္သည္။ အေတြးအေခၚ ရွဳပ္ေထြးေနလွ်င္ လမ္းစဥ္မ်ားကလည္း ေ၀၀ါးေနတတ္သည္။ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရာတြင္လဲ တိက်ျပတ္သားမွဳ မရွိျဖစ္တတ္သည္။ ၾကံတိုင္းမေျမာက္ပဲ လုပ္တိုင္း မေအာင္ ျဖစ္ေလ့ရွိသည္။ အခ်ိဳ႕က လမ္းစဥ္ကို ေရြးခ်ယ္ျပီးမွ အေတြးအေခၚကို လိုက္လံ စဥ္းစားတတ္သည္။ ပုဂၢိဳလ္ခင္မွ တရားမင္တယ္ ဆိုေသာ စကားလံုးကား ဤသို႕ေသာ အေျခအေနကို ဆိုလိုရင္း ရွိဟန္တူသည္။ လမ္းစဥ္ကို အရင္ ေရြးခ်ယ္ ထားျခင္း မရွိပဲ ေလးစားရင္းစြဲရွိေနေသာ လူပုဂၢိဳလ္တဦးတေယာက္ (သို႕မဟုတ္) အဖြဲ႕အစည္း တခု၏ ဦးေဆာင္မွဳေနာက္ကို လိုက္ပါျခင္းျဖစ္သည္။ ပုဂၢိဳလ္ေရးကိုးကြယ္မွဳမ်ားႏွင့္ ပုဂၢိဳလ္စြဲ၊ အဖြဲ႕စြဲ စိတ္ဓာတ္ မ်ား ေပၚေပါက္လာရျခင္းမွာ အဆိုပါ အေျခအေနေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။

အခ်ိဳ႕ကက်ေတာ့ အေျခအေန တရပ္၏ လွံဳေဆာ္မွဳေၾကာင့္ လမ္းစဥ္တခုကို ကိုင္စြဲလာျခင္းျဖစ္ျပီး၊ ထိုလမ္းစဥ္ အေျခခံထားသည့္ အေတြးအေခၚပိုင္းတြင္မူ ရွင္းလင္းျပတ္သားမွဳ မရွိ ျဖစ္ေနတတ္သည္။ သာကူးလုပ္တတ္သူမ်ား၊ ခြေက်ာ္စားတတ္သူမ်ား၊ ႏွစ္ဖက္ခၽြန္လုပ္တတ္သူမ်ား၊ စမူဆာ လုပ္တတ္သူမ်ားမွာ ဤအမ်ိဳးအစားမွ ထြက္ေပၚ လာေလ့ရွိသည္။ လမ္းစဥ္တခုကို ကိုင္စြဲျပီးမွ လမ္းဆံုးသည္ အထိ ျပီးဆံုးေအာင္ မေလွ်ာက္သူမ်ားမွာလဲ ဤအမ်ိဳးအစားထဲမွ ေပၚထြက္ လာတတ္သည္။ သို႕ရာတြင္ လမ္းဆံုးသည္အထိ မေလွ်ာက္သူတိုင္းကိုကား အေတြးအေခၚ မရွိပဲ အေျခအေန တရပ္၏ လွံဳ႕ေဆာ္မွဳေၾကာင့္ လမ္းစဥ္တခုကို ကိုင္စြဲလာသူမ်ားဟု တရားေသ သတ္မွတ္၍ ကား မရ။ အေတြးအေခၚတရပ္ ရွိျပီးမွ အဆိုပါအေတြးအေခၚ ေဖာက္ျပန္သြားျခင္း (သို႕မဟုတ္) လူမွဳေရး၊ စီးပြားေရး အေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ အဆိုပါ အေတြးအေခၚကို ဆက္လက္ဆုပ္ကိုင္ထားႏိုင္မည့္ ခိုင္မာေသာ စိတ္ဓာတ္ ပ်က္ျပယ္သြားျခင္း (သို႕မဟုတ္) အေတြးအေခၚသစ္တရပ္၏ ဆြဲေဆာင္ရာသို႕ လိုက္ပါသြားျခင္း (သို႕မဟုတ္) လူပုဂၢိဳလ္ႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းတရပ္၏ ဦးေဆာင္မွဳေနာက္သို႕ လိုက္ပါသြားျခင္း စသည္မ်ားေၾကာင့္လဲ မူလဆုပ္ကိုင္ ထားေသာ လမ္းစဥ္ကို စြန္႕ခြာသြားျခင္းမ်ား ရွိလာတတ္ပါသည္။

မည္သို႕ဆိုေစ လမ္းစဥ္မ်ား၊ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား၏ ေနာက္ကြယ္တြင္ အေတြးအေခၚမ်ား ပါ၀င္ေနစျမဲပင္ျဖစ္ရာ လမ္းစဥ္တခုကို မေရြးခ်ယ္ခင္ အဆိုပါလမ္းစဥ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနေသာ အေတြးအေခၚကို ကနဦးၾကိဳတင္ ေလ့လာသင့္ၾကေပသည္။ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ ဘာသာေရး၊ လူမွဳေရးရာမ်ားတြင္ ေရြးခ်ယ္စရာ လမ္းစဥ္မ်ား၊ လမ္းေၾကာင္းမ်ားႏွင့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိေနတတ္ပါသည္။ ထိုလမ္းစဥ္မ်ားကို အေတြးအေခၚမ်ားက ဦးေဆာင္ထားျခင္း ျဖစ္ျပီး၊ တခါတရံတြင္ ၀ိေရာဓိမ်ား၊ အျငင္းပြားဖြယ္ရာမ်ား၊ ထိပ္တိုက္ထိခတ္ေနျခင္းမ်ား၊ တိုက္ရိုက္ဆက္စပ္ေနျခင္းမ်ား၊ သြယ္၀ိုက္ဆက္စပ္ေနျခင္းမ်ား ျဖစ္တည္ေနတတ္ပါသည္။ ဆက္စပ္ေနေသာ အေတြးအေခၚမ်ား ေပါင္းစပ္သြားျပီး လမ္းစဥ္သစ္မ်ား ေပၚထြန္းလာျခင္းမ်ား ရွိသကဲ့သို႕၊ ထိပ္တိုက္ထိခတ္ေနေသာ သေဘာတရားႏွင့္ အေတြးအေခၚမ်ားေၾကာင့္ ပဋိပကၡမ်ား၊ စစ္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားလာျခင္းမ်ားလဲ ရွိပါသည္။

ကမၻာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္း၊ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးသမိုင္းတြင္ ဤသို႕ေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ားမွာလည္း မ်ားခဲ့ျပီ ျဖစ္သည္။ သမိုင္း တပတ္ျပန္လည္ေနေသာ အျဖစ္အပ်က္မ်ားမွာလည္း ဒုနဲ႕ေဒး။ အေတြးအေခၚ တိုက္ပြဲမ်ားမွ စတင္လိုက္ေသာ လမ္းစဥ္တိုက္ပြဲမ်ား၊ ႏိုင္ငံမ်ား၏ ကံၾကမၼာကို အဆံုးအျဖတ္ေပးသည့္ ဦးတည္ခ်က္ လမ္းေၾကာင္းတိုက္ပြဲမ်ား၊ ယင္းမွ တဖန္ ဆက္လက္ေပၚထြက္လာေသာ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူတန္းစားအေရး၊ ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးထဲက တိုက္ပြဲမ်ားကား စာဖြဲ႕လို႕ပင္ မမွီႏိုင္သည္မို႕ သုေတသန နယ္ပယ္အသီးသီးေတြ ေလ့လာဆန္းစစ္ မွတ္တမ္းျပဳေနၾကရဆဲပင္ ျဖစ္သည္။ ယခု ေဆာင္းပါးသည္ကား အဆိုပါ သမိုင္းေၾကာင္းမ်ားကို ဆန္းစစ္ေလ့လာထားသည့္ က်မ္းတခု မဟုတ္ပါ။ ယေန႕ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးေလာကကို လႊမ္းမိုးေနေသာ ဒီမိုကေရစီေရးရာ အေတြးအေခၚ ႏွစ္ရပ္ကို တင္ျပလိုေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ ေရးသားေဖာ္ျပျခင္း ျဖစ္ပါသည္။

အေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္ (အပိုင္း -၂)

ဒီမိုကေရစီ ပန္းတိုင္

ဂရိဘာသာျဖင့္ demokratia ၊ အဓိပၸာယ္အားျဖင့္ demos (people) kratos (rule) စသည့္ စကားလံုးသည္ ျပင္သစ္ဘာသာျဖင့္ democratie သို႕ ေျပာင္းလဲ သြားခဲ့ျပီး၊ ဆယ့္ေျခာက္ရာစုတြင္ အဂၤလိပ္ဘာသာျဖင့္ democracy ဟု ထပ္ဆင့္ ေျပာင္းလဲသြားျပီး ေနာက္ပိုင္းကာလတေလွ်ာက္ ဒီမိုကေရစီဆိုေသာ စကားလံုးသည္ ကမၻာ့လူ႕အဖြဲ႕အစည္းၾကီးအတြင္းသို႕ တစထက္တစ တိုး၀င္လာခဲ့ေလသည္။ ဒီမိုကေရစီ ဟူေသာ အေတြးအေခၚတြင္ မူကြဲမ်ား၊ မ်ားစြာ ရွိပါသည္။ classical democracy, developmental republicanism, protective republicanism, protective democracy, legal democracy, developmental democracy, liberal democracy, direct democracy, participatory democracy, cosmopolitan democracy, competitive elitist democracy, social democracy စသည္ျဖင့္ ဒီမိုကေရစီ အမ်ိဳးအစားမ်ားကလဲ ကြဲျပားျခားနားၾကသည္။ ဒီမိုကေရစီႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ သမိုင္းေၾကာင္းမ်ား၊ ျဖစ္ေပၚ တိုးတက္မွဳအဆင့္မ်ားကလဲ ရွဳပ္ေထြးနက္နဲလွသည္။

ဒီမိုကေရစီေရးရာ အေတြးအေခၚမ်ားျဖင့္ ကမၻာတ၀ွမ္းတြင္ ေၾကြလြင့္သြားခဲ့ေသာ အသက္မ်ားစြာ ရွိသကဲ့သို႕ ရွင္သန္သြားခဲ့ေသာ အသက္မ်ားစြာလဲ ရွိခဲ့သည္။ ေပးဆပ္ခဲ့ရေသာ ဘ၀မ်ားစြာ ရွိသကဲ့သို႕ ထြန္းေတာက္လာေသာ ဘ၀မ်ားစြာလဲ ရွိခဲ့သည္။ အဆိုပါ အေတြးအေခၚမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ အမွန္၊ အမွားမ်ားကိုလဲ ယေန႕အခ်ိန္ထိ ျငင္းခုန္ေနၾကဆဲ။ ျငင္းခုန္မွဳမ်ားအၾကားတြင္ ယေန႕ေခတ္ကာလ၌ မွန္ကန္ေနေသာ အခ်က္ႏွစ္ခုကေတာ့ ရွိသည္။ တခုကား ကမၻာေပၚရွိ ႏိုင္ငံေရးအေဆာက္အအံု အမ်ားအျပားသည္ မိမိတို႕ကိုယ္ကို ဒီမိုကေရစီ အသြင္သ႑ာန္ တမ်ိဳးမ်ိဳး၏ အေဆာက္အအံုတခုဟု သတ္မွတ္ေျပာဆိုေလ့ ရွိၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးသမားအမ်ားစုသည္ မိမိတို႕ကိုယ္ကို democrat ဟု သတ္မွတ္ထားၾကျခင္းျဖစ္သည္။ အျခားတခုမွာကား မည္သို႕ေသာ အေတြးအေခၚ မူကြဲမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္သည့္ ဒီမိုကေရစနစ္ပင္ျဖစ္ေစ၊ ေန႕ခ်င္းညခ်င္း ေပၚထြက္လာသည္ မဟုတ္ပဲ တည္ေဆာက္မွဳ ျဖစ္စဥ္တရပ္ ရွိေနျခင္းပင္ျဖစ္သည္။

၂၀ ရာစုေႏွာင္းပိုင္းတြင္ ဒီမိုကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ (၀ါ) အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္ (democratization) ဆိုေသာ အေတြးအေခၚတရပ္က ကမၻာကို စိုးမိုးလာခဲ့သည္။ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ကမၻာ့ႏိုင္ငံအမ်ားစုတြင္ က်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံေရးစနစ္မ်ား၏ ေျခာက္ဆယ့္ရွစ္ရာခိုင္ႏွဳန္းမွာ အာဏာရွင္စနစ္ ျဖစ္ခဲ့ရာမွ၊ ေနာင္အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ၾကာ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္တြင္ကား အာဏာရွင္စနစ္ က်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံ ၂၆ ရာခိုင္ႏွဳန္းသာ က်န္ရွိေတာ့သည္။ ထိုမွ တဆင့္ တျဖည္းျဖည္း ေလ်ာ့က်သြားခဲ့ရာ ႏွစ္ဆယ့္တစ္ရာစုကာလတြင္ အာဏာရွင္စနစ္က်င့္သံုးေသာ ႏိုင္ငံအေရအတြက္မွာ လက္ခ်ိဳးေရတြက္လို႕ ရလာခဲ့ျပီး၊ ယင္းတို႕အထဲတြင္ စစ္အာဏာရွင္စနစ္ က်င့္သံုးေနေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံလဲ ပါ၀င္ေနခဲ့သည္။

အဆိုပါ အေျခအေနမ်ိဳးတြင္ မိုးၾကိဳးပစ္ခ်ိန္၌ ကြင္းလယ္ေခါင္တြင္ ထီးထီးၾကီး ရပ္ေနရန္ မ၀ံ့မရဲ ျဖစ္၍ ပုန္းေအာင္းရာ အရိပ္ကို ရွာၾကသည့္ ထံုးစံအတိုင္း ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ဆိုေသာ အေတြးအေခၚ ေအာက္သို႕ ၀င္ေရာက္ပုန္းေအာင္းႏိုင္ရန္ စစ္အုပ္စုတို႕မွ ၾကိဳးပမ္းရပါေတာ့သည္။ ယင္းသို႕ၾကိဳးပမ္းရာတြင္ တပိုင္းတစ ဒီမိုကေရစီ (partial democracy) ႏွင့္ အာဏာရွင္စနစ္ (authoritarianism) တို႕ အၾကားတြင္ တည္ရွိေနေသာ Political liberalization လမ္းေၾကာင္းကို အာဏာရွင္တို႕ ရွာေဖြ ေတြ႕ရွိသြားၾကဟန္ တူပါသည္။ အဆိုပါ လမ္းေၾကာင္းအရ ဖိႏွိပ္မွဳ ေျဖေလွ်ာ့ျခင္း (ease of repression) မွာ အာဏာရွင္တို႕ မွ စတင္ ျပဳလုပ္ရျခင္းျဖစ္ျပီး၊ ဒီမိုကေရစီ အျမစ္တြယ္ ရွင္သန္ခိုင္မာမွဳ (democratic consolidation) ပန္းတိုင္သို႕ ဦးတည္သြားရာတြင္လည္း အာဏာရွင္တို႕၏ ဦးေဆာင္မွဳ အခန္းက႑က မပါမျဖစ္ ပါ၀င္သည္ျဖစ္ရာ ျမန္မာစစ္အာဏာရွင္တို႕သာမက မည္သည့္အာဏာရွင္အတြက္မဆို ႏွစ္ျခိဳက္ဖြယ္ လမ္းေၾကာင္းပင္ျဖစ္သည္။ အာဏာရွင္တို႕အတြက္ ပိုမို ႏွစ္ျခိဳက္ဖြယ္ရာ အခ်က္ကား political liberalization မွတဆင့္ democratic consolidation သို႕ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ လမ္းေၾကာင္းသည္ အာဏာရွင္တို႕ လက္ထဲတြင္ ပိုင္ပိုင္ႏိုင္ႏိုင္ ဆုပ္ကိုင္ထားႏိုင္သည့္ လမ္းေၾကာင္း ျဖစ္သျဖင့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ အာဏာရွင္တို႕ ဘက္မွ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေနာက္ကြယ္မွ ၾကိဳးကိုင္ထားသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွေသာ္ လည္းေကာင္း အေရးမလွပါက liberalization ကို abort လုပ္လိုက္ျပီး အာဏာရွင္စနစ္ကို အသက္ျပန္သြင္းရန္ (၀ါ) အာဏာျပန္သိမ္းရန္ လြယ္ကူျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။

အာဏာရွင္မ်ားဘက္က မည္သို႕ေသာ ရည္ရြယ္ခ်က္ရွိသည္ျဖစ္ေစ၊ political liberalization ကို စတင္သည္ႏွင့္တျပိဳင္နက္ political space ကို အနည္းငယ္ ဟေပးရစျမဲျဖစ္ရာ၊ အဆိုပါ ဟေပးသည့္ အေပါက္ငယ္ေလးမွတဆင့္ တစတစ ခ်ဲ႕ထြင္ယူ၍ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္၏ ပန္းတိုင္ျဖစ္ေသာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ အျမစ္တြယ္ ရွင္သန္ခိုင္မာမွဳ (Democratic Consolidation) ကို အေရာက္သြားရန္ ရည္ရြယ္ခ်က္ျဖင့္ political liberalization အေတြးအေခၚကို လက္ခံက်င့္သံုးသူမ်ားလဲ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါသည္။ အခ်ိဳ႕ကလဲ ဤအေတြးအေခၚတြင္ အေျခခံ၍ ေပၚထြက္လာသည့္ လမ္းေၾကာင္းကို evolution လမ္းစဥ္ဟု ေခၚေ၀ၚ သမုတ္ၾကပါသည္။

ဤအေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္ ေပၚထြက္လာသည္ႏွင့္ ကနဦး ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ (Initial Transition) အေတြးအေခၚတြင္ အေျခခံ၍ ေပၚထြက္လာေသာ ႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ၾကာ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးကို လႊမ္းမိုးထားခဲ့သည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားႏွင့္ ထိပ္တိုက္ ထိခတ္မွဳမ်ား ျဖစ္ေပၚ လာပါေတာ့သည္။ Initial Transition ဆိုသည္ကား ဒီမိုကေရစီအတိုက္အခံမ်ားမွ ဦးေဆာင္၍ ျဖစ္ေစ၊ စစ္မွန္ေသာ ဒီမိုကေရစနစ္ကို လိုလားလာသည့္ အာဏာရွင္မ်ားမွ ဦးေဆာင္၍ ျဖစ္ေစ၊ ႏိုင္ငံတကာအစိုးရႏွင့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွ ဦးေဆာင္၍ ျဖစ္ေစ၊ ဒီမိုကေရစီအတိုက္အခံမ်ားႏွင့္ အာဏာရွင္မ်ား ပူးေပါင္း၍ ျဖစ္ေစ၊ ၾကားျဖတ္အစိုးရ (interim government) မ်ား ဖြဲ႕စည္း၍ democratic consolidation ပန္းတိုင္ကို အေရာက္သြားေစမည့္ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳမ်ားကို ျပဳလုပ္ျခင္းျဖစ္ပါသည္။

အခ်ိဳ႕က ဤလမ္းေၾကာင္းမ်ားကို revolution လမ္းစဥ္ဟု ေခၚေ၀ၚ သမုတ္ၾကပါသည္။ သို႕ရာတြင္ ေတာ္လွန္ေရး (revolution) ဆိုသည္ကား အလြန္တရာပင္ နက္နဲသိမ္ေမြ႕လွေသာ အေၾကာင္းအရာ တခုျဖစ္ျပီး၊ ၄င္းကိုယ္တိုင္ကပင္ ဒီမိုကေရစီ ဆိုေသာ အေတြးအေခၚၾကီး တရပ္ကဲ့သို႕ေသာ အေတြးအေခၚၾကီး တရပ္ျဖစ္ေလရာ ဒီမိုကေရစီေရးရာ တစိတ္တပိုင္း အေတြးအေခၚ ေလးတခုျဖစ္သည့္ Initial Transition အေတြးအေခၚျဖင့္ မေရာေထြးမိေစရန္ သတိျပဳေစလိုပါသည္။ Initial Transition အေတြးအေခၚေပၚတြင္ အေျခခံ၍ ေပၚေပါက္လာခဲ့သည့္ လမ္းေၾကာင္းေလးခုကို ဆက္လက္တင္ျပပါမည္။

အေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္ (အပိုင္း -၃)

Initial Transition အေတြးအေခၚ (သို႕မဟုတ္) အာဏာရွင္စနစ္အားျဖိဳခ်ျခင္း (authoritarian breakdown) အေတြးအေခၚ

Initial transition ျဖစ္လာေစရန္အတြက္ အေရးၾကီးဆံုးမွာ ၾကားျဖတ္အစိုးရပင္ျဖစ္ေလသည္။ ကနဦးဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္၏ အဓိကေသာ့ခ်က္မွာ interim period တြင္ မည္သူမ်ားက အုပ္ခ်ဳပ္၍ အာဏာကို မည္သို႔ခြဲေ၀သံုးစြဲမည္နည္းဆိုသည့္ အခ်က္အေပၚတြင္ မူတည္သည္။ ထိုအခ်က္ကို ေသခ်ာစြာေဖာ္ထုတ္ျပီးမွသာ ဒီမိုကေရစီလွဳပ္ရွားမွဳ လမ္းေၾကာင္းမွာ တည့္တည့္ မတ္မတ္ႏွင့္ ထိထိေရာက္ေရာက္ရွိသည္။

ႏွစ္ဆယ္ရာစုေႏွာင္းပိုင္း ကနဦးဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္မ်ားအား ေလ့လာ၍ ပညာရွင္ Shain ႏွင့္ Lintz ဆိုသူတို႔က အဆိုပါေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မ်ားတြင္ ပါ၀င္ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ပံုစံေလးမ်ိဳးကို ထုတ္ေဖာ္ခဲ့ၾကသည္။

(၁) အတိုက္အခံမ်ားက ဦးေဆာင္ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရ (Opposition-led interim government)

လူထုတိုက္ပြဲပံုစံျဖင့္ျဖစ္ေစ၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးအသြင္ျဖင့္ျဖစ္ေစ အာဏာရွင္ အစိုးရအား ျဖဳတ္ခ်ေတာ္လွန္၍ ၾကားျဖတ္အစိုးရအျဖစ္ေၾကျငာကာ၊ ေရြးေကာက္ပြဲက်င္းပျခင္းနည္းလမ္းျဖင့္ ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္အခ်ိန္တိုအတြင္း ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ ဦးေဆာင္ဦးရြက္ျပဳသည့္ အစိုးရတရပ္ ျဖစ္သည္။ အာဏာရွင္အစိုးရ၏ ဥပေဒစိုးမိုးမွဳ၊ အာဏာသက္ေရာက္မွဳကို total rejections လုပ္ရမည္ျဖစ္၍ အသြင္ကူးစဥ္ကာလတြင္ လူထုအေပၚ၌ တာ၀န္ခံမွဳရွိရမည္။ တာ၀န္ယူရမည္။ (၁၉၇၄)ခုႏွစ္မွ (၁၉၇၆)ခုႏွစ္ ေပၚတူဂီႏိုင္ငံ ကနဦးဒီမုိကေရစီ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္သည္ ဤပံုစံမ်ိဳးျဖစ္သည္။

ထိုသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳကို လုပ္ရန္ရည္ရြယ္ပါက အတိုက္အခံအုပ္စုမ်ား စုစည္းက်စ္လစ္မွဳရွိရန္ လိုအပ္သည္။ ဥာဏ္အေျမာ္အျမင္ရွိရန္လိုအပ္သည္။ ႏိုင္ငံေရးသံုးသပ္မွဳမွန္ကန္ရန္ လိုအပ္သည္။ အခ်ိန္အခါကို မွန္မွန္ကန္ကန္ တြက္ခ်က္တတ္ရန္ လိုအပ္သည္။ လူထုစည္းရံုးေရး ေကာင္းမြန္ရန္လိုအပ္သည္။ ျပဳတ္က်သြားေသာ အာဏာရွင္မ်ားမွ ပုန္ကန္ျခားနားမွဳ ရွိလာႏိုင္သည္ ျဖစ္သျဖင့္ အခ်ိန္မွီထိန္းကြပ္ႏိုင္ရန္ စစ္ေရးသတိ၊ ႏိုင္ငံေရးသတိရွိရန္လိုအပ္သည္။ မူလအာဏာရွင္သည္ စစ္အာဏာရွင္ျဖစ္ပါက လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ား ျပန္႕က်ဲသြားႏိုင္သည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ အဆိုပါ အင္အားစုမ်ားကို ျပန္လည္စုစည္း၍ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံအတြက္ လိုအပ္ေသာ က်စ္လ်စ္သည့္ တပ္မေတာ္တရပ္ျပန္လည္ဖြဲ႕စည္းႏိုင္ရန္ အတိုက္အခံေခါင္းေဆာင္မ်ားတြင္ အုပ္ခ်ဳပ္မွဳစြမ္းရည္ရွိရန္ လိုအပ္သည္။

ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ (၁၉၈၈) လူထုအေရးေတာ္ပံုၾကီးသည္ ဤသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမဳွလမ္းေၾကာင္းကို ဦးတည္ခဲ့ေသာ္လည္း အားနည္းခ်က္အခ်ိဳ႕ေၾကာင့္ အသက္ေသြးေခ်ြးမ်ားရင္းျပီးမွ ေပးဆပ္ခဲ့ရသည္ႏွင့္ မတန္စြာပင္ ေအာင္ပြဲႏွင့္ လြဲခဲ့ရသည္။ သမိုင္းသင္ခန္းစာ ယူတတ္ရန္လိုေပသည္။ ထပ္ခါတလဲလဲ မွားေနသည္ဆိုလွ်င္ေတာ့ မွားသူမ်ား၏ အသံုးမက်မွဳပင္ ျဖစ္ေပေတာ့မည္။

အေရးၾကီးဆံုးအခ်က္မွာကား ထိုေျပာင္းလဲမွဳကို ဦးတည္သည္ဆိုပါက လူထုတိုက္ပြဲႏွင့္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး လမ္းေၾကာင္းတခုခုကိုျဖစ္ေစ၊ ႏွစ္ခုလံုးကိုေပါင္းစပ္၍ တစိုက္မတ္မတ္ လုပ္ကိုင္ရမည္။ စုစည္းမွဳအားမ်ား၏ လားရာသည္ ထိုေျပာင္းလဲမွဳကိုသာ ဦးတည္ထြက္သြားရမည္။ ၾကိဳတင္ျပင္ဆင္သင့္ သည္မ်ားကို “ ျဖစ္လာရင္လုပ္ဖို႔နည္းရွိပါတယ္“ ဆိုေသာ မီဒီယာၾကားေကာင္းရံု စကားလံုးမ်ား ေျပာေနျခင္းျဖင့္ မဟုတ္ပဲ လက္ေတြ႔လုပ္ေဆာင္ထားရမည္။ ခင္းစရာလမ္းေၾကာင္းကို ခင္းက်င္းထားရမည္။ လိုအပ္ခ်က္မ်ားကို ျဖည့္စြက္ထားရမည္။

(၂) ပါ၀ါခြဲေ၀သံုးစြဲေသာၾကားျဖတ္အစိုးရမ်ား (power-sharing interim governments)

ပါ၀ါခြဲေ၀သံုးစြဲေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရမ်ားဆိုသည္မွာ အာဏာရွင္အစိုးရမွ အခ်ိဳ႕ေသာ အဖြဲ႕၀င္မ်ားႏွင့္ အတိုက္အခံမ်ားမွ အခ်ိဳ႕ေသာ အဖြဲ႕၀င္မ်ားတို႔ နားလည္မွဳယူ၍ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား မက်င္းပမီ ယာယီ ၾကားျဖတ္အစိုးရအျဖစ္ ဖြဲ႕စည္းကာ အတူတကြ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ထိုသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳ လမ္းေၾကာင္းမွာ ႏိုင္ငံေရးအရ ပ႗ိပကၡ မမ်ားလွပဲ တည္ျငိမ္သည္။ ေျပာင္းလဲမွဳမွာ ညင္သာသည္။ အတိုက္အခံမ်ား၏ ပညာသားပါပါ ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွဳ အထူးလိုအပ္သည္။ (၁၉၈၉) မွ (၁၉၉၁)ခုႏွစ္အထိ ပိုလန္ႏိုင္ငံ၏ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မွာ ထိုသို႔ေသာ ပံုစံမ်ိဳးျဖစ္သည္။

ထိုေျပာင္းလဲမွဳမ်ိဳးကို ဦးတည္ပါက အာဏာရွင္ဘက္မွ ဘက္ေျပာင္းလာသူမ်ားရွိလာေစရန္ စည္းရံုးလွံဳ႕ေဆာ္မွဳ အားေကာင္းရမည္။ ထိုစည္းရံုးေရးစြမ္းရည္တြင္လည္း လွ်ိဳ႕၀ွက္ႏိုင္မွဳ စြမ္းရည္ပါ လိုအပ္သည္။ မည္သူႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ရန္ အတိုက္အခံမ်ားမွ nominate လုပ္ေနသည္ကို အာဏာရွင္ဘက္သို႔ သတင္းေပါက္ၾကားျခင္း မရွိေစရ။ မဟုတ္လွ်င္ ပြဲမျပီးခင္ အခ်ိန္မွာပင္ အတိုက္အခံႏွင့္ ပူးေပါင္းခ်င္သူမ်ား လုပ္ၾကံခံလိုက္ရျခင္း၊ အဖမ္းခံလိုက္ရျခင္း၊ ထိုသူမွ စိတ္ေျပာင္းသြားျခင္းမ်ားျဖစ္ႏိုင္သည္။ လံုျခံဳေရးသည္ အေရးပါလွသည္။ ထိုသူမ်ားႏွင့္ အခ်ိတ္အဆက္ရွိ ထားျပီးမွသာ လူထုတိုက္ပြဲကို ပံုစံေဖာ္ရမည္။ လူထုတိုက္ပြဲအခ်ိန္တြင္မွ ေပၚလာလိမ့္မည္ဆိုျပီး ေစာင့္စားျခင္း၊ လိုက္လံစည္းရံုးျခင္းမ်ားသည္ မိမိ၏အင္အားကို ျဖဳန္းတီးလိုက္သကဲ့သို႕ပင္ရွိသည္။ မည္သို႔မွ်အက်ိဳးမထူးပါ။ ရန္သူ႕ထက္ ေျခတလွမ္းေနာက္က်ေနသည္ကို သတိျပဳသင့္သည္။ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးေရးေခၚျခင္း သည္လည္း ဤေျပာင္းလဲမွဳလမ္းေၾကာင္းေပၚမွာပင္ရွိသည္။ သို႕ေပမယ့္ ထိုသို႔ေခၚခ်ိန္သည္ ႏွစ္ဘက္ဘက္မွ်ေနသည့္ အခ်ိန္မ်ိဳးတြင္သာ ျဖစ္သင့္သည္။ ပိုလန္ႏိုင္ငံတြင္ ထိုေျပာင္းလဲမွဳလမ္းေၾကာင္းေပၚတက္သြားႏိုင္ခဲ့သည္က ပိုလန္ႏိုင္ငံ people power movement အားေကာင္း၍ျဖစ္သည္။

(၃) အာဏာရွင္မ်ားမွဦးေဆာင္ေသာ အိမ္ေစာင့္အစိုးရမ်ား (incumbent- led caretaker governments)

အခ်ိဳ႕ေသာအေျခအေနမ်ားတြင္ အာဏာရွင္အစိုးရကိုယ္တိုင္မွ ႏိုင္ငံ၏စီးပြားေရးယိုယြင္းမွဳကို မည္သို႕မွ် မထိန္းႏိုင္ေတာ့၍ျဖစ္ေစ၊ အုပ္စိုးသူမ်ားအခ်င္းခ်င္းသေဘာထား ကြဲလြဲမွဳေၾကာင့္ ျဖစ္ေစ၊ အတိုက္အခံမ်ား၏ ျခိမ္းေခ်ာက္ႏိုင္စြမ္းေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ ဆက္လက္ထိန္းထားလွ်င္ တိုင္းျပည္တခုလံုး ဖရိုဖရဲျဖစ္လာႏိုင္ေခ် ရွိေသာေၾကာင့္ျဖစ္ေစ၊ ကနဦးဒီမိုကေရစီအသြင္ ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္ကို စတင္လိုက္ရသည္မ်ားရွိသည္။ ေတာင္အာဖရိကဒီမိုကေရစီအသြင္ ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္သည္ ထိုသို႔ေသာေျပာင္းလဲမွဳႏွင့္ စတင္ခဲ့သည္။ incumbent de Klerk government သည္ အိမ္ေစာင့္အစိုးရအျဖစ္စတင္ခဲ့ျပီး၊ (၁၉၉၃) စက္တင္ဘာတြင္မွ power-sharing coalition အေနျဖင့္ေျပာင္းလဲကာ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳကို စတင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။

ထိုေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္ေစရန္အတြက္ ထိေရာက္ေသာႏိုင္ငံတကာဖိအားမွာ အေရးပါလွသည္။ ထိေရာက္ေသာဟူေသာ စကားလံုးကို ဆိုထားပါသည္။ မစို႔မပို႔ဟိုစပ္စပ္ဒီစပ္စပ္၊ ေရွ႕ကဖံုးေနာက္ကေပၚ ႏိုင္ငံတကာဖိအားကို ဆိုလိုျခင္းမဟုတ္ပါ။ ထို႕ထက္ပို၍ အေရးၾကီးသည္ကား လူထုအားပင္ျဖစ္ပါသည္။ လူထုအားသည္ စုစုစည္းစည္းျပတ္ျပတ္သားသားရွိေနရပါမည္။ အာဏာရွင္တို႔အား မေျပာင္းလဲလွ်င္ လံုး၀မရႏိုင္သည့္ အေျခအေနသို႔ေရာက္ေအာင္ တြန္းပို႕ထားႏိုင္ရပါမည္။

(၄) အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာၾကားျဖတ္အစိုးရမ်ား (international interim governments)

အကယ္၍ အာဏာခြဲေ၀သံုးစြဲသည့္ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ျဖစ္လာႏိုင္ေခ်မ်ား လံုး၀မရွိသည့္အခါ (သိုမဟုတ္) ႏွစ္ဘက္စလံုးတြင္ သမိုင္းေၾကာင္းအရ ၾကမ္းၾကဳတ္ေသာ ယွွဥ္ျပိဳင္မွဳမ်ားႏွင့္ တဦးေပၚတဦးယံုၾကည္မွဳ လံုး၀ဥႆံုကင္းမဲ့ေနသည့္အခါ (သို႔) ႏွစ္ဘက္စလံုးမည္သူမွ် ေအာင္ပြဲရေတာ့မည္ မဟုတ္ေၾကာင္း ေသခ်ာလာသည့္အခါတြင္ ကုလသမဂၢၾကီးၾကပ္မွဳျဖင့္ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာၾကားျဖတ္အစိုးရမ်ားကို ဖြဲ႕စည္းရေလသည္။ နာမီးဘီးယား (၁၉၈၉-၁၉၉၀)ႏွင့္ ကမ္ေဘာဒီးယား (၁၉၈၃-၉၃) အေျခအေနမ်ားသည္ အဆိုပါေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္၏ ဥပမာမ်ားပင္ျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ထိုသို႔ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္မ်ားတိုင္း ေအာင္ျမင္သည္ကား မဟုတ္ပါ။ အာဖဂန္နစၥတန္ႏိုင္ငံ၏ (၁၉၉၀)ျပည့္ႏွစ္ အေစာပိုင္းကာလမ်ားအေျခအေနသည္ မေအာင္ျမင္ေသာ အျပည္ျပည္ဆိုင္ရာ ၾကားျဖတ္အစိုးရကနဦး ဒီမိုကေရစီေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို မီးေမာင္းထိုးျပေနသည္။ ထို႔႕အျပင္ အျခားအေရးၾကီးေသာ အခ်က္မွာကား သူတပါးႏွာေခါင္းျဖင့္ အသက္ရွဴသူမ်ားသည္ ကိုယ့္ႏွာေခါင္းျဖင့္ အသက္ရွဴရန္ ခဲယဥ္းသည့္ ေနာက္ဆက္တြဲျဖစ္ရပ္မ်ားပင္ျဖစ္သည္။

မည္သို႔ဆိုေစ ထိုေျပာင္းလဲမွဳျဖစ္စဥ္ကို ဦးတည္သည္ဆိုလွ်င္ကား Humanitarian intervention ျဖစ္လာေစရန္ ဦးစားေပးေဆာင္ရြက္ရမည္။ သတိျပဳရန္အခ်က္ကား ထိုျဖစ္စဥ္စတင္ရန္ အခ်ိန္သည္ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာတတ္သည္။ ျဖစ္လာျပီးလွ်င္လည္း ေနာက္ဆက္တြဲျပႆနာမ်ား အလြန္ပင္ ၾကီးမားသည္။ ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ၏ ပန္းတိုင္ျဖစ္ေသာ democratic consolidation ျဖစ္ရန္ ပိုမိုခက္ခဲသည္။ Long-term effects မ်ားျပားသည္။ autonomous development တည္ေဆာက္ရန္ political and economic challenges မ်ားသည္။ ထို costs မ်ားကို benefits မ်ားျဖင့္ weighted လုပ္ၾကည့္ျပီး benefits က costs ထက္ exceed ျဖစ္မွသာ ထိုလမ္းေၾကာင္းကို ဦးတည္သင့္သည္။

ျမန္မာ့ဒီမိုကေရစီအေရးႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ ထူးျခားေသာ အခ်က္တခုမွာကား ၁၉၈၈ လူထုအေရးေတာ္ပံုၾကီးေနာက္ပိုင္းကာလ ဒီမိုကေရစီေဖာ္ေဆာင္ေရး ၾကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည့္ အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ခရီးတြင္ အတိုက္အခံမ်ား အားလံုးသည္ ကနဦးဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္စတင္ရန္ အထက္တြင္ေဖာ္ျပကဲ့သို႔ နည္းလမ္းေပါင္းမ်ားစြာကို ခုန္ျပန္ေက်ာ္လႊား အသံုးျပဳခဲ့ၾကျပီးသားပင္ ျဖစ္ပါသည္။ ထိေရာက္မွဳရသင့္သေလာက္ မရခဲ့သည့္အခ်က္မွာကား မည္သည့္လမ္းေၾကာင္းကိုမွ တစိုက္မတ္မတ္ ဦးတည္ျခင္းမရွိပဲ ဟိုေကြ႕ဟိုတက္ႏွင့္ ေလွာ္၊ ဒီေကြ႔ဒီတက္ႏွင့္ ေလွာ္ေနၾကျခင္းေၾကာင့္သာ ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ျဖစ္ရာ လွိဳင္းထန္လွေသာ ပင္လယ္ျပင္မွ ဒီမိုကေရစီ ေလွငယ္ကား လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးဆီ ေရာက္လိုက္၊ ႏိုင္ငံတကာဖိအားဆီ ေရာက္လိုက္၊ လူထုတိုက္ပြဲဆီ ေရာက္လိုက္၊ စီးပြားေရးပိတ္ဆို႔မွဳဆီေရာက္လိုက္၊ ယူအင္ဆီေရာက္လိုက္၊ အေမရိကန္ဆီေရာက္လိုက္၊ အာဆီယံဆီေရာက္လိုက္၊ Humanitarian Intervention ဆီေရာက္လိုက္၊ တပ္မေတာ္အားခြဲ၍ မ်ိဳးခ်စ္ေခါင္းေဆာင္မ်ား ျပည္သူႏွင့္ပူးေပါင္းေရးဆီ ေရာက္လိုက္ျဖစ္ကာ ပင္လယ္ျပင္ထဲတြင္ ၀ိုင္းၾကီးပတ္ပတ္လည္ေနသကဲ့သို႔ ျဖစ္လာပါေတာ့သည္။

ပို၍ ဆိုးသည့္အခ်က္မွာကား Initial Transition အေတြးအေခၚေပၚတြင္ အေျခခံထားသည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ေနေသာ္လည္း အဆိုပါအေတြးအေခၚ၏ အေရးၾကီးဆံုး အခ်က္ျဖစ္သည့္ ၾကားျဖတ္အစိုးရဖြဲ႕စည္းေရး ေရတိုရည္မွန္းခ်က္ ပန္းတိုင္က ေပ်ာက္ကြယ္ေနျခင္းသာ ျဖစ္ေလသည္။ ၾကားျဖတ္အစိုးရ အသြင္ေဆာင္သည့္ ေတာင္းဆိုခ်က္မ်ား ထြက္ေပၚလာသည္ႏွင့္ တျပိဳင္နက္ ႏိုင္ငံေရးစစ္မ်က္ႏွာသည္ ေမရီခ်က္ပလင္း ဆြံ႕အနားမၾကားေက်ာင္း အသြင္သို႕ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းမ်ား (သို႕မဟုတ္) ခါးပိုက္ႏွိဳက္မ်ား နယ္လုသည့္ အသြင္သို႕ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းမ်ား ျဖစ္လာေလေတာ့သည္။

ျပည္သူလူထုက ေရြးခ်ယ္တာ၀န္ေပးထားသည့္ အေရးပါေသာ ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ားက ၾကားျဖတ္အစိုးရ ေပၚထြက္ေရးဆိုသည့္အခ်က္ကို တတ္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္လႊဲေျပာဆိုေလ့ရွိၾကျပီး၊ မလြဲသာ မေရွာင္သာ အေျခအေနမ်ား ေပၚလာလွ်င္လဲ ေရငံုႏွဳတ္ပိတ္ ေနလိုက္ၾကေလ့ရွိပါသည္။ ျပည္သူလူထုက မေရြးခ်ယ္ထားပဲ တာ၀န္သိသည့္ ႏိုင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္မ်ားက ၾကိဳးပမ္းေတာင္းဆိုမွဳ စတင္လိုက္ပါလွ်င္လဲ ခါးပိုက္ႏွိဳက္မ်ား ကုန္းလမ္း၊ ေရလမ္း သူ႕နယ္၊ ကိုယ့္နယ္ လုသကဲ့သို႕ ပြဲပ်က္လွ်င္ျပီးေရာ သေဘာထားကား ထိုးႏွက္ တိုက္ခိုက္ၾကပါေတာ့သည္။

အေျဖကားရွင္းပါသည္။ တကၠသိုလ္က ဘြဲ႕ရခ်င္လွ်င္ အထက္တန္းစာေမးပြဲကို အရင္ေအာင္ရပါမည္။ အထက္တန္းစာေမးပြဲကို ေက်ာ္ခြသြားလို၍ မရပါ။ မျဖစ္မေန ျဖတ္သန္းရပါမည္။ဒီမိုကေရစီစနစ္ အျမစ္တြယ္ ရွင္သန္ခိုင္မာေစလိုသည့္ ေရွရည္ပန္းတိုင္ကို Initial Transition အေတြးအေခၚေပၚတြင္ အေျခခံသည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားျဖင့္ သြားလိုလွ်င္ အထက္တြင္ေဖာ္ျပထားခဲ့ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရ အသြင္သ႑ာန္တမ်ိဳးမ်ိဳးကို ေရတိုပန္းတိုင္အျဖစ္ ဦးတည္သတ္မွတ္ ရေတာ့မည္ျဖစ္သည္။ ယင္းအခ်က္ကို လက္မခံလိုလွ်င္ Initial Transition အေတြးအေခၚကို လက္ခံက်င့္သံုးျခင္း မျပဳပဲ Political liberalization အေတြးအေခၚကို လက္ခံလိုက္သည္က ပို၍ ေကာင္းမြန္သည္။ အေတြးအေခၚက လမ္းစဥ္မ်ားကို ဦးေဆာင္သည္ျဖစ္ရာ အေတြးအေခၚ မရွင္းလင္းပဲ ႏိုင္ငံေရးကို ဦးေဆာင္ေနလွ်င္ မျပတ္သားေသာ လမ္းစဥ္မ်ားေၾကာင့္ ရွင္းလင္းသည့္ အေတြးအေခၚ ရွိေနေသာ ႏိုင္ငံေရးသမားမ်ားသာမက ျပည္သူလူထု တရပ္လံုးကိုပါ ထိခိုက္ေစႏိုင္သည္။

ၾကားျဖတ္အစိုးရ အသြင္ေဆာင္သည့္ အစိုးရတရပ္ ေပၚထြက္လာေရးဆိုေသာ အေျခခံ ပန္းတိုင္ကို လက္ခံရံုႏွင့္ ျပီးေသးသည္ကား မဟုတ္ပဲ ဦးတည္ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရအသြင္ေပၚမူတည္၍ ပိုမိုအာရံုစိုက္လုပ္ရမည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ား၊ ေလွ်ာ့ရမည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားလည္း ရွိလာတတ္သည္။ ဥပမာ- လူထုတိုက္ပြဲႏွင့္ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရးလမ္းစဥ္ကို အာရံုစိုက္သည္ဆိုလွ်င္ ေတာ္လွန္ေရးကို လူထုႏွင့္ တသားတည္းျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ရပါမည္။ ျပည္သူအမ်ားအား ကိုယ့္အားကိုယ္ကိုးစိတ္ ျဖစ္လာေစရန္ တြန္းအားေပးရပါမည္။ ေမွ်ာ္ေတာ္ေယာင္ျဖစ္ေအာင္ အခုပဲ ႏိုင္ငံတကာ ၀င္လာေတာ့မည္ဆိုလိုက္၊ အခုပဲ လူထုနည္းနဲ႕မွ ေအာင္ျမင္ေတာ့မည္ဆိုလိုက္ လုပ္ေနျခင္းမွာ တိုက္ပြဲအတြင္း ေတြေ၀မွဳကို ျဖစ္ေစႏိုင္ပါသည္။

တိုက္ပြဲတခုတြင္ စစ္ကူလာမည္ဟု ယံုၾကည္ထားေသာ တပ္မွဴး၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္၊ တပ္သားမ်ား၏ခံယူခ်က္ႏွင့္ စစ္ကူမလာႏိုင္၊ မိမိဘာသာတိုက္ရမည္ဟု သိထားေသာ တပ္မွဴးတေယာက္၏ ဆံုးျဖတ္ခ်က္၊ တပ္သားမ်ား၏ ခံယူခ်က္တို႔ မည္မွ်ကြာျခားလွသည္ကို ဂရုျပဳျပီး လူထု၏ ႏိုင္ငံေရးေရခ်ိန္၊ အေတြးအေခၚ ေရခ်ိန္ႏွင့္ အကိုက္ညီဆံုးေသာ လမ္းစဥ္မ်ားကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ၾကရမည္ျဖစ္သည္။ သို႕ျဖစ္ရာ အေတြးအေခၚ ရွင္းလင္းမွသာ ထိေရာက္ေသာ အလုပ္မ်ားကို လုပ္ႏိုင္မည္ျဖစ္ေလသည္။

အျခားေသာ အေတြးအေခၚ တခုျဖစ္သည့္ Political liberalization သို႕ ေျပာင္းလဲ လက္ခံက်င့္သံုးသူမ်ားက Initial Transition အေတြးအေခၚကို လက္ခံက်င့္သံုးခဲ့ၾကသည္မွာ အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ ေက်ာ္လာျပီး ထူးျခားမွဳ မရွိေတာ့၍ (၀ါ) Initial Transition အေတြးအေခၚမွ ဦးေဆာင္ထားေသာ လမ္းေၾကာင္းမ်ားသည္ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့၍ အေတြးအေခၚ ေျပာင္းလဲသြားျခင္းဟု ဆိုတတ္ၾကပါသည္။ သို႕ေပမယ့္ ျမန္မာ့ဒီမိုကေရစီ အေရး အႏွစ္ႏွစ္ဆယ္ခရီးတြင္ Initial Transition အေတြးအေခၚက ဦးေဆာင္ခဲ့သည္ ဟူ၍ကား တပ္အပ္ေသခ်ာ ေျပာဆို၍ မရပါ။ Initial Transition အေတြးအေခၚ၏ လမ္းေၾကာင္းမ်ားျဖစ္ေသာ လူထုတိုက္ပြဲ၊ လက္နက္ကိုင္ေတာ္လွန္ေရး၊ ႏိုင္ငံတကာဖိအားေပးေရး စသည္တို႕ကို ကိုင္စြဲခဲ့ၾကေသာ္လည္း အဆိုပါအေတြးအေခၚ၏ ေရတိုပန္းတိုင္ျဖစ္ေသာ ၾကားျဖတ္အစိုးရ ေပၚေပါက္လာေရးကို ဦးတည္ျခင္း မရွိခဲ့ၾကပါ။

ေရတိုပန္းတိုင္ေရာက္ျပီးမွ ေရရွည္ပန္းတိုင္သို႕ သြားရသည့္ လမ္းေၾကာင္းေပၚမွ အမ်ိဳးသား ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရး၊ ေတြ႕ဆံုေဆြးေႏြးေရး စသည္တို႕ကို ဦးတည္ရင္း အခ်ိန္ကုန္ ခဲ့ၾကသည္က မ်ားပါသည္။ ဆယ္တန္းေက်ာင္းသားက တကၠသိုလ္ေနာက္ဆံုးႏွစ္ စာမ်ားကိုပဲ ဖတ္ေနသည့္အခါ ဆယ္တန္းစာေမးပြဲလဲ မေအာင္ႏိုင္၊ တကၠသိုလ္က ဘြဲ႕လဲ မရပဲ ကန္႕လန္႕ကန္႕လန္႕ ျဖစ္ေနသည့္ အေျခအေနမ်ိဳးသို႕ ေရာက္ေနျခင္းသာ ျဖစ္ရာ Initial Transition အေတြးအေခၚ (သို႕မဟုတ္) အာဏာရွင္စနစ္အား ျဖိဳခ် ျခင္း (authoritarian breakdown) အေတြးအေခၚမွာ လံုး၀ က်ဆင္းသြားျပီဟုကား မည္သူမွ် တပ္အပ္ေသခ်ာ ေျပာပိုင္ခြင့္မရွိ။ အင္အားမ်ားစုစည္းျပီး၊ လူထုႏွင့္အတူ လက္တြဲ၍ ေရတိုပန္းတိုင္ကို ဦးတည္ႏိုင္သည့္ အခ်ိန္တြင္ ေအာင္ျမင္ႏိုင္ေပလိမ့္မည္။

အလားတူပင္ အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ civil liberties မ်ား ဖန္တီးျခင္း၊ ဖိႏွိပ္မွဳ ေျဖေလွ်ာ့ျခင္းမ်ားျဖင့္ စတင္ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည့္ Political liberalization အေတြးအေခၚက ဦးေဆာင္သည့္ လမ္းေၾကာင္းမ်ားမွာ ေအာင္ျမင္မည္၊ က်ဆံုးမည္ကိုလည္း မည္သူမွ် တပ္အပ္ေသခ်ာ ေျပာပိုင္ခြင့္ မရွိ။ ေအာင္ျမင္ျပီး democratic consolidation ပန္းတိုင္သို႕ ေရာက္သြားသည့္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္ သက္ေသသာဓက မ်ားရွိသကဲ့သို႕၊ လမ္းတ၀က္မွာတင္ partial democracy အျဖစ္ ကန္႕လန္႕ျဖစ္ေနသည္ မ်ားလဲ ရွိပါသည္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ အာဏာရွင္တို႕ ဘက္မွ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေနာက္ကြယ္မွ ၾကိဳးကိုင္ထားသည့္ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားမွေသာ္ လည္းေကာင္း အေရးမလွသျဖင့္ liberalization ကို abort လုပ္လိုက္ျပီး အာဏာရွင္စနစ္ကို အသက္ျပန္သြင္းသြား သည္မ်ားရွိသကဲ့သို႕၊ တပိုင္းတစ အေျခအေနက်မွ အာဏာရွင္တို႕စိတ္ေျပာင္းကာ အာဏာျပန္သိမ္းသြား သည္လဲ ရွိပါသည္။

ယခုဆက္လက္ျပီး Political liberalization အေတြးအေခၚက ဦးေဆာင္သည့္ ႏိုင္ငံေရး သေဘာတရားမ်ားကို တင္ျပပါမည္။

 

အေတြးအေခၚႏွင့္ လမ္းစဥ္ (အပိုင္း -၄)

Political Liberalization အေတြးအေခၚ

Political Liberalization ဆိုသည္မွာ အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ civil liberties မ်ား ဖန္တီးေပးျခင္းႏွင့္ ဖိႏွိပ္မွဳမ်ား ေလွ်ာ့ခ်ျခင္း (ease of repression) လုပ္ျခင္းမ်ားကို ဆိုလိုပါသည္။ အဆိုပါ အေတြးအေခၚအား အာဏာရွင္တို႕ဘက္က က်င့္သံုးလာခ်ိန္တြင္ အာဏာရွင္ေရြးေကာက္ပြဲ (authoritarian elections) မ်ား ေပၚထြက္လာေလ့ရွိပါသည္။

ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္၏ ေနာက္ဆံုးပန္းတိုင္ျဖစ္ေသာ democratic consolidation ကို ေဖာ္ေဆာင္ေပးႏိုင္သည့္ အေတြးအေခၚ တရပ္ျဖစ္ေသာ္လည္း political liberalization ႏွင့္ initial transition မွာ ကြဲျပားျခားနားပါသည္။ Initial transition ကို ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္ (Democratization)၏ ကနဦးအစိတ္အပိုင္း အျဖစ္သတ္မွတ္ထားေသာ္လည္း political liberalization က်င့္သံုးအေကာင္အထည္ေဖာ္မွဳ ျဖစ္ရပ္တိုင္းအား ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ၏ ကနဦးအစိတ္အပိုင္း အျဖစ္ သတ္မွတ္ထားျခင္း မရွိပါ။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက အဆိုပါ ကြဲျပားျခားနားမွဳကို ရွင္းရွင္းလင္းလင္း မီးေမာင္းထိုးျပေလ့ရွိၾကပါသည္။ Holger ႏွင့္ Schlumberger တို႕က political liberalization ႏွင့္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္တို႕မွာ ေနာက္ဆံုးရလဒ္အေျဖ (end result) ေပၚ မူတူ၍ ကြဲျပားေၾကာင္း ေရးသားခဲ့ၾကပါသည္။ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳျဖစ္စဥ္မွာ ဒီမိုကေရစီ စနစ္ အျမစ္တြယ္ ခိုင္မာရွင္သန္မွဳရွိရန္ ဦးတည္သည့္ ရွင္းလင္းေသာ ေနာက္ဆံုးရလဒ္ ရွိေသာ္လည္း၊ political liberalization မွာကား ဒီမိုကေရစီစနစ္ အျမစ္တြယ္ ခိုင္မာရွင္သန္မွဳ (Democratic consolidation) သို႕ ဦးတည္ျခင္းမရွိပဲ လမ္းတ၀က္တြင္ပင္ အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ liberalization ကို ရပ္ဆိုင္းကာ အာဏာျပန္သိမ္းျပီး၊ authoritarian စနစ္ကို အသက္ျပန္သြင္းျခင္းလည္း ျဖစ္ႏိုင္သည္။ တပိုင္းတစ ရပ္ဆိုင္းထားျခင္းမ်ားလဲ ျဖစ္ႏိုင္သည့္အတြက္ တိက်ေသာ end result ကို သတ္မွတ္၍ မရႏိုင္ေၾကာင္း သုေတသနျပဳခ်က္မ်ားအရ ေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါသည္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Pool ကလဲ Political Liberalization ဆိုသည္မွာ ဒီမိုကေရစီ၏ အေျခခံ သေဘာတရားမ်ားကို မိတ္ဆက္ျခင္းမွ်သာ ျဖစ္ျပီး၊ ဒီမိုကေရစီပန္းတိုင္ကို ဦးတည္ေဖာ္ေဆာင္သည္ဟု မည္သူမွ် တပ္အပ္ေသခ်ာ မေျပာႏိုင္ေၾကာင္း ရွင္းလင္းေျပာၾကားခဲ့ပါသည္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Monshipouri က Political Liberalization ျဖစ္ရပ္တိုင္းတြင္ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္မွဳ ျဖစ္မလာႏိုင္ေသာ္လည္း political liberalization ျပဳလုပ္ျခင္းအားျဖင့္ အာဏာရွင္တို႕၏ သက္တမ္းကို ဆြဲဆန္႕ေပးႏိုင္ေၾကာင္းႏွင့္ အာဏာရွင္တို႕ ရင္ဆိုင္ရတတ္သည့္ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး အက်ပ္အတည္းမ်ားကို ေရတို ေျဖရွင္းျခင္း အေတြးအေခၚတခုအျဖစ္ အသံုးခ်ႏိုင္ေၾကာင္း ေရးသားေဖာ္ျပခဲ့ပါသည္။ ဖြံ႕ျဖိဳးဆဲႏိုင္ငံမ်ားတြင္ ျဖစ္ေပၚေနတတ္သည့္ ႏိုင္ငံေရးမတည္ျငိမ္မွဳမ်ား၊ စစ္ပြဲမ်ား၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး ျပႆနာမ်ားကို political liberalization အေတြးအေခၚျဖင့္ ေျဖရွင္းပါက ညင္သာေသာ ေျပာင္းလဲတိုးတက္မွဳမ်ား ရွိႏိုင္ေၾကာင္းႏွင့္ အဆိုပါႏိုင္ငံမ်ားရွိ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းမ်ားကို ဒီမိုကေရစီ စနစ္အတြက္ ၾကိဳတင္မိတ္ဆက္ျပင္ဆင္ေပးရာ ေရာက္ေၾကာင္း Monshipouri က ဆိုထားခဲ့ပါသည္။

Political Liberalization ႏွင့္ ကနဦးဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳတို႕သည္ ဤသို႕ ကြဲျပားျခားနားေနေသာ္ျငား political liberalization သည္ civil liberties အခ်ိဳ႕ကို အကာအကြယ္ ေပးႏိုင္လာသျဖင့္ expansion of public space ျဖစ္ေၾကာင္းကိုကား ပညာရွင္အမ်ားစုက တညီတညြတ္တည္း လက္ခံထားခဲ့ၾကပါသည္။ ျခံဳငံုၾကည့္ပါက political liberalization ဆိုသည္မွာ အာဏာရွင္တို႕မွ ပိတ္ဆို႕ထားသည့္ တံခါးအား အနည္းငယ္ ဟေပးျခင္းျဖင့္ လူတဦးခ်င္း၏ အေတြးအျမင္ေဖာ္ျပခ်က္၊ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းအတြင္း လွဳပ္ရွားမွဳႏွင့္ ႏိုင္ငံေရးပါ၀င္ပတ္သက္မွဳတို႕ကို အကန္႕အသတ္ျဖင့္ ခြင့္ေပးျခင္း ျဖစ္ေပသည္။ သို႕ရာတြင္ အာဏာရွင္တို႕ ဖြင့္ေပးေသာ အေပါက္မွ အာဏာရွင္တို႕ ခ်ဳပ္ကိုင္ထားေသာ အိမ္အတြင္းသို႕ ၀င္ေရာက္ေနထိုင္ရမည္ျဖစ္ရာ ဧည့္သည္တို႕၏ ထံုးစံအတိုင္း အိမ္ရွင္မ်ား ခ်မွတ္ထားေသာ စည္းကမ္းကိုေတာ့ လိုက္နာရန္ လိုအပ္ေပသည္။ ဧည့္သည္မ်ားမွ စည္းကမ္းကို မလိုက္နာလွ်င္ကား အိမ္ေပၚမွ ႏွင္ခ်၍ ဖြင့္ထားေသာ တံခါးကို အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ အခ်ိန္မေရြး ျပန္လည္ ပိတ္ပိုင္ခြင့္လည္း ရွိေလသည္။ ယင္းမွာ political liberalization အေတြးအေခၚ၏ အေျခခံ သေဘာတရား ျဖစ္ေလသည္။

political liberalization သည္ စစ္မွန္ေသာ ဒီမိုကေရစီ ပန္းတိုင္သို႕ အေရာက္လွမ္းေရးကို ေဆာင္က်ဥ္းေပးႏိုင္သည္လား (၀ါ) political liberalization အေတြးအေခၚကို ကိုင္စြဲျခင္းျဖင့္ ဒီမိုကေရစီ ရႏိုင္သလား ဆိုသည္ႏွင့္ ပတ္သက္၍မူ အယူအဆႏွစ္မ်ိဳး ေပၚထြက္လာပါသည္။ တမ်ိဳးက political actors မ်ားေပၚတြင္ မူတည္သည့္ အေတြးအျမင္ ျဖစ္ပါသည္။ အဆိုပါ အယူအဆအရ ဒီမိုကေရစီအေရးတြင္ အာဏာရွင္မ်ားဘက္၌ hardliners ႏွင့္ softliners ဆိုေသာ ႏိုင္ငံေရးဇာတ္ေကာင္ႏွစ္မ်ိဳး ေပၚထြက္လာျပီး၊ အတိုက္အခံမ်ားဘက္၌ opportunists, moderates ႏွင့္ radicals ဆိုေသာ ႏိုင္ငံေရးဇာတ္ေကာင္ သံုးမ်ိဳး ေပၚထြက္လာႏိုင္ပါသည္။

Hardliners ဆိုသူမ်ားမွာ အာဏာရွင္စနစ္ကိုပင္ ေရရွည္တည္တံ့ခိုင္ျမဲလိုသူမ်ားျဖစ္ျပီး၊ softliners ဆိုသူမ်ားမွာ ဒီမိုကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္ေရးအတြက္ အတိုက္အခံမ်ားႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး ေစ့စပ္ညွိႏွိဳင္းေရးကို လိုလားသူမ်ားျဖစ္သည္။ opportunists ဆိုသူမ်ားကား ဒီမိုကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္ေရးကို စိတ္၀င္စားသူမ်ား မဟုတ္ပဲ ဒီမိုကေရစီ အေရးကို အေၾကာင္းျပဳ၍ ကိုယ္က်ိဳးရွာလိုသူမ်ားျဖစ္သည္။ moderates ဆိုသူမ်ားကား ဒီမိုကေရစီစနစ္ ခိုင္မာရွင္သန္ေရးကို လိုလားသူမ်ားျဖစ္ျပီး၊ မည္သို႕ေသာ ေျပာင္းလဲမွဳမ်ားကိုျဖစ္ေစ လက္ခံႏိုင္သူမ်ား ျဖစ္သည္။ radicals ဆိုသူမ်ားကား အာဏာရွင္တို႕ႏွင့္ compromise မလုပ္ရေသာ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳကို ေဖာ္ေဆာင္လိုသူမ်ား ျဖစ္သည္။ လက္တင္အေမရိက ဒီမိုကေရစီအသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ သင္ခန္းစာမ်ားအရ political liberalization ကို အာဏာရွင္ဘက္မွ softliners မ်ားႏွင့္ အတိုက္အခံဘက္မွ moderates မ်ားက ထိန္းေက်ာင္းေပးႏိုင္လွ်င္ ဒီမိုကေရစီ ခိုင္မာရွင္သန္ေရး လမ္းေၾကာင္းေပၚသို႕ ေရာက္သြားႏိုင္ေၾကာင္း ပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ၾကေလသည္။

အျခားအယူအဆတခုမွာကား အာဏာရွင္တို႕တြင္ အာဏာရွင္စနစ္ကို ထိန္းသိမ္းထားလိုေသာအုပ္စုႏွင့္ အာဏာရွင္စနစ္ကို ဆက္လက္က်င့္သံုး၍ မျဖစ္ႏိုင္ဟု ယူဆေသာ အုပ္စုႏွစ္စု ကြဲျပားသြားသျဖင့္ အာဏာရွင္တို႕အၾကား အကြဲအျပဲ (intra-regime factionalism) ႏွင့္ စစ္တပ္မွ ေခါင္းေဆာင္အခ်ိဳ႕ခြဲထြက္ျပီး အတိုက္အခံတို႕ႏွင့္ ေပါင္းသြားသည့္အခါ ျဖစ္လာေလ့ရွိေသာ intra-military factionalism မ်ား၊ degradation of military institution ျဖစ္ျခင္းမ်ားကို ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ political liberalization ကို အာဏာရွင္ေခါင္းေဆာင္မ်ားက အေကာင္အထည္ေဖာ္လာသည္ဆိုေသာ အယူအဆျဖစ္ေလသည္။ ဤအယူအဆအရ political liberalization ကို အေကာင္အထည္ေဖာ္ရာတြင္ အာဏာရွင္တို႕ဘက္မွ paradox of success ကို ေသခ်ာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ရသည္။ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ အာဏာရွင္တို႕ ၾကိဳးကိုင္ႏိုင္သည့္ ပါတီမ်ား ဖြဲ႕စည္းျခင္း၊ အာဏာရွင္တို႕၏ ရပ္တည္မွဳကို မထိပါးေစေသာ ဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းသတ္မွတ္ျခင္း၊ ၾကိဳးကိုင္ႏိုင္သည့္ ပါတီမ်ားသာ အႏိုင္ရႏိုင္မည့္ ေရြးေကာက္ပြဲဥပေဒမ်ား ျပဌာန္းျခင္း စသည္တို႕မွာ political liberalization ၏ လိုအပ္ခ်က္တရပ္ျဖစ္ေသာ အဆိုပါ paradox of success စည္းမ်ဥ္းကို ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ paradox of success မေသခ်ာပဲႏွင့္ political liberalization ကို မည္သည့္ အာဏာရွင္ကမွ ေဖာ္ေဆာင္ျခင္း မရွိပါ။

အထက္ေဖာ္ျပပါ အယူအဆႏွစ္မ်ိဳးအနက္ ပထမအယူအဆမွ ၾကည့္လွ်င္ political liberalization သည္ ဒီမိုကေရစီ ပန္းတိုင္အေရာက္လွမ္းေရးကို ဦးတည္သည့္ အေတြးအေခၚ ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယအယူအဆမွ ၾကည့္လွ်င္ကား political liberalization သည္ အာဏာရွင္စနစ္ကို ပံုစံတမ်ိဳးျဖင့္ ေရရွည္ ရွင္သန္ေနေစႏိုင္သည့္ dead end ျဖစ္ေနေသာ အေတြးအေခၚ ျဖစ္ေလသည္။ လက္တင္အေမရိက ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္မ်ားအရ ပထမအယူအဆက မွန္ကန္ျပီး၊ အေရွ႕အလယ္ပိုင္းေဒသႏွင့္ အာရွတိုက္ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္စဥ္မ်ားအရ ဒုတိယအယူအဆက မွန္ကန္ေနသည္ျဖစ္ရာ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံ ၾကံဳေတြ႕လာမည့္ political realities အေျခအေနကိုကား ခန္႕မွန္းရ အလြန္ပင္ ခက္ႏိုင္ပါသည္။

မည္သို႕ဆိုေစ အာဏာရွင္တို႕၏ political liberalization ေဖာ္ေဆာင္မွဳမ်ားကို public space ခ်ဲ႕ေပးျခင္းဟု ရွဳျမင္၍ ပထမအယူအဆကို လက္ခံက်င့္သံုးလိုေသာ moderates မ်ားအေနျဖင့္ ရလိုရျငား စမ္းသပ္ၾကည့္လိုသည္ဆိုလွ်င္ political liberalization မွ democratic consolidation သို႕ ေျပာင္းလဲရန္ ၾကိဳးပမ္းမွဳမ်ားတြင္ ေတြ႕ၾကံဳႏိုင္သည့္ obstacles မ်ားကို အာရံုစိုက္ရန္ လိုအပ္ေပသည္။ အဆိုပါ obstacles မ်ားကို ေက်ာ္လႊားႏိုင္မည့္ နည္းလမ္းမ်ားကို ၾကံဆရွာေဖြသင့္ေလသည္။ Political liberalization စတင္လာျပီးမွ ေျပာင္းျပန္ဦးတည္သြားေသာ political deliberalization မျဖစ္ေစရန္ ၾကိဳးပမ္းၾကရန္ လိုအပ္သည္။

(ဆက္လက္ေဖာ္ျပပါမည္)

ခင္မမမ်ိဳး