တနသၤာရီသမုိင္းအက်ဥ္း

 ေရး သားသူ(အာကာမုိးသူ-ျမိတ္ေကာ႔လိပ္)
ဘိတ္၊ တနသၤာရီေဒသခံျပည္သူမ်ား ႏွင္႔ မြန္.ဗမာ.. သမုိင္းစိတ္၀င္စားသူမ်ား ဖတ္ရႈသင္႔လွပါတယ္။

JUL 10 Tanintharyi တနသၤာရီ သမိုင္းအက်ဥ္း (အာကာမိုးသူ- ၿမိတ္ေကာ့လိပ္) Taninsari ၁။ တနသၤာရီ၏ပထဝီဝင္အေနအထား တနသၤာရီၿမိဳ႕နယ္သည္ ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္၏အေ႐ွ႕ေတာင္ဘက္၊ တနသၤာရီကမ္း႐ိုးတန္းေဒသ၏ ေတာင္ ဘက္၊ ေျမာက္လတၲီတြဒ္ ၉ဝဒီဂရီ မွ ၁ဝဝဒီဂရီၾကား (၉ဝ ဒီဂရီ ၅၁ မိနစ္ႏွင့္ ၉၉ ဒီဂရီ ၄ဝ မိနစ္ၾကား) တြင္တည္႐ွိသည္။ အေ႐ွ႕ေလာင္ဂ်ီတြဒ္ ၁ဝ ဒီဂရီ မွ ၁၄ ဒီဂရီၾကား ၁၂ ဒီဂရီ မ်ဥ္းေပၚ၌တည္႐ွိပါသည္။ ရန္ကုန္ၿမိဳ႔ေတာ္မွ ကမ္း႐ိုးတန္းမိုင္(၄၁၄)မိုင္၊ ၿမိတ္ၿမိဳ႕မွ ေရလမ္း ၄၅မိုင္၊ ကားလမ္း (၅၂)မိုင္ အကြာအေဝး တြင္ တနသၤာရီၿမိဳ႕တည္႐ွိပါသည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕သည္ ေခ်ာင္းႀကီးျမစ္ေခၚ တနသၤာရီျမစ္ႀကီးႏွင့္ ေခ်င္းငယ္ျမစ္ေခၚတနသၤာရီ ျမစ္ငယ္ႏွစ္စင္းတို႔ေပါင္းဆံုရာ လက္ယာဘက္တြင္တည္႐ွိသည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕၏ ေျမပံုညႊန္းမွာ ဇက္ ၁၉၁၂ဝ၂ ျဖစ္သည္။ ၂။ တနသၤာရီၿမိဳ႕နယ္၏ နယ္နိမိတ္ တနသၤာရီၿမိဳ႕နယ္၏ ဆက္စပ္နယ္နိမိတ္မ်ားမွာ- ေျမာက္ဘက္တြင္ ထားဝယ္ခ႐ိုင္၊ ေမတၲာၿမိဳ႕နယ္ခြဲမွ (၃ဝ)မိုင္ အေနာက္ဘက္တြင္ ပုေလာျမိဳ႕နယ္ (၄၉)မိုင္ ၿမိတ္ၿမိဳ႕နယ္ (၃၃)မိုင္ ကြၽန္းစုၿမိဳ႕နယ္ အေ႐ွ႕ဘက္တြင္ ထိုင္းႏိုင္ငံ (၁၅၉)မိုင္ ေတာင္ဘက္တြင္ ဘုတ္ျပင္းၿမိဳ႕နယ္(၄၈)မိုင္ အသီးသီးဆက္စပ္လ်က္႐ိွသည္။ တနသၤာရီ၏ဝန္းရံနယ္နိမိတ္မွာ အေ႐ွ႕၊ေျမာက္ႏွင့္ အေနာက္ဘက္တို႔တြင္ ေခ်ာင္ငယ္ျမစ္ႏွင့္ ေခ်ာင္းႀကီးျမစ္တို႔ဝန္းရံထားၿပီး ေတာင္ဘက္တြင္ လံုးခရမ္းေတာင္၊ ၾကယ္ေျခြေတာင္ႏွင့္တနသၤာရီ ေတာင္ တို႔ဝန္းရံထားသည္။ ၿမိဳ႕၏ဧရိယာကိုအေ႐ွ႕ေတာင္ဘက္တြင္ တပ္ဦးကြင္း၊ နတ္ကူေတာင္၊ ႊေနာက္ေတာင္ ဘက္တြင္ ဒါးေသြးေခ်ာင္းအထိသတ္မွတ္ထားပါသည္။ ၃။ တနသၤာရီၿမိဳ႕နယ္၏ အက်ယ္အဝန္း တနသၤာရီၿမိဳ႕နယ္၏ဧရိယာအက်ယ္အဝန္းမွာ (၂၈ဝ၃၂၉၆ ဧက) စတုရန္းမိုင္ (၄၃၈ဝ.ဝ၅) ျဖစ္သည္။ ေျမာက္မွေတာင္သို႔ ၁၄၃.၃ မိုင္၊ အေ႐ွ႕မွအေနာက္သို႔ ၅၈.၂၄မိုင္က်ယ္ဝန္းသည္။ တနသၤာရီတိုင္းအတြင္း နယ္ေျမဧရိယာအက်ယ္အဝန္းဆံုးၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္သည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕ႏွင့္၈၂မိုင္အကြာ ျမန္မာႏွင့္ထိုင္းနယ္စပ္႐ွိေမာေတာင္သည္(၄ဝ၄ဝ)ေပျမင့္ၿပီး နယ္ျခား မွတ္တိုင္ႏွင့္ေတာင္ၾကားလမ္း႐ွိသည္။ ၄။တနသၤာရီဟူေသာ ေဝါဟာရ ဦးေမေအာင္က တနသၤာရီဟူေသာ ေဝါဟာရသည္ ''တနင္းႀသီ '' ဟူေသာ မြန္ဘာသာစကားမွ ေ႐ြ႕လ်ား လာသည္ဟုေဖၚျပခဲ့ပါသည္။ ေနာက္အယူအဆတစ္ခုမွာ မြန္တို႔သည္ၿမိတ္ကို တိန္းန္ ဟု ၿမိဳ႕အမည္ ကို ထိပ္မွ ေခၚဆိုေလ့႐ွိသည္။ (ဥပမာ တိန္းန္ဟမေစာ ဟံသာဝတီၿမိဳ႕၊ တိန္းန္မုပလိန္န္ ေမာ္လၿမိဳင္ၿမိဳ႕) ဟု ၿမိဳ႕ကို တိန္းန္ ဟုေ႐ွးမွေခၚေလ့႐ွိသည္။ အရင္က ခရင္းေသဟုစတင္ေခၚဆိုရာမွ တရင္းေသ၊ ထိုမွ တိန္း သေရ) တနိန္းသေရ တနင္းသာေရ) တနသၤာရီဟု အဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲ ေခၚေဝၚလာခဲ့သည္ဟု ယူဆၾကသည္။ တိန္းန္သေရ (မြန္၊ ပါ႒ိ) တိန္းန္မွာ ၿမိဳ႕၊ သေရ=သရီ၊ ႀသီ=သီရိ= က်က္သေရ ဟု ျမန္မာျပန္လွ်င္ က်က္သေရ႐ွိေသာၿမိဳ႕ ဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ဦးတင္လွ က ၁၉၆၃ခုႏွစ္ ျမန္မာႏိုင္ငံ သုေတသနေဆြးေႏြးပြဲ၌ တင္သြင္းခဲ့ေသာ သူ၏စာတမ္း၌ ''ျမန္မာဘာသာစကားမ်ားအတြင္းသို႔ ေရာက္႐ွိေနေသာ လူမ်ိဳးျခား တို႔၏စကားမ်ားတြင္ မေလး(ပသ်ဴး)လူမ်ိဳးတို႕ (ေရာင္စံုပန္း မ်ား ပြင့္ရာေျမ) တာနာဆာရီ၊ တာနားသရိ၊ ထုိမွတစ္ဆင့္ တနသၤာရီကုိ ေခၚဆို ေၾကာင္း မြန္တို႔မွတစ္ဆင့္ေရာက္႐ွိသြားေသာ စကားလံုးမ်ားျဖစ္ႏိုင္ သည္'' ဟု ဆိုထားပါသည္။ ထိုင္းဘာသာစကားအရယိုးဒယားတို႔ဝင္ေရာက္လႊမ္းမိုးလာသည့္ ေနာက္ပိုင္းတြင္မွယုိုးဒယားတုိ႔က တနသၤာရီကိုထေနာင္စီ (ထေနာင္ဆီရီ-ထေနာင္သီရိ)ဟု အသံထြက္ေခၚေဝၚၾကၿပီး ေ႐ႊေပါရာေျမဟု အဓိပၸာယ္ရသည္။ ထို႕ျပင္မေလးဘာသာစကားအရ တာနာဆာရီ သို႕မဟုတ္ တာနားသရိ ေရာင္စံုပန္းမ်ားဖူး ပြင့္ရာ ေျမ သို႕မဟုတ္ သံပုရာသီးေပါရာေျမဟု အဓိပၸယ္ရပါသည္။ ၅။ တနသၤာရီေရွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္၏ သမိုင္းေနာက္ခံ တနသၤာရီတိုင္းဟု ျမန္မာႏိုင္ငံလံုး၏တိုင္းႏွင့္ျပည္နယ္သတ္မွတ္ခ်က္မ်ားတြင္ တိုင္းတစ္တိုင္း အေနျဖင့္ လူသိမ်ားျခင္း၏ အရင္းခံဇစ္ျမစ္မွာ တနသၤာရီဟူေသာ သမိုင္းဝင္႐ြာငယ္ေလး တစ္႐ြာ၏ အမည္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေလသည္။ တနသၤာရီအေၾကာင္းကို မြန္-ျမန္မာ ရာဇဝင္သမုိင္းမ်ားတြင္ လက္လွမ္းမွီသမွ် စာေစာင္ အသီးသီးမွေဖာ္ျပၾကပါသည္။ မုဒံုၿမိဳ႕ ကန္ႀကီးေစတီသမိုင္းတြင္ မြန္ေဒသျဖစ္ေသာ တနသၤာရီဟု တြင္လာ သည့္ေနရာသည္ လြန္ခဲ့ေသာႏွစ္ေပါင္း(၂၅ဝဝ) ေက်ာ္ေလာက္ကပင္႐ွိခဲ့ေၾကာင္းေဖာ္ျပထားသည္။ ခရစ္ မေပၚမွီႏွင့္ ခရစ္ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအထီ ပင္လယ္ဆိပ္ကမ္းၿမဳိ႕ျဖစ္ခဲ့သည္ဟုေဖၚျပပါသည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕သည္ ေ႐ွးေဟာင္းမြန္လူမ်ိဳးတို႕တည္ေထာင္ေသာၿမိဳ႕ျဖစ္သည္ဟု ဗန္းေမာ္ တင္ေအာင္ က ေဖာ္ျပထားသည္။ ထားဝယ္ရာဇဝင္ေတာ္ႀကီးတြင္ သုဝဏၰဘူမိသထံုျပည္ န႐ုတိမင္သည္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ မွေလွပ်က္၍ ေရာက္လာၾကေသာတနသၤာရီသားငါးေယာက္တို႕ကို လမ္းျပေစလ်က္ သာသနာျပဳသက္ (၁၇)ခုႏွစ္ တြင္ ဒူကရတိုင္း၊ ေအာင္သာဝတီျပည္၊ ကလိန္ေအာင္ၿမိဳ႕ ကိုတည္ေထာင္သည္ဟုေဖာ္ျပသည္။ ကလိန္ေအာင္ၿမိဳ႕မွ ဓမၼေသနမင္း၊ တနသၤာရီၿမဳိ႕မွ ေကာရမၻမင္း၊ နဂါးမင္းတို႔သည္ သာသနာ ႏွစ္(၂၃၈)ခုႏွစ္၊ တေပါင္းလျပည့္တြင္ ထားဝယ္ျမစ္ဝ႐ွင္ေမာ္ေတာင္၌ အံေတာ္ေစတီကိုတည္ၾကရာ ေကာရမၻမင္းသည္ ကနက္သီရိၿမိဳ႕ ကိုတည္ေထာင္ၿပီး ေခတၲစုိးစံခဲ့ေလသည္ဟုထားဝယ္ေက်ာ္မင္းက ေဖာ္ျပထားသည္။ တေကာင္းေခတ္မတိုင္မီ လြန္ခဲ့သည့္ႏွစ္ ၃ဝဝဝခန္႔က ပ်ဴႏိုင္ငံ႐ွိခဲ့သည္။ ပ်ဴမင္းေပါင္း(၁၃၉၃)ပါး ႐ွိခဲ့ၿပီး ပ်ဴႏိုင္ငံလက္ေအာက္ခံျပည္ေထာင္ေပါင္း ၂၈ ျပည္ေထာင္ ဆီက ၁၂ ျပည္ေထာင္႐ွိသည္။ ယင္း၌ တနသၤာရီပါဝင္သည္ဟုေဖာ္ျပၾကသည္။ ပ်ဴမင္းဆက္ တမၺဒီပပ်ဴမင္းေပါင္း(၁၉ဝ)တြင္ ေနာက္ဆံုး မင္းဆက္ ကလာဗုမင္းကို ေျမမ်ိဳ၏။ ၿမိဳ႕ကိုိလည္းသန္လ်က္မိုး႐ြာ၏။ လူတို႕သည္ ဓညဝတီရခိုင္သို႔ တစ္စု၊ ထားဝယ္သို႔တစ္စု၊ တနသၤာရီသို႕တစ္စု သံုးစုခြဲ၍ ေရာက္ကုန္၏ဟုေဖာ္ျပသည္။ဤကားေ႐ွး ေဟာင္းရာဇဝင္ႀကီးမ်ား၏ အဆိုတည္း။ ေ႐ွးေဟာင္းပ်ဴေခတ္ေနာက္ပိုင္းတြင္လည္း တနသၤာရီေ႐ွးေဟာင္းၿမိဳ႕ေတာ္ ႏွင့္ဆက္ႏြယ္မႈမ်ား ႐ွိခဲ့ ေပသည္။ ပုဂံမင္းဆက္ ေပါင္း(၅၅) ဆက္ ပုဂံသကၠရာဇ္ ၇၃ဝ၊ ၿမိဳ႕သက္ ၁၂၆၁ ႏွစ္႐ွိခဲ့ရာတြင္ သမုတိရာဇ္မင္းမွစ၍ေရတြက္လွ်င္ စတုတၱပုဂံေခတ္ ၄၂ ဆက္ေျမာက္ အေနာ္ရထားမင္း(ေအဒီ ၁ဝ၄၄-၁ဝ၇၇) လက္ထက္ သထံုမွ ဆက္၍ တနသၤာရီ အထိ သိမ္းသြင္းၿပီး ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္း သိန္းျပဳၿမိဳ႕မ်ား တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕စတင္ျဖစ္ေပၚလာပံုအဆင့္ဆင့္ကိုဦးႀကီးစိန္ ကေအာက္ပါအတိုင္းေဖာ္ျပထားပါသည္။ေယာနကတိုင္း သာဂရျပည္က်မိုင္း (ၾကင္းမိုင္း)ၿမိဳ႕ေတာ္ကိုထီးနန္းအုပ္ခ်ဳပ္မင္းလုပ္ေသာ ခမာ မင္းဆက္ က်မိုင္းမင္းႀကီးသည္ ေတာင္နန္း၊ေျမာက္နန္းမိဖုရားႀကီးတို႕ႏွင့္နန္းစံသည္။ ထိုမိဖုရားတို႔မွ ဖြားျမင္ေသာ သားေတာ္ႏွစ္က်ိပ္တို႔သည္ အ႐ြယ္သို႔ေရာက္လွ်င္ ၿမိဳ႕သစ္႐ြာသစ္တည္ေထာင္ရန္ ေနျပည္ ေတာ္မွ ထြက္ခြါခဲ့ၾကသည္။ တစ္ကိ်ပ္ေသာ မင္းသားတို႔မွာ ယခုေကာကရိတ္ၿမိဳ႕နယ္၊ ေကာ့ဘိန္း ႐ြာတြင္ ရမၼပူရ၊ ရမၼဝတီ (ရမၼာဝတီ) ႏွစ္မည္ရၿမိဳ႕ကို သကၠရာဇ္ ၁၁၇၊ (ေအဒီ ၇၅၆) ခုႏွစ္တြင္တည္ေထာင္သည္။ ထုိႏွစ္က်ိပ္ အနက္ ေတာင္နန္းစံေသာမိဖုရားမွ ဖြားျမင္ေသာ သားတစ္က်ိပ္တို႕က သကၠရာဇ္ ၁၄၅ (ေအဒီ ၇၈၄) ခုႏွစ္တြင္ ေလွကတၲဴတို႕ျဖင့္ ေတာင္ဘက္အရပ္ပင္လယ္ျပင္ ဗဟုိျပဳလ်က္ ယခု ၿမိတ္ၿမိဳ႕၊ ေတာင္ ဘက္မိုင္ (၅ဝ)ခန္႔အကြာ ကက္သရင္းကြၽန္း(ယခု ကံေမာ္ကြၽန္း) အလယ္ပိုင္း ေျမေနရာတြင္ ၾကကၠ လင္းၿမိဳ႕ကို တည္သည္။ ၾသကၠလင္းၿမိဳ႕တြင္ တစ္က်ိပ္ေသာ မင္းတို႕၏ ေနာက္ဆံုးမင္းျဖစ္ေသာ ျဗမုႏၵရီ မင္းသည္ ထီးနန္း အုပ္စိုး၍ (၂) ႏွစ္ၾကာေသာအခါ သကၠရာဇ္ ၂၆၃ (ေအဒီ ၉ဝ၂) ခုႏွစ္တြင္ တနသၤာရီ ျမိဳ႕နယ္၊ ပဝေက်း႐ြာ၊ အုန္းပင္ကြင္းအရပ္၌ ေထာင့္ကြာၿမိဳ႕ကိုတည္သည္။ ေကာသမၻီၿမိဳ႕ ဟုလည္း တြင္သည္။ ေထာင့္ကြာ ၿမိဳ႕၌ ႏွစ္ေပါင္း ၂၂ဝ၊ မင္းဆက္ေပါင္း ၄၉ ဆက္ေနာက္ဆံုးမင္းဆက္မွာ ျဗံစကၠပိတ္မင္း ျဖစ္သည္။ ထုိမင္း လက္ထက္ သကၠရာဇ္ ၄၈၄ (ေအဒီ ၁၁၂၃) ခုႏွစ္သို႔ ေရာက္ေသာအခါ ထိုေထာင့္ကြာၿမိဳ႕မွ ေျပာင္းေ႐ြ႕၍ ယခုေမာ္တံုး႐ြာ၊ အေ႐ွ႕ေျမာက္ဘက္ဘန္ေ႐ွာင္ျမိဳ႕ကို တည္သည္။ ျဗံစကၠပိတ္မင္းသည္ တစ္ႏွစ္သာစံၿပီး သားေတာ္မ်ားအားထားခဲ့ကာျမစ္ညာသို႔ဆန္တက္ လ်က္ ယခုသိေႏၶာ႐ြာအထက္နားတြင္ ေမာ္စြန္းၿမိဳ႕ႀကီးကို သကၠရာဇ္ ၄၈၈ (ေအဒီ ၁၁၂၇) ခုႏွစ္တြင္ တည္သည္။ ထုိမွ သကၠရာဇ္ ၅၁၄(ေအဒီ ၁၁၅၃) ခုႏွစ္တြင္ ေအာင္သာဝရၿမိဳ႕ (ယခု သာဝရ႐ြာ) ကိုတည္သည္။ ေအာင္သာဝရၿမိဳ႕သည္ ယခုတနသၤာရီျမစ္ဖ်ားခံရာ ထားဝယ္ခ႐ိုင္၊ ေမတၲာၿမိဳ႕နယ္ခြဲ အနီးမွ စီးဆင္းလာ ေသာေနရာႏွင့္ မ်ားစြာမေဝးေသာေနရာျဖစ္သည္။ (ၿမိဳ႕တည္ရန္ နဂါးမင္း ကူညီမည္၊ ကတိတစ္ခုျပဳပါ ဟုဆိုသည္။ ယင္းမွ ၿမိဳ႕တည္ရာသို႔ မိန္းမ မေခၚလာပါႏွင့္ဟုဆိုသည္။သေဘာတူၿပီး ၿမိဳ႕တည္ခဲ့သည္။ တစ္ခါတြင္မိဖုရားက ၿမိဳ႕ျပခမ္းနားပံုကိုၾကည့္လိုေၾကာင္း ေတာင့္တေျပာဆို၍ဖန္ခ်ဳပ္အိမ္ႏွင့္ ေလွဝမ္းတြင္ေခၚယူလာခဲ့သည္။ နဂါးမ်ားကိုျမင္၍လန္႕ၿပီး ေအာ္သံထြက္သြားရာ နဂါးမင္းႏွင့္ ပြဲေတာ္ တည္ၾကရာ၌ ကတိပ်က္သည္ဟုနဂါးမင္းကဆိုသည္။ လူဘုရင္မင္းက စားေနသည့္ ေ႐ႊခရင္းျဖင့္ လည္ဆက္ကို ထိုးသတ္၍ေသေလသည္။ နဂါးမင္းအေလာင္းေရထဲသို႕ေမ်ာပါသည္။ နဂါးကိုသတ္၍ ေအာင္သျဖင့္ ေအာင္သာဝရ တြင္သည္။ နဂါးေသသည္ တနသၤာရီျမိဳ႕ ျမစ္ဆံုရာ မေရာက္မီ ေတာင္ေျခ တစ္ခုတြင္ ကပ္ေန၍ နဂါးကပ္ေတာင္ (ယခု နဝထပ္) ဟုတြင္သည္။ နဂါးမင္းအေလာင္းေမွ်ာဆင္းလာၿပီး ယခုၿမိဳ႕ေနရာ၌တင္သည္။ ခရင္းခြျဖင့္ထိုးသတ္၍ ေသျခင္း ေၾကာင့္ ခရင္းေသ၊ ေနာင္တြင္ တရင္းေသ႐ြာ၊ ထိုမွ တနင္းသေရ၊ တနင္းတရီ ထိုမွ တနသၤာရီ ၿမိဳ႕ဟူ၍ ျဖစ္လာသည္။ ဘုရင္မ်ားဘုန္းကံ႐ွိန္ျမင့္လို၍ နဂါးမင္းလာေရာက္ကူညီေၾကာင္း အမႊမ္းတင္ေျပာဆိုျခင္းသာ ျဖစ္မည္ဟု ယူဆရမည္။ ဒ႑ာရီအခ်က္အလက္မ်ားျဖစ္၍ စဥ္စားစရာမ်ား႐ွိေနပါေသးသည္။ ျဗံစကၠပိတ္မင္းမွ မင္းဆက္(၅)ဆက္၊ႏွစ္ေပါင္း (၁၁၇) ထီးနန္းစုိးစံခဲ့ၾကၿပီး၊ သကၠရာဇ္ (၆၃၁) (ေအဒီ ၁၂၆၉) ခုႏွစ္တြင္ က်မိုင္းမင္းဆက္ ကုန္ဆုံးေတာ့သည္။ ထိုအခါသမီးေတာ္တစ္ပါးသာ က်န္႐ိွ၍ မွဴးမတ္ပညာ႐ိွတို႔ တိုင္ပင္ၿပီး အ႐ုဇၨယတိုင္း သို႔ သြား၍ မင္းဆက္ေတာင္းသည္။ ထိုျပည့္႐ွင္ ဘုရင္ လင္းဇင္းမင္းက သားေတာ္သံုးပါးအနက္ သားလတ္ ဧကဒယ္ရာဇာကုိေပးသည္။ ထုိမင္းသားက လိုက္ပါၿပီး သမီးေတာ္ကိုသိမ္းပိုက္လ်က္ ေအာင္သာဝရၿမိဳ႕၌ (၆)ဆက္ေျမာက္မင္း အျဖစ္ေခတၲနန္း စိုက္သည္။ သကၠရာဇ္ ၇၃၈(ေအဒီ ၁၃၇၃) ခုႏွစ္၊ ဘာဟိကရာဇာမင္းလက္ထက္၌တနသၤာရီၿမိဳ႕ကို တိုးခ်ဲ႕ခဲ့ သည္။ ေဘဒယ္ရာဇာမင္းမွစ၍ ၅၃ဆက္ေသာမင္းတို႕ တနသၤာရီၿမိဳ႕ကို ၂၅၄ႏွစ္တိုင္ စိုးစံၾကရာ သကၠရာဇ္ ၈၉၃(ေအဒီ ၁၅၃၂) ခုႏွစ္ေရာက္ေသာအခါ ေနာက္ဆံုးမင္းျဖစ္သည့္ ေက်ာက္ဘြားျမေစာစံမင္းလက္ထက္ ယုိးဒယားျပည္ဝင္တစ္သန္း႐ွင္သားျဗရာမသြန္တိႆမင္းက စစ္သည္အလံုးအရင္း ႏွင့္တနသၤာရီၿမိဳ႕ကို က်ဴးေက်ာ္ဝင္ေရာက္တိုက္ခိုက္ခဲ့သည္။ ထိုႏွစ္ကာလမွစ၍ ေနာင္တြင္ ၿမိတ္ခ႐ိုင္ျဖစ္လာမည့္ နယ္ေျမေဒသသည္ ယုိးဒယားတို႕၏ လက္ ေအာက္သို႕က်ေရာက္ခဲ့ၿပီးအေနာက္ဘက္ႏိုင္ငံမ်ားႏွင့္ ကုန္သြယ္စီးပြား ျပဳလုပ္ၾကရာတံခါးဝၿမိဳ႕သဖြယ္ တနသၤာရီၿမိဳ႕မွာ ထိုျပည္နယ္၏ျမိဳ႕ေတာ္ျဖစ္ခဲ့သည္။ ေအဒီ ၁ဝ၆ဝတြင္ေရးသားေသာ တန္မင္းဆက္ ရာဇဝင္သစ္၌ ျမန္မာဆိပ္ကမ္းျမိဳ႕အမည္မ်ားကိုေအာက္ပါအတိုင္းေဖာ္ျပထားသည္။ တ႐ုတ္အမည္ - ျမန္မာအမည္ လုမန္- ဇုတ္သုတ္ မိေဆာ - ရခိုင္ကမ္း႐ိုးတန္း မိုတိပို - မုတၱမ တ႐ုတ္အမည္- ျမန္မာအမည္ ပဲကု - ပဲခူး ႐ီွလိ - ေဝသာလီ တေနာ္သီရိ - တနသၤာရီ တ႐ုတ္တို႕သည္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာတြင္႐ွိေသာ္ၿငားလည္း ဟန္မင္းဆက္လက္ထက္တြင္ အိႏၵိယသမုဒၵရာ အတြင္းသို႕ ေရေၾကာင္ခရီးသြာလာခဲ့ေၾကာင္းသိရသည္။ ထို႕ျပင္ခရစ္ႏွစ္ဦးပိုင္းတြင္ လဖိရ္စင္ (ဆင္ပင္ လယ္) ဆိပ္ကမ္းသည္ မြန္တိုင္းေဒသ၏အဓိကဆိပ္ကမ္းျဖစ္ခဲ့ၿပီး ' ဖုန္ကန္တုလု' ျဖစ္ေၾကာင္းသိရသည္။ ေတာင္ပိုင္းစုန္ေခတ္(၁၂)ရာစုတြင္ အိႏၵိယႏွင့္ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ အေနာက္ဖက္ေဒသမ်ားသို႕ တ႐ုတ္သေဘၤာ မ်ား ခရီးေပါက္ခဲ့ၾကသည္။ အိႏၵိယေတာင္ပိုင္းသေဘၤာသားမ်ားသည္ လဗိရ္စိင္ဆိပ္ကမ္းအား ပုဂါမဒြာရ(ပ်ဴႏိုင္ငံတံခါးေပါက္) ဟု ေခၚၾကသည္။ ထို႕အျပင္ထိုတိုင္ႏိုင္ငံ ကိရိခန္ၿမိဳ႕သို႕အေရာက္ အေ႐ွ႕ဖက္ကမ္း႐ိုးတန္းႏွင့္ အေနာက္ဖက္ တလႊားသို႕ ေရေၾကာင္ခရီး႐ွည္႐ြက္လြင္႕လွ်င္၊ မေလး႐ွာကြၽန္းဆြယ္ႏွင့္ ျမန္ာႏိုင္ငံ တနသၤာရီဆိပ္ကမ္းမွာ ၾကားခံဆိပ္ကမ္းမ်ားအျဖစ္ရပ္တည္ခဲ့သည္။ တနသၤာရီျမစ္သည္ ျမစ္ဝမွ ၄၄ မိုင္အထက္တြင္ တည္႐ွိေစကာမူ ပင္လယ္ကူးကတၲဴေလွ မ်ားမွာ ထုိစဥ္က တနသၤာရီၿမိဳ႕သို႔တက္ေရာက္ႏိုင္သည္ျဖစ္၍ ပါး႐ွားပင္လယ္ေကြ႕ႏွင့္ အိႏၵိယ ေရေၾကာင္းျဖင့္ အေနာက္ပိုင္းထြက္ ပစၥည္းမ်ား သယ္ယူလာသည္။ တ႐ုတ္ျပည္ႏွင္႕ယိုးဒယားျပည္တို႕မွ ကုန္ေၾကာင္းျဖင့္ကုန္ပစၥည္းမ်ားတင္သြင္းလာရာ လမ္းဆုံ ျဖစ္ေသာ ေၾကာင့္ ကမၻာ့အေ႐ွ႕ဖ်ားေဒသသို႕သြားရာတြင္ တံခါးေပါက္ဝဟုထင္႐ွားသည္။ အကယ္၍ မဒရပ္မွ ယိုးဒယားျပည္ အယုဒၶယၿမိဳ႕သို႔ ေရလမ္းခရီးျဖင့္သြားရမည္ဆိုလွ်င္ မလကၠာကြၽန္းဆြယ္ကို ေကြ႕ပတ္ၿပီး သြားရမည္ျဖစ္ရာ အခ်ိန္ေျခာက္လခန္႔ၾကာသည္။ မဒရပ္မွတနသၤာရီသို႔ ေရလမ္းခရီးမွလာၿပီး ကုန္းလမ္းေၾကာင္းျဖင့္ အယုဒၶယသို႔ဆက္သြားလွ်င္တစ္လခန္႕သာၾကာသည့္ျဖတ္လမ္းျဖစ္ သည္။ တနသၤာရီဆိပ္ကမ္းမွ ယိုးဒယားနယ္ထဲသို႕ကုန္းလမ္းျဖင့္သြားလွ်င္ ၂ ရက္သာၾကာသည္။ တ႐ုတ္ႏိုင္ငံ စုန္ေခတ္ (ေအဒီ ၁၂-၁၃) ရာစုမ်ားက ေၾ<ြကထည္အိုးခြက္၊ ပန္းကန္ အစအနေပာာင္း (၂၅ဝ) ေက်ာ္ကို တနသၤာရီေဒသတြင္ေတြ႕႐ွိရသည္။ ဤအေထာက္အထားမ်ားအရ၊ တနလၤာရီၿမိဳ႕သည္ ပင္လယ္ရပ္ျခားေရာေၾကာင္းခရီးဆိုင္ရာအရ အေရးပါေသာၿမိဳ႕အျဖစ္ရပ္တည္ခဲ့သည္။ တနသၤာရီႏွင့္ပတ္သက္၍ သကၠရာဇ္ ၇၉၆ (ေအဒီ ၁၄၃၉) ခုႏွစ္၊ အင္းဝမုိးညႇင္းမင္း လက္ထက္ ျမန္မာႏိုင္ငံသို႕ အေနာက္တုိင္းမွ ပထမဆံုးေရာက္႐ွိလာသူမွာ ဥေရာပတိုက္ ဗင္းနင္းၿမိဳ႕သား နီကိုလို ဒီကြန္တီ ဆိုသူျဖစ္သည္။ ၄င္းကတနသၤာရီၿမိဳ႕ကို ခမ္းနားႀကီးက်ယ္ ေသာဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ဟု မွတ္တမ္း တင္ခဲ့သည္ကိုေထာက္ေသာ္ ၁၅ ရာစုႏွစ္ မတိုင္မွီက တနသၤာရီသည္ အေ႐ွ႕တိုင္းႏွင့္ အေနာက္တိုင္း တို႕မွကုန္သည္မ်ားအသံုးျပဳရာ ဆိပ္ကမ္းၿမိဳ႕ျဖစ္ခဲ့သည္မွာ ထင္႐ွားေၾကာင္းႏွင့္ ဆင္ေပါမ်ားေသာေဒသ တစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္းေရးသားေဖာ္ ျပခဲ့ပါသည္။ ထရင္းစတင္းဒီအြန္မာ ဆိုသူကလည္း သူ၏ခရီးစဥ္မွတ္တမ္း၌ တနသၤာရီၿမိဳ႕သည္ အိႏၵိယျပည္မွ အေမြးအၾကိဳင္မ်ားအတြက္ ပထမေစ်းကြက္ျဖစ္သည္ဟူ၍ လည္းေကာင္း၊ ဒူအာတုိဘာဘိုဆာ ဆုိသူကမူ တနသၤာရီျမိဳ႕မွ ကုန္သေဘၤာ မ်ားကို တြင္ေတြ႕ရသည္ဟုလည္းေကာင္း၊စာနာခန္းဒ္ မွ အပၸဒူရာဇက္ က ၁၄၄၂ ခုႏွစ္တြငေအာ္မိုစ္. တြင္ေတြ႕ရသည့္လူမ်ိဳးမ်ားထဲ၌ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေနလူမ်ိဳးမ်ားကိုလည္း ေတြ႕ျမင္ရ ေပလိမ့္မည္ဟုလည္းေကာင္းေဖာ္ျပခဲ့သည္မ်ားကို ေထာက္ေသာ္ တနသၤာရီၿမိဳ႕သည္ ကမၻာအေ႐ွ႕ဖ်ားေဒသ မ်ားသို႕ သြားရာတံခါးေပါက္ဝလမ္းမျဖစ္ ေၾကာင္း ထင္႐ွားေစသည့္အျပင္ ကမၻာအေ႐ွ႕အဖ်ား၊ အေနာက္ ႏိုင္ငံႏွင့္ တနသၤာရီျမိဳ႕သားမ်ား ကုန္စည္ကူးသန္းဆက္ႏြယ္ ကူးလူးမႈမ်ား႐ိွခဲ့သည္မွာ ထင္႐ွားသည္။ ၆။ ျမန္မာေက်ာက္စာႏွင့္မွတ္တမ္းမ်ားမွ တနသၤာရီ တနသၤာရီအမည္သည္ ပုဂံေခတ္ထိုးေက်ာက္စာတစ္ခ်ပ္ျဖစ္သည့္ သကၠရာဇ္ ၅၅၈ ခုႏွစ္က နရပတိစည္သူမင္းလက္ထက္ထိုးေက်ာက္စာတစ္ခုတြင္ ေဖာ္ျပပါ႐ွိရာ အရိမဒၵန ယူရျပည္ (ပုဂံ) ၏ နယ္နိမိတ္ကို ''ႏိုင္ငံက်ယ္ျခင္းအရာကား အေ႐ွ႕သို႔လားေသာႏိုင္ငံကား သံလြင္ျမစ္အေ႐ွ႕ဖက္အတိုင္း ေတာင္ကား၊ ထားဝယ္၊ စညႊတ္၊ သင္ထုတ္၊ တနင္သေရ၊ တကြာ၊ သလင္ေၾက၊ ပစၥဂရီ၊ ဒြါရဝတီ အေနာက္ကား မစၧဂိရိီ၊ ပတိကၠာ၊ ေျမာက္ကား တေကာင္း၊'' စသည္ျဖင့္ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဤေက်ာက္စာအရအေနာ္ရထာမင္းႀကီးလက္ထက္မဟုတ္ေသာ္လည္းနရပတိစည္သူမင္းလက္ထက္တြင္ အေနာ္ရထားမင္း၏ႏိုင္ငံေတာ္အက်ယ္ကို ဆက္၍ယူသည္ဟုပညာ႐ွင္တို႔က မွတ္ယူၾကသည္။ (သင္တုတ္မွ ဆင္တုတ္ သို႔မဟုတ္ သန္းဒုတ္ျဖစ္သည္။) ပုဂံေခတ္ မူလထုိးေက်ာက္စာ အခ်ိဳ႕တြင္ တနသၤာရီႏွင့္ထားဝယ္ အေၾကာင္းေဖာ္ျပထားသည္ကို ေတြ႔ရသည္။ တနသၤာရီအေၾကာင္းကို ေအဒီ ၁၂၇၆ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၂၉၂ ခုႏွစ္ထိုးေက်ာက္စာတို႔တြင္ ေဖာ္ျပထား၏။ အေနာ္ရထာပုဂံႏိုင္ငံ၏ အပိုင္အျခားကား ၊ အေနာက္ဖက္သို႕လားေသာ္ ပဋိကၡရားႏိုင္ငံ၊ (ယခုအေ႐ွ႕ပါ ကစၥတန္) ေျမာက္ဖက္သို႕နန္ေစာႏိုင္ငံ၊ (ဂႏၶလရာဇ္)အေ႐ွ႕ေတာင္ဂြၽမ္းျပည္၊ ေတာင္သို႕ တနသၤာရီ ကမ္း႐ိုးတန္းတေလွ်ာက္ မေလးကြၽန္းဆြယ္၊ ေျမာက္ဖက္ထိပ္အထိ႐ွိသည္ဟု ခန္႕မွန္းသည္။ ထုိ.အၿပင္ ယိုးဒယားေျမာက္ပိုင္း သမိုင္းေဟာင္းမ်ားကလည္း အေနာ္ရထာမင္းႀကီး၏ ပိုင္နက္ နယ္ပယ္ တြင္ ေခ်ာင္ဖ်မဲ့နာမ္ျမစ္ဝွမ္း ႐ွီလာဗုိ (ေလာပူရီ ) ၿမိဳ႕ေတာ္လည္း ပါဝင္ေၾကာင္း ကေမၻာဒီးယား ႏိုင္ငံသို႕ မင္းႀကီးကိုယ္တိုင္ စစ္ခ်ီဖူးေၾကာင္းထည့္သြင္းေဖာ္ျပထားေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ သထံုပတ္ဝန္းက်င္ျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံေအာက္ပိုင္းသာမက တနသၤာရီေတာင္ဘက္ဖ်ား မာလာယု ကြၽန္းဆြယ္ ထိပ္႐ွိ သလင္းေၾကအထိ အေနာ္ရထာ၏ၾသဇာပ်ံ႔ႏွ႔ံခဲ့ေပသည္။ ပုဂံေခတ္၏ လက္ေအာက္ခံ အျဖစ္ေတြ႕ရေသာ အေထာက္အထားမွာ ေမာင္းေလာကြင္း၊ သန္ဒုတ္ (ဆင္တုတ္)၌ ေတြ႕ရေသာ ေစာလူးမင္း၏ ပါဠိေက်ာက္စာ၊ ဦးျမ၏အုတ္ခြက္စာအုပ္တြင္ ေစာလူးမင္း၏ ေကာင္းမႈေတာ္အုတ္ခြက္ကိုေတြ႕ရသည္ဟု ပါေမာကၡဦးေဖေမာင္တင္ကေရးသားျပဖူး ပါသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံေနျပည္ေတာ္မွလူမ်ားသည္ ၁၂ ရာစုမတိုင္မွီကပင္၊ တနသၤာရီသို႕ ေရာက္႐ွိလာ သည့္အေထာက္အထားကို ေတြ႕ရသည္။ ၿမန္မာသကၠရာဇ္ ၆၃၁ခု (ေအဒီ ၁၂၆၉) နရသီဟပေတ့မင္း (တ႐ုတ္ေျပးမင္း) လက္ထက္တြင္ ၿမိတ္ၿမိဳ႕နယ္သားသူၾ<ြကယ္ (ဝမ္းေျဖသည္ ၿမိတ္ၿမိဳ႕နယ္ မိမိဇာတိ ရပ္႐ြာတြင္ ဂူဘုရားတည္သည့္ေက်ာက္စာကို ၿမိတ္ၿမိဳ႕၏အေ႐ွ႕ေတာင္ ၁ဝမိုင္ခန္႔အကြာ သမ္ပုတ္႐ြာ (သႏၵဳတ္ (ေခၚ) ဆင္ထုပ္႐ြာ) လယ္ထဲမွ ရ႐ွိပါသည္။ ဤသို႔ဆိုလွ်င္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အေ႐ွ႕ေတာင္ဘက္စြန္း ထိတိုင္ ပုဂံမင္းေနျပည္ေတာ္၏ လႊမ္းမိုးမႈမ်ားကိုေတြ႕ရသည္။ (ေငြတိုးသစားသူ ငပုန္ဟူ၍လည္း အခ်ိဳ႕ စာမ်ား၌ ေဖာ္ျပသည္။ ယခုၿမိတ္အေ႐ွ႕ၿမိဳ႕နယ္အတြင္းေဇတဝန္ေစတီႏွင့္ ေတာင္ဖီလာေစတီတို႕သည္ ပုဂံေခတ္ (ေအဒီ ၁၂ဝ၈) နရပတိစည္သူမင္းႀကီးတိုင္းခန္းလွည့္လည္စဥ္ ၿမိတ္သို႔ ေရာက္၍တည္ခဲ့ေသာဘုရားမ်ားျဖစ္ သည္ဟုေဖာ္ၿပၾကသည္။ ထုိုအခ်ိန္ကသေဘၤာဆိပ္ျဖစ္ေသာ ဆင္တုတ္သေဘၤာဆိပ္(သို႕မဟုတ္) သန္းဒုတ္ သို႕မဟုတ္ ေတာ္ေနာက္လယ္႐ြာ (ယခု ကြၽန္းစုၿမိဳ႕နယ္အပိုင္) သည္လည္း ေအဒီ-၁၁၉၆၊ အေနာ္ရထားမင္းႀကီးနတ္႐ြာစံၿပီး ႏွစ္ေပါင္း ၁၂ဝအၾကာတြင္ နရပတိစည္သူမင္းႀကီးေရးထုိး ခဲ့ေသာ ေက်ာက္စာတြင္ပုဂံပိုင္နက္အျဖစ္ေဖာ္ျပျခင္းကုိခံရၿပီးျဖစ္ေပသည္။ ေအဒီ-၁၂၆၉ေန႕စြဲေရးထိုး ထားေသာ ေက်ာက္စာတစ္ခ်ပ္ကိုလည္း ၿမိတ္အေ႐ွ႕ေတာင္ဘက္ သန္းဒုတ္တြင္ေတြ႕ခဲ့ရေပသည္။ ယင္းေက်ာက္စာ အရ နရပတိစည္သူမင္းႀကီးသည္ ထုိအခ်ိန္ကမေလးကြၽန္းဆြယ္(မေလး႐ွား)တြင္ တစ္ခုတည္းေသာ မပ်က္မစီးပဲက်န္ခဲ့သည့္ ဗုဒၶဘာသာႏိုင္ငံမွ နာဂရသီရိဓမၼရာဇာႏွင့္ လက္တြဲေဆာင္႐ြက္လုိေသာ ဆႏၵ ႐ွိေၾကာင္း သိရေပသည္။ တနသၤာရီသည္လည္း ပုဂံေခတ္ပ်က္စီးယုိယြင္းစအခ်ိန္ ေကာဇာသကၠရာဇ္ ၆၃၉(ေအဒီ ၁၂၇၇)တြင္ လင္းဇင္းမင္းဆက္ျဖစ္ေသာ ဧကဒယ္ရာဇာမင္းသည္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ကို တည္ေထာင္ခဲ့ သည္ဟုလည္းေကာင္း၊ တနသၤာရီၿမိဳ႕သစ္ရာဇဝင္ကမူ ဘာဟိကရာဇာမင္းသည္ ေကာဇာသကၠရာဇ္ ၇၃၅ ခုႏွစ္၊ ကဆုန္လဆန္း(၅)ရက္ေန႕ (ေအဒီ-၁၃၇၃) တြင္တနသၤာရီၿမိဳ႕သစ္ကိုတည္ေထာင္ေတာ္ မူသည္။ ၿမိတ္ခ႐ိုင္ကဇက္တီးယားအတြဲ (ဗ) ေအဒီ(၁၉၁၂)တြင္လည္း ယိုးဒယားတို႔သည္ ေအဒီ ၁၃၇၃ ခုႏွစ္တြင္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ကိုတည္ေဆာင္ထားသည္ဟုေဖာ္ျပထားေပသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ ေဟာင္းကို ဧကဒယ္ရာဇာမင္းသည္ ပထမဦးဆံုးတည္ေထာင္ခဲ့သူျဖစ္ၿပီး၊ ဗာဟိကရာဇာမင္းသည္ ေနာက္ထပ္ျပဳျပင္တည္ေဆာင္ခဲ့သူယူဆရန္႐ွိသည္။ သကၠရာဇ္ (၈ဝ၆) တြင္ေရးထိုးေသာ ထူပါ႐ံုဘုရားေက်ာက္စာ၌လည္း၊ ေၾကာင္းေရ ၈၊၉ တြင္ တနသၤာရီကို ယိုးဒယားတို႕က်ဴးေက်ာ္ထားေၾကာင္း ေဖာ္ၿပသည္. အေထာက္အထားကုိေတြ႕ရသည္။ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၂၅ခုႏွစ္ နန္းတက္ေသာ ဆင္ျဖဴ႐ွင္လက္ထက္ ပလိပ္စားေမာင္ေဖ်ာ္ေရး ငစဥ္႕ကူးမင္း ဧခ်င္းမွ ေကာက္ႏႈတ္သည္။ပိုဒ္ေရ ၁၉ တြင္- ''ဘုန္းေရာင္ေနဝါ၊ ထိန္လင္းျဖာ၍၊ တိုင္းရာမည၊ ပဲခူးရေသာ္၊ ဒူရကတိုင္း၊ ရစ္ဝိုင္းပင္လယ္၊ ဓာဝယ္ မကင္း၊ တနလၤာရီ၊ ခြန္ဆီပိုင္သ၊ မင္းတို႕မွ်ႏွင့္၊ ဝန္းရံၾကလည္း၊ အစည္ကြၽန္းျခား၊ ထီးေဆာင္မ်ားကို'' ဟူေသာ စကားကိုေထာက္၍ တနသၤာရီထီးေဆာင္းမင္းမ်ားတြင္ အခြန္ေကာက္သၿပီ သီးသန္႕ အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ေပးထားေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ ဆင္ျဖဴ႐ွင္မင္းလက္ထက္ ၿမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၃၃ တြင္လည္းဆင္ျဖဴ႐ွင္မင္းတရား တ႐ုတ္စစ္ကို ႏိွမ္နင္း ေအာင္ျမင္ေတာ္မူခန္းတြင္ ''လန္းစင္းျပည့္႐ွင္၊ လြန္ေၾကာက္ ၿငိမ္ဖ်က္၊ ျမင္းစီးပံုၿဖီး၊ အစီးစီးႏွင့္၊ သမီးကညာ၊ ရတနာကို၊ သိဂၤါတင့္ေမာ၊ စံေ႐ႊေစာထက္၊ သာေသာျခိမ့္မွ် ၊ ဆက္လွာရ၏၊ သီဟပေတ့၊ မတ္သိမ္ေမြ႕ကား၊ ေနာက္ေ႐ွျမင္ေမွ်ာ္၊ အက်ိဳးေတာ္ဟု၊ ေတြးေခၚဆင္ျခင္၊ လြန္ျပည့္တြင္ဝယ္၊တနသၤာရီ၊ ၿမိဳ႕ဌာနီမွ၊ ႐ွည္မွီးေက်းစပ္၊အရပ္ရပ္ကို၊အစပ္က်ပင္၊ ခန္႕စီရင္၍၊'' ဟုပါ႐ွိသည္။ဤအခ်က္ကုိ ေထာက္ဆ၍ ဆင္ျဖဴ႐ွင္မင္းလက္ထက္တြင္ တနသၤာရီၿမဳိ.ႏွင္. ပက္သက္ ဆက္ႏြယ္မွဳကုိေတြ.ရွိရပါသည္။ ဇဗၺဴဒီပဦးေဆာင္က်မ္းတြင္လည္းတနသၤာရီကုိ ''ထားဝယ္ၿမိဳ႕နယ္ကား အေ႐ွ႕သို႕လားေသာ္ ထား႐ိုက္ကက်သည့္ျမစ္၊ ေတာင္ကိုလားေသာ္၊ တနသၤာရီျမိဳ႕ ေျမႏွင့္ေက်ာခိုင္း အေနာက္ကိုလားေသာ္ ႐ွင္သူငယ္ေမာ္၊ ေမာင္မကန္ အေနာက္ပင္လယ္အထိ၊ ေျမာက္ကို လားေသာ္ ငွက္႐ိုးေတာ။'' ''တနလၤာရီနယ္ကား အေ႐ွ႕ကိုလားေသာ္ ထား႐ိုက္ျမစ္ဆံုက ေတာင္ျမာက္ဆီးသည့္ျမစ္ႀကီးထိ၊ ေတာင္ကို လားေသာ္၊ ကလလန္ေျမစပ္၊ အေနာက္ကိုလားေသာ္ပင္လယ္၊ ေျမာက္သို႕လားေသာ္ ထားဝယ္ေျမႏွင့္ ေက်ာခိုင္း၊'' ''လင္းဇင္းၿမိဳ႕(ႀကီး)နယ္ကား အေ႐ွသို႕လားေသာ္ ဂံုျပည္ေျမႏွင့္ေက်ာခိုင္း၊ ေတာင္ကိုလားေသာ္လင္လယ္၊ အေနာက္ကိုလားေသာ္ တနသၤာရီအေနာက္ပင္လယ္၊ ေျမာက္ကိုလားေသာ္ဇင္းမယ္ (၅၇)ၿမိဳ႕ေျမႏွင့္ ေက်ာခိုင္း ၊'' ဟုေဖာ္ၿပထားသည္ကုိေတြ.ရသည္။ ဦးကုလားမဟာရာဇဝင္၌ နန္းစဥ္စာရင္းခ်ဳပ္ႀကီး၌ တနသၤာရီၿမိဳ႕အေၾကာင္းကို ေတြ႕ရွိရပါသည္။ ရာဇဌာနီၿမိဳ႕စာရင္း-၂ဝ-အနက္ တနသၤာရီျပည္သည္ ေလးသိန္းၿပဳျပည္အျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ထားသည္။ ထိုနန္းစဥ္စာရင္းခ်ဳပ္သည္ ပုဂံေခတ္ေကာင္းစားစဥ္က ရာဇဌာနီစာရင္းႏွင့္ အဝမင္းတို႕လက္ထက္ၿမိဳ႕ စာရင္းမ်ားကိုသာေတြ႕႐ွိရသည္။ ဂရိ၊ တ႐ုတ္၊ ပါ႐ွင္းႏွင့္အာရပ္တို႕၏မွတ္တမ္းမ်ားအရသိရသည္။ ယင္းမွတ္တမ္းမ်ားတြင္ ဆက္လက္ေဖာ္ျပထားသည္မွာ ေအဒီ ၃ ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္အေ႐ွ႕ဘက္တစ္လႊားကုန္သြယ္ေရးဆိုင္ရာ ေရေၾကာင္းလမ္းသည္ပံုမွန္အေနအထားျဖင့္ တနသၤာရီကမ္းေျမာင္ေဒသမွမေလးကြၽန္းဆြယ္ကိုျဖတ္၍ ေကြ႕ပတ္သြားရသည္ဟုပါ႐ိွသည္။ ၇ ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္ တနသၤာရီသည္ ယိုးဒယားေတာင္ပိုင္း႐ွိ မြန္မင္းဆက္မ်ား၏ ပိုင္နက္ျဖစ္ဖြယ္႐ွိခဲ့ရာမွ ၉ ရာစု ၁ဝ ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္မူ ရာမညမြန္မင္းတို႔၏ လက္ေအာက္ခံေဒသတစ္ခုျဖစ္တည္႐ွိခဲ့ေၾကာင္း ပါး႐ွင္းႏွင့္ အာရပ္မွတ္တမ္းမ်ားတြင္ေဖာ္ျပ ထားသည္။ ၁၃ ရာစုဝန္းက်င္တြင္မူ ပုဂံမင္းမ်ား၏ ပိုင္ဆိုင္ရာ နယ္ေျမျဖစ္ခဲ့ေလသည္။ ပုဂံမင္းမ်ားပိုင္ဆိုင္ရာနယ္ေျမျဖစ္ခဲ့သည္ဟူေသာ ေက်ာက္စာအကိုးအေထာက္အရ သတ္မွတ္ သိ႐ွိေသာ္လည္း နယ္ေျမအပိုင္းအျခားသတ္မွတ္မႈသာ႐ွိခဲ့သည္ဟုဆိုရေပမည္။ အဘယ္နည္းဟူမူ တနသၤာရီတုိင္းေဒသတြင္ ဒဂၤါးသံုးစြဲမႈကို အခိုင္အမာေတြ႕႐ွိရေသာေၾကာင့္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ ေဒါက္တာ သန္းထြန္း၏အသစ္ျမင္ဗမာသမုိင္းတြင္ေဖာ္ျပရာတြင္ ''ပုဂံေခတ္ ေ႐ႊဒဂၤါးဟူ၍ မည္သည့္ပုံ႑န္ႏွင့္မွ်မေတြ႕ဘူးေခ်။ အေရာင္းအဝယ္တြင္ ကုန္ဖလွယ္ျခင္းသာျပဳဟန္တူသည္။ ေ႐ႊတစ္က်ပ္လွ်င္ ေငြတစ္ဆယ္တန္၍ ေၾကးတစ္ပိႆာလွ်င္ ေငြႏွစ္က်ပ္ႏွင့္တူညီသည္ဟုသိရသည္။ ေဒါက္တာသန္းထြန္း၏ ေခတ္ေဟာင္းျမန္မာရာဇဝင္တြင္ လည္း ေငြေၾကးအသံုးအစြဲေဖာ္ျပရာတြင္ ''ကြၽန္လူဦးေရကားအေတာ္မ်ား၏အုပ္ခ်ဳပ္သူအရာ႐ွိႏွင့္တစ္ကြ ကြၽန္႐ြာမ်ားပင္႐ွိပါသည္။ ကြၽန္ကို ကိုယ္ပိုင္ပစၥည္း မုိးေျမအပါအဝင္ဟု ယူဆသျဖင့္ အေမြဆက္ခံႏိုင္ေသာ ပစၥည္းတစ္မ်ိဳးျဖစ္၍ ကြၽန္အဝယ္လည္း အမွန္႐ွိေခ်မည္။ အၾကမ္းအား ျဖင့္ ကြၽန္တစ္ေယာက္ကို ေငြသံုးဆယ္(သို႕) ေၾကးတစ္ပိႆာ ႏွစ္ဆယ္ေပးလွ်င္ရ၏။ ေငြေပး၍ ကြၽန္ဘဝမွ ေ႐ြးႏႈတ္ခြင့္ရ၏ '' ဟုေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္။ တစ္ဖန္ေဒါက္တာသန္းထြန္း၏ အသစ္ျမင္ဗမာသမိုင္းတြင္ပင္ ပ်ဴတို႕တြင္ ပိုက္ဆံေစ့မ်ား ႐ွိခဲ့ေသာ္လည္း ျမန္မာတို႔ကလိုက္၍ သံုးဟန္မတူေခ်။ မည္သည့္ေက်ာက္စာတြင္မွ်ပိုက္ဆံအေၾကာင္းကိုေရးသားေဖာ္ျပျခင္းမ႐ွိပါ။သို႔ေသာ္သတၲဳစကိုအေလးခ်ိန္၍ ျဖတ္ေတာက္သံုးစြဲပံုကိုကားေကာင္း စြာသိ၏။ က်ပ္၊ ဗိုဟ ္ႏွင့္ ပိသ ဟူ၍အေလးခ်ိန္သံုးမ်ိဳး႐ိွရာ တစ္ဗိုဟ္လွ်င္ က်ပ္၁ဝ ႐ွိဟန္တူ၏။ ယခုမသံုးစြဲေတာ့ၿပီ။ အေရာင္းအဝယ္ႀကီးျပဳရာ၌ ပစၥည္းတန္ဖိုး ဆိုရာတြင္ အၿမဲအားျဖင့္သိဖုိင္သာဖိုဝ္ လည္းပါရ၏။ ဆိုလိုသည္မွာ အေရာင္းအဝယ္တည့္လွ်င္ ေသရည္ေသရက္ႏွင့္တကြ စားေသာက္ပြဲ က်င္းပၿမဲတည္း'' ဟူ၍ပါ႐ွိေပသည္။ ယင္းေထာက္အထားကိုေတြ႕ရ၍ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းသည္ သီးသန္႕ဘုရင္ပိုင္နက္နယ္ေျမ အျဖစ္ တည္႐ွိခဲ့သည္ဟုဆိုႏိုင္သည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕ဒဂၤါးျပားကိုေတြ႕႐ွိရသည္မွာ တနသၤာရီတိုင္း အႏွံ႕အျပား၌ ပင္ေတြ႕႐ွိရသည့္အားေလ်ာ္စြာ ထားဝယ္ၿမိဳ႕၌လည္း မဟာသုခံနာဂရံ (မဟာသုခံဏာ ဂရံ)ဟူေသာ စာတမ္းပါဒဂၤါးျပားကို အ႐ြယ္အစားတူ ပံုစံတူေတြ႕ရသည့္အတြက္ ကုန္စည္ကူးသန္း သြားလာႏွီးေႏွာ ဖလွယ္မႈတနသၤာရီတိုင္းမင္းေနျပည္ေတာ္အခ်င္းခ်င္း႐ွိခဲ့မည္ဟုဆိုႏိုင္ေပမည္။ ဒဂၤါးျပား အခုိင္အခံ့ သံုးစြဲေသာ လူမ်ိဳးျဖစ္ယံုသာမက မင္းေနျပည္ေတာ္အျဖစ္ သီးသန္႕ခန္႕ထည္စြာ ေနထိုင္ခဲ့သည္ဟု ဆိုႏိုင္သည္။ ပုဂံမွ စစ္သည္ေတာ္မ်ားႏွင့္လာေရာက္သိမ္းပိုက္လွ်င္လည္း ေက်နပ္ေလာက္ေအာင္ အခြန္ေတာ္ ေပး၍ လက္ေဆာင္ပ႑ာမ်ားဆက္၍ ၿငိမ္းခ်မ္းမႈယူကာ ေနထိုင္ခဲ့သည္ဟုပင္ဆိုႏုိင္ေပသည္။ ဒဂၤါးသံုးစြဲမႈအေနအထားကိုၾကည့္လွ်င္ ပ်ဴလူမ်ိဳး၊ ရခုိင္လူမ်ိဳး၊ မြန္လူမ်ိဳးတို႔သည္ ဒဂၤါးျပားသံုးစြဲခဲ့ေၾကာင္း ေတြ႕႐ွိရသည္။ ျမန္မာလူမ်ိဳးတို႕ကား ဒဂၤါးျပားသံုးစြဲသည္႕ အေလ့အထကား ပုဂံ၊ ျမင္စိုင္း ၊စစ္ကိုင္း ၊ပင္းယ ၊အင္းဝ ႏွင့္ေတာင္ငူေခတ္တို႕၌ တိမ္ျမဳပ္ေနျပီးေနာက္ ေညာင္ရမ္းမင္း လက္ထက္တြင္သာ ဒဂၤါးျပားသံုးစြဲေၾကာင္း မွတ္သားရေသာ္လည္း ပံုသ႑ာန္ အေနအထားကိုမူ အမွတ္အသားမရွိေခ်။ ကုန္းေဘာင္ မင္းဆက္ ျဖစ္ေသာ ဘိုးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ ျမန္မာသကၠရာဇ္ ၁၁၄ဝခုႏွစ္ေက်ာ္ခန္႕ေလာက္မွသာ ျမန္မာဒဂၤါးျပားမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။ ယင္းအခ်က္အလက္မ်ားကို ေထာက္ဆ၍ ဒဂၤါးျပားသံုးစြဲမႈႏွင့္ အကြၽမ္းတဝင္႐ွိခဲ့သည္။ လူမ်ိဳးစု ျဖစ္မည္ ဟုဆိုရေပမည္။ ယင္းကိုအေထာက္အကူျပဳႏုိင္မည့္အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ (၁၉၅၃-၁၉၅၄)ခုႏွစ္၊ တနသၤာရီၿမိဳ႕၊ ဘုရားေတာင္၌ေ႐ွးေဟာင္းသာသနိကပစၥည္းမ်ားကိုတူးေဖာ္ေတြ႕႐ွိရသည္ဟုသတင္းရသည့္အတြက္ ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသနညႊန္ၾကားေရးဝန္ႀကီးဦးလူေဖဝင္းကိုယ္တိုင္သြားေရာက္စစ္ေဆးမွတ္တမ္းတင္ ခဲ့ဖူးပါသည္။ သာသနိကပစၥည္းမ်ားမွာ ေ႐ႊေပလႊာ(၄)ခ်ပ္ႏွင့္စာပါေသာ ေခါင္းေလာင္းအကြဲအပိုင္း မ်ားျဖစ္ပါသည္။ ထုိေ႐ႊေပလႊာခ်ပ္ကိုေ႐ွးေဟာင္းစာေပပါရဂူ ျပင္သစ္ႏုိင္ငံသား ေဂ်ာ့ရ္ေဆးဒီး ကဘာသာျပန္ရာတြင္ တနသၤာရီဘုရင္ ႐ွရီ႐ွရီစႏၵပဝရ စၾကာဗရဟိရာမဓိပတိ ရာဇာဓိရာဇာႏွင့္မိဖုရားေခါင္ အဂၢေဒဝီ တုိ႕မွ သံဃရာဇဆရာေတာ္ မဟာသြာမိဗာဟုန ကိုအမွဴးျပဳၿပီး အသဒိေသန အလွဴျပဳ ေၾကာင္း မွတ္တမ္းျဖစ္ သည္ဟု ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ယင္း၌ေရးထားေသာစာသည္ မြန္ ခမာဘာသာစကားျဖစ္ေၾကာင္းေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္။ ယင္းအခ်က္အလက္ကိုေထာက္၍ ဤေဒသတြင္ေနထိုင္ခဲ့ေသာ လူမ်ိဳးမ်ားမွာ မြန္လူမ်ိဳး ျဖစ္ႏိုင္ေခ် အားသာမႈ႐ွိသည္ဟုဆိုႏိုင္ပါသည္။ ထိုတနသၤာရီဒဂၤါးျပားတြင္ ေတြ႔႐ွိရေသာ႐ုပ္ပံုမွာ နဂါးသ႑ာန္လိုလို၊ ေရလိႈင္းသ႑ာန္လိုလို၊ ဟသၤာငွက္သ႑ာန္လိုလို ပံုမ်ားေတြ႕႐ွိရသည္။ ယခုထက္တိုင္ ေက်း႐ြာ ေဒသမ်ားတြင္ ေငြေၾကးခ်မ္းသာသူမ်ားကို ''ေၾကးျပားဟသၤာ'' ႐ွိသည္ဟု ေျပာဆိုသံုးစြဲေနျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဒဂၤါးမ်ားတြင္ ဟသၤာ႐ုပ္ပံု႐ွိခဲ့သည္ဟူေသာ အေထာက္အထား တစ္ရပ္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ ၿမိဳ႕ေပၚတြင္ကား ဟသၤာဆိုေသာစကားလံုးေပ်ာက္သြားၿပီး ''ေၾကးျပား'' ဟူေသာစကားလံုးသာလွ်င္တြင္က်ယ္က်န္ခဲ့ေပသည္။ အစပထမဒဂၤါးမ်ားမွာ ထူထူထဲထဲ ႐ွိၿပီး ဟသၤာ႐ုပ္သ႑ာန္အစပ်ိဳးပါဝင္မည့္႐ုပ္သ႑ာန္ကိုခပ္ႏွိပ္ထည့္သြင္းထားသည္။ ထိုဒဂၤါးျပားေပၚ တြင္ တံဆိပ္အျဖစ္ခတ္ႏိွပ္ရသည္။ ဒဂၤါးျပားၿပဳလုပ္သည္. ၾသူိ သ႑ာန္တံဆိပ္တံုးကိုလည္း တနသၤာရီၿမိဳ႕၌ ပင္တူးေဖာ္ ေတြ႕႐ွိခဲ့ရဖူးသည္။ ယင္းအေထာက္အထားဓါတ္ပံုမ်ားတနသၤာရီ၌ပင္က်န္႐ွိေနေပေသးသည္။ ဝီလုိ ဒီဂ်က္ ေရးသားေသာ (ဴင္န ငည ်နလနညအနနအ့ ခနညအကမပ ႀကမာေ အ့မသကါ့) စာတမ္းတြင္ ေ႐ွးျမန္မာတို႕ ကုန္သြယ္မႈလုပ္ငန္းကို ေဆြးေႏြးတင္ျပထားၿပီး ဒတ္ခ်္လူမ်ိဳးတို႕ ဘဂၤလားပင္လယ္ေအာ္ (အ့န ႀေပ သ္ ႀနညါေူ) သို႕ေရာက္႐ွိ ကုန္သြယ္မႈျပဳလုပ္ပံုကိုေဖာ္ျပထားပါသည္။ အက်ိဳးအျမတ္ ျဖစ္ထြန္းသည့္အဝတ္အထည္မ်ားကို ရခိုင္၊ ျမန္မာႏွင့္ထိုင္း(ယိုးဒယား) အေျချပဳ၍ ကုန္သြယ္မႈ ျပဳခဲ့ေၾကာင္းေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္။ ယင္းသို႔ကုန္သြယ္ရာတြင္ သံုးစြဲသည့္ျမန္မာႏိုင္ငံေငြေၾကးစနစ္(ႀကမာေဒ် ၾသညအေမပ ွပ်အနာ ါေညဖေ ေညိ ွငူလနမ ) အေၾကာင္းကိုေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္။ ေအဒီ ၁၇ရာစုႏွစ္သည့္တိုင္ေအာင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ တိက်ေသာ ေငြေၾကးသံုးစြဲမႈပံုစံကို မေတြ႕ရေသးေခ်။ အေလးခ်ိန္ပံုးေဆာင္ခဲသ႑ာန္႐ွိ သတၲဳမ်ိဳးကိုသာ ကိုယ္ပိုင္ နယ္ပယ္ေဒသ၌သံုးစြဲေသာဓေလ့သာ႐ွိသည္။ ထိုေခတ္က ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ ေငြေၾကးသံုးစြဲသည့္စနစ္မွာ (ဘငာနအေူငခ ်ပ်အနာ) သတၲဳႏွစ္မ်ိဳးစပ္ပံုစံကို အမ်ားသေဘာတူစနစ္အျဖစ္သတ္မွတ္ထားပါသည္။ ေငြေၾကး လွဲလွယ္သံုးစြဲရာတြင္ အသံုးျပဳသည့္သတၲဳႏွစ္မ်ိဳးမွာ ေငြတံုးႏွင့္ေလာဟာ ဂန္ဇာ ေခၚသည့္ သတၲဳမ်ိဳးျဖစ္သည္။ ဂန္ဇာေခၚေလာဟာသတၲဳစပ္သည္ ေၾကးႏွင့္ခဲကိုစပ္ထားျခင္း(သို႕) ေၾကး၊ ခဲ ႏွင့္သံျဖဴ စပ္အမ်ိဳးအစားျဖစ္ပါသည္။ ထုိေငြႏွင့္ေလာဟာကို ေငြေၾကးဖလွယ္ရာႏွင့္ကုန္သြယ္မႈမ်ား တြင္သံုးစြဲ ပါသည္။ ေငြတံုးကိုမူကား လက္ကားေရာင္းဝယ္မႈ ျပဳရာတြင္အသံုးျပဳ၍ဂန္ဇာေခၚေလာဟာ ကိုမူလက္လီေရာင္းေသာ ေစ်းကြက္တြင္ အသံုးျပဳေပသည္။ တနည္းအားျဖင့္ ႏိႈိင္းယွဥ္ေဖာ္ျပရလွ်င္ ဂန္ဇာေခၚေလာဟာသည္ အသင့္သံုးေငြေၾကးပံုစံအျဖစ္ ျမန္မာျပည္ ေစ်းကြက္တြင္ေနရာရခဲ့ေပသည္။ ယင္းဂန္ဇာ( ါေညဖေ )သည္ ေန႕စဥ္သံုးေငြေၾကးအျဖစ္ အေရးပါ အရာေရာက္လာေသာေၾကာင့္ ပဲခူးမွ ယိုးဒယားတိုင္ဂန္ဇာ ေခၚ ေလာဟာေငြေၾကးသံုးစြဲလည္ပတ္မႈကို ပင္းတလဲမင္းသည္ ေအဒီ ၁၆၅၃ ခုႏွစ္ ( ဗီ ၁၆၅၃ ခနညအကမပ ) တြင္ အတင္းအက်ပ္ တားျမစ္ေသာဥပေဒကို ျပဌာန္းခဲ့ေပသည္။ ဒတ္ခ်္ ေငြေၾကး လဲလွယ္မႈ ေလာဟာ ေငြေၾကးလဲလွယ္မႈကိုလည္း ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ထိုဒတ္ခ်္ (ီကအခ့ )မွတ္တမ္းကို ေထာက္ဆ၍ ေငြသို႕မဟုတ္ေလာဟာကို ေငြေၾကးကုန္ဖလွယ္ ရာတြင္သံုးစြဲတြင္က်ယ္ခဲ့ေၾကာင္းေတြ႕ရ၍မည္သည့္အမွတ္အသားတံဆိပ္မ်ားကိုသံုးစြဲခဲ့ေၾကာင္းကိုး ကားေဖာ္ျပျခင္းမ႐ွိေပ။ ဆက္လက္သုေတသနျပဳ၍ ေဖာ္ထုတ္ရန္လုိအပ္ေသာအေၾကာင္းအရာပင္ ျဖစ္ေပသည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းတြင္သံုးစြဲေနသည့္ဒဂၤါးျပားပံုသ႑ာန္မွာ အဝိုင္းႏွင့္႐ွစ္ေထာင့္ေျမာင့္ (ဥခအေါသညေူ ်ပ်အနာ) ပံုသ႑ာန္ႏွစ္မ်ိဳးႏွစ္စား႐ိွေၾကာင္းေတြ႕႐ွိရသည္တစ္ဖက္တြင္စာတမ္းေရး ထိုးထား၍ တစ္ဖက္တြင္ေသသပ္လွပေသာအ႐ုပ္မ်ားႏွင့္အမည္ေဖာ္ရခက္ေသာပန္းခက္ပန္းႏြယ္ႏွင့္ အေကာင္သတၲဝါဆန္ဆန္႐ုပ္ပံုမ်ားကို ေတြ႕႐ွိရပါသည္။ နဂါးပံုသ႑ာန္၊ ဟသၤာပံုသ႑ာန္၊ ၾကက္ပံုသ႑ာန္၊ နဂါးရစ္ေခြေနသည့္ပံုသ႑ာန္ဆန္ဆန္ပံုမ်ားကိုေတြ႕႐ွိရေသာ္လည္း တိက်ေသာ ႐ုပ္ပံုကိုေျပာရန္ခက္ေသာ ဒဂၤါးျပားပံုသ႑ာန္အေျမာက္အျမား႐ွိေသးသည္။ ၾကာဖူးကိုကိုက္ထား ျခင္း ၾကာဖူးမ်ားထြက္ေပၚလာျခင္း မ်ားကိုလည္းေတြ႕႐ွိရသည္။ မဟာယနအေငြ႕အသက္ေရာစြက္ ပါဝင္ေနသည့္ဒဂၤါးျပားဟုဆိုႏုိင္ပါသည္။ ဒဂၤါးျပား၏အဝိုင္းအနားမ်ားမွာ ညီညာျခင္းမ႐ွိေပ။ အဝိုင္းရ႐ွိၿပီးေသာအျပားေပၚတြင္ တံဆိပ္ခပ္ႏွိပ္ ပံုသြင္း( )႐ိုက္ႏွိပ္ေသာနည္းကို အသံုးျပဳထား သည္ဟုဆိုႏိုင္ေပသည္။ သံုးစြဲေသာဒဂၤါးျပားမွာ သတၲဳစပ္အမ်ိဳးအစားျဖစ္သည္။ ေလာဟာအမ်ိဳး အစား(ေငြ၊ ခဲ၊ သံႏွင့္ေၾကးနီ) တို႕ကိုစပ္၍ သြန္းေလာင္းထားသည့္သတၲဳစပ္အမ်ိဳးအစားဒဂၤါးျပားျဖစ္သည္။သတၲဳကိုစပ္၍သံုးသည့္စနစ္မွာ အခိုင္အမာ ႐ွိေနသည့္အေထာက္ထားျဖစ္၍ သတၲဳအရည္ က်ိဳမႈလုပ္ငန္းကိုကြၽမ္းက်င္စြာတတ္ေျမာက္သည့္ လူမ်ိဳး တစ္မ်ိဳးျဖစ္သည္။ ၄င္း၏ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာ အရ အဆင့္အတန္းမွာမနိမ့္လွေၾကာင္းဆိုရေပမည္။ ဒဂၤါးျပားတစ္ဖက္တြင္ ပါ႐ွိသည့္ စာမ်ားသည္ ေ႐ွးဦးျမန္မာအကၡရာ ပံုသ႑ာန္ႏွင့္ဆင္တူလွ ေပသည္။ ယင္းေ႐ွးဦးျမန္မာအကၡရာႏွင့္ တူေသာ္လည္း ၄င္းထက္ေစာေသာ ဒဂၤါးျပားတြင္ေတြ႕ရသည့္ စာမ်ားသည္ မြန္အကၡႏွင့္ဆင္တူသည့္အေရးအသားကိုေတြ႕ရသည္။ စာမ်ားမွာ ပ်က္ေန၍အတိအက် ဖတ္႐ႈရန္ခက္ခဲေလသည္။ မည္သည့္စာေပအမ်ိဳးအစားျဖစ္ေၾကာင္း မွန္းဆရန္ခက္ခဲလြန္းလွသည္။ ျမန္မာစာလိုလုိ မြန္စာလိုလိုၿဖစ္ေနသည္. သ႑ာန္မ်ားကို တိက်သဲကြဲစြာအဓိပၸါယ္ေစ့စုႏိုင္လွ်င္ ေငြေၾကး ဒဂၤါးျပား အခိုင္အမာသံုးစြဲခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္တြင္းေန လူမ်ိဳးစုတစ္ခု၏ ယဥ္ေက်းမႈ အဆင့္အတန္းကို မွန္းဆရန္လိုေပသည္။ ၇။ တနသၤာရီေဒသရွိ လူမ်ိဳးစုအဆက္အႏြယ္ကို ေျခရာခံျခင္း ျမန္မာႏိုင္ငံတစ္ဝန္းလံုးတြင္ မည္သည့္လူမ်ိဳးမ်ား ေနထိုင္ၾက၍ မည္သည့္တိုင္းႏိုင္ငံမ်ားကို ထူေထာင္ၾကသနည္း ဟုခန္႕မွန္းၾကရာ၌ အခ်ိဳ႕ပညာ႐ွင္တို႕က ပထမ နီဂရစ္တို အမ်ိဳးတို႕ ေနၾကသည္ဟုယူဆသည္။ ထိုေနာက္ျမန္မာႏိုင္ငံေတာင္ပိုင္းတြင္ ေတာင္အာ႐ွကုန္းပိုင္းႏွင့္ ကြၽန္းမ်ား အပါအဝင္ ၾသစတေရးလီးယားတိုက္ အထိအႏွံ႕အျပားေနထုိင္ၾကေသာ ၾသစၾတစ္ဘာသာ စကားေျပာသူမ်ားေနလာၾကဟန္တူသည္။ ၾသစၾတစ္ႏွစ္မ်ိဳးတြင္ ၾသစ႐ိုအာ႐ွ ကုန္းပိုင္း၊ ၾသစၾတိဳနီး႐ွား မ်ားက ကြၽန္းပိုင္းတြင္ ေနထိုင္သူမ်ားဟု အၾကမ္းခြဲေဝ ရပါသည္။ ၾသစၾတိဳအာ႐ွအစုမွယေန႔တုိင္ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌႐ွိေနသူမ်ားမွာ မြန္၊ ပေလာင္၊ဝ၊ ရိအန္ ႏွင့္ ခစီ မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ တစ္ခါက မုတၲမပင္လယ္ေကြ႕ဝန္းက်င္၌ ၾသစၾတိဳနီရွ တို႕႐ွိခဲ့ဖူးမည္ျဖစ္၏။ ယင္းတို႕ လက္မွ ၾသစၾတိဳအာ႐ွ အမ်ိဳးမ်ားက ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံကို လုယူၾကဟန္႐ွိပါသည္ ဟုသာမည မွတ္ယူရန္ ႐ွိပါသည္။ ၾသစၾတစ္ ဘာသာစကားစုအဝင္အပါ လူမ်ိဳးတို႕သည္ ယခုဗီယက္နမ္၊ ကေမၻာဒီးယား၊ ယိုးဒယား(ထိုင္း)တြင္ အစုအအုပ္ႀကီးစြာေနၾကလ်က္ ထိုေဒသမ်ားမွတစ္ဆင့္ယင္းတို႕ ၏ အေနာက္ဘက္ ျဖစ္ေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံႏွင့္ဂဂၤါျမစ္ဝွမ္းျဖစ္ေသာ အိႏၵိယႏိုင္ငံသို႕ကူးသန္းေပါက္ေရာက္ ဟန္႐ွိ၏။ ထိုင္း(ယိုးဒယား) ဘက္မွ မြန္သည္ ခရစ္ႏွစ္ဆန္းကပင္ အေ႐ွ႕ကအေနာက္ကိုခ်ဲ႕ထြင္လ်က္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ မုတၲမပင္လယ္ေကြ႕ႏွင့္တကြ ဧရာဝတီျမစ္ဝအေ႐ွ႕ပိုင္းအတြင္းဘက္ ေက်ာက္ဆည္ အထိေနရာယူလိုက္ ဟန္႐ွိသည္။ ထုိသူတို႕ႏွင့္မေ႐ွးမေႏွာင္းမွာပင္ တိဗက္၊ တ႐ုတ္အမ်ိဳးႀကီးမွတိဗ္က္ ျမန္မာအမ်ိဳးတို႕ ေျမာက္မွေတာင္သို႕တစ္စတစ္စေနရာယူ၍ျပည္႐ြာ တည္ေထာင္လာၾကသည္ ဟုေဖာ္ ျပပါ႐ွိေပသည္။ သုိ႕ရာတြင္ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္း၌ဒဂၤါးျပားမ်ားကိုသံုးစြဲ၍ ေနထိုင္ခဲ့ေသာလူမ်ိဳးမွာ ၾသစၾတိဳေအ႐ွား (ဗက်အမသေ်ငေ) ဘာသာစကားသံုးစြဲေသာလူမ်ိဳးစုပင္ျဖစ္ရမည္ဟုဆိုႏိုင္ေပမည္။ ပါေမာကၡ ဂ်ီအိပ္ခ်္လူစ္၏ အဆိုတစ္ခုမွာ ဘာသာစကားဆင္းသက္ျပန္႔ပြါးလာပံုကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ သဲလြန္စရရာ၏။ ေ႐ွးျမန္မာႏိုင္ငံ၌မြန္တို႕အင္အားေကာင္းေသာမုတၲမပင္လယ္ေကြ႕၏အေ႐ွ႕ပိုင္း၌ ေနထုိင္ခဲ့ဟန္႐ွိသည္။ ၂။ အသစ္ျမင္ ဗမာ့သမိုင္း စာ-၂၂၈ လြန္ခဲ့ေသာအႏွစ္ ႏွစ္ေထာင္ အတြင္းကမြန္ဘာသာစကားေျပာသူတို႕၏ ေနထိုင္ရာအရပ္သည္ ျမန္မာႏွင့္ကရင္ကေနာက္ထပ္ဝင္လာသျဖင့္ မြန္ကေနာက္သို႔ဆုတ္ခဲ့ရေသာေၾကာင့္မြန္တို႕ေနဖူးသည့္ ေနရာမ်ားစြာ၌ပင္မြန္အမည္အေခၚအေဝၚမ်ားတိမ္ေကာလ်က္႐ွိသည္။မြန္တို႔လည္းဤေဒသကို ယခင္နီဂရစ္တို(ၿနါမငအသ)အႏြယ္ဝင္မ်ားထံမွ လုယူရဟန္႐ွိပါသည္။ နီဂရစ္တိုအမ်ိဳးတို႕ ျမန္မာႏိုင္ငံ၌ေနဖူးသည္ကိုမျငင္းသာေခ်။ ရခုိင္တြင္သကၠတေက်ာက္စာအခ်ိဳ႕ႏွင့္ဧရာဝတီျမစ္ဝွမ္းမွပ်ဴေက်ာက္စာအခ်ိဳ႕မွလြဲ၍ျမန္မာႏိုင္ငံ ေ႐ွးအက်ဆံုးေပထက္ေက်ာက္စာကို ျဖပေထာဗ္၌ေတြ႕႐ွိရၿပီး ျပင္သစ္ပညာ႐ွင္ေဆးေဒစ္က(ဃသနိန်) ကေျခာက္ရာစုကုန္ခုႏွစ္ရာစုဦးကျဖစ္မည္ဟုမွန္းထားပါသည္။ လက္ေရးလက္သားမွာမူ ကေမၻာဇ တြင္ေတြ႕ရေသာေ႐ွးအက်ဆံုးေက်ာက္စာ၏ လက္ေရးအတိုင္းပင္ျဖစ္သည္ဟုဆို၏။ ဘာသာစကား တြင္မြန္လူမ်ိဳးႏွင့္အႏြယ္တူေသာကေမၻာဇမွ ခမာလူမ်ိဳးတို႕သည္ ေက်ာက္စာမ်ားထားရစ္ေသာ္လည္း သကၠတ(သသကၤ႐ိုက္) ႏွင့္အေရးမ်ားပါသည္။ မြန္တို႕ကမူ မိမိတို႕ဘာသာစကား၏ ေက်ာက္စာထားခဲ့သည္။ သို႕ေသာ္ မြန္ေက်ာက္စာကိုကား ပုဂံေခတ္ေအဒီ ၁၁ ရာစုတြင္မွပုိမိုမ်ား ျပားလာသျဖင့္ေခတ္ဦးပုိင္းအတြက္ အေထာက္အကူမရလွေခ်။ မြန္ႏွင့္ခမာဘာသာစကားမ်ားသည္ အာနာမ္ေတာင္႐ိုးတစ္ေလွ်ာက္တြင္မွီတင္းေနထိုင္သူမ်ား ၏ ဘာသာစကားႏွင့္ဆင္တူသည္။ မေလးကြၽန္းဆြယ္အလယ္ပိုင္းစကဲစကားတို႕ႏွင့္လည္းဆင္၏။ နစ္ကိုဘာကြၽန္းမ်ားမွ ကာလၾကာျမင့္စြာ အျပင္ေလာကႏွင့္အဆက္ျပတ္၍ ေနခဲ့ရသူတုိ႕၏ဘာသာ စကားႏွင့္လည္း အၾကမ္းသေဘာအားျဖင့္ အသင့္အတင့္တူညီိခ်က္မ်ား႐ွိပါသည္။ ဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္မ်ားသည္ အာ႐ွတိုက္ေတာင္ဘက္႐ွိ ဘာသာစကားေဝါဟာရမ်ားကို သိပၸံနည္းျဖင့္ ေလ့လာႏိႈင္းယွဥ္ၾကၿပီးလွ်င္ ဘာသာစကားအႏြယ္ႀကီးႏွစ္ခုကုိ ျပဌာန္းခဲ့ၾကသည္။ တစ္ႏြယ္ကို တိဗက္တ႐ုတ္ဘာသာႀကီး ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ အျခားေသာ အႏြယ္ကို ၾသစၾတစ္ (ဗက်အမငခ) ဘာသာစကားအႏြယ္ႀကီးဟူ၍လည္းေကာင္းေခၚဆိုၾကသည္။ တိဗက္တ႐ုတ္အႏြယ္ႀကီးတြင္ တိဗက္ျမန္မာအႏြယ္ႏွင့္ ထုိင္းတ႐ုတ္အႏြယ္တို႔ပါဝင္ၾကသည္။ ျမန္မာဘာသာစကားသည္တိဗက္ျမန္မာအႏြယ္တြင္ပါဝင္သည္။ တိဗက္ျမန္မာ ဟူသည္မွာ အမ်ိဳးတူသည့္ စကားမ်ားကိုစုေပါင္း၍ ဘာသာေဗဒဆရာမ်ားက ပညတ္ထားေသာ ဘာသာေဗဒ အေခၚအေဝၚမွ်သာ ျဖစ္သည္။ လူမ်ိဳးမဟုတ္ပါ။ ၾသစၾတစ္ဘာသာ(ဗက်အငခ)အႏြယ္ႀကီးတြင္ ၾသစၾတစ္ေအ႐ွားတစ္အႏြယ္( ဗက်အမသ ေ်ငေအငခ ) ႏွင့္ၾသစၾတိဳေန႐ွင္းအႏြယ္ ( ဗက်အမသညန်ငေည ) ဟူ၍ႏွစ္ခု႐ွိသည္။ မြန္စကားသည္ ၾသစၾတိဳေအ႐ွား တစ္အစုတြင္ပါဝင္သည္။ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္ဆိုသည္မွာမြန္ခမာဘာသာအႏြယ္ကို အမည္သစ္ ေပးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤအခ်က္ကိုေဖာ္ျပလုိသည္မွာ ေ႐ွးက်ေသာဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္ တစ္ဦးျဖစ္သူ ေဒါက္တာ လိုဂန္ သည္ မြန္ႏွင့္အႏြယ္တူေသာဘာသာစကားမ်ားကို စုေပါင္းၿပီး မြန္အာနာမ္ဟူ၍ ပထမအႀကိမ္ အမည္ေပးခဲ့ပါသည္။ အာနာမ္ဆိုသည္မွာ ဗီယက္နမ္စကားျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ပိုင္းဘာသာေဗဒ ပညာ႐ွင္မ်ားက မြန္အာနာမ္ဟု မေခၚေတာ့ဘဲ မြန္ခမာဟု အမည္သစ္တစ္ခုေခၚလိုက္ျပန္သည္။ အာနာမ္ ေခၚ ဗိယက္နမ္စကားတြင္တ႐ုတ္စကား( ဠငနအ-ဗီယက္ ) ၾသစာအဝင္မ်ားသျဖင့္ မြန္အာနာမ္ဟု ေခၚလိုၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ခမာေခၚခေမရ္ဘာသာမွာ ကေမၻာဒီယံစကားကို ဆိုလိုပါသည္။ ၁၉ဝ၁ ခုႏွစ္မွစ၍ မြန္ႏွင့္အႏြယ္တူေသာ ဘာသာစကားမ်ားကုိ အႏႈိင္းဘာသာသိပၸံနည္းျဖင့္ ေလ့လာခဲ့သူမွာ ဗီယင္နာၿမိဳ႕မွ ဂ်ာမန္ပါေမာကၡ ႐ွာမစ္ က အာ႐ွေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ကြၽန္းေပၚ႐ွိဘာသာ စကားစုကို 'ၾသစၾတစ္အႏြယ္ႀကီး' ဟူ၍အမည္သစ္တစ္ခုေပးခဲ့သည္။ ၾသစၾတစ္ ဆုိသည္မွာ ေတာင္ပိုင္းဟုအနက္႐ွိသည္။ ကုန္းပုိင္းေတာင္ဘက္႐ွိဘာသာစကားစုကို ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္ ဟု ေခၚ၍ ကြၽန္းဆြယ္ႏွင့္ကြၽန္းစုေပၚ႐ွိဘာသာစကားစုကို ၾသစၾတိဳေန႐ွင္း (ဗက်အမသညန်ငေည) ဟုေခၚလိုက္သည္။ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္အႏြယ္တြင္ မြန္စကားပါဝင္သည္။ ယင္းအမည္မွာ မြန္ခမာအႏြယ္ကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ေခၚလိုက္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ မြန္ႏွင့္အေျခခံတူေသာစကားတစ္ခုကုိ မြန္အာနမ္ တြင္ေတြ႕ရေသာေ႐ွးအက်ဆံုးေက်ာက္စာ၏ လက္ေရးအတိုင္းပင္ျဖစ္သည္ဟုဆို၏။ ဘာသာစကား တြင္မြန္လူမ်ိဳးႏွင့္အႏြယ္တူေသာကေမၻာဇမွ ခမာလူမ်ိဳးတို႕သည္ ေက်ာက္စာမ်ားထားရစ္ေသာ္လည္း သကၠတ(သသကၤ႐ိုက္) ွေည်ုမငအ ႏွင့္အေရးမ်ားပါသည္။ မြန္တို႕ကမူ မိမိတို႕ဘာသာစကား၏ ေက်ာက္စာထားခဲ့သည္။ သို႕ေသာ္ မြန္ေက်ာက္စာကိုကား ပုဂံေခတ္ေအဒီ ၁၁ ရာစုတြင္မွပုိမိုမ်ား ျပားလာသျဖင့္ေခတ္ဦးပုိင္းအတြက္ အေထာက္အကူမရလွေခ်။ မြန္ႏွင့္ခမာဘာသာစကားမ်ားသည္ အာနာမ္ေတာင္႐ိုးတစ္ေလွ်ာက္တြင္မွီတင္းေနထိုင္သူမ်ား ၏ ဘာသာစကားႏွင့္ဆင္တူသည္။မေလးကြၽန္းဆြယ္ အလယ္ပိုင္းစကဲ စကားတို႕ႏွင့္လည္းဆင္၏။ နစ္ကိုဘာကြၽန္းမ်ားမွ ကာလၾကာျမင့္စြာ အျပင္ေလာကႏွင့္ အဆက္ျပတ္၍ ေနခဲ့ရသူတုိ႕၏ဘာသာ စကားႏွင့္လည္း အၾကမ္းသေဘာအားျဖင့္ အသင့္အတင့္တူညီိခ်က္မ်ား႐ွိပါသည္။ ဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္မ်ားသည္ အာ႐ွတိုက္ေတာင္ဘက္႐ွိ ဘာသာစကားေဝါဟာရမ်ားကို သိပၸံနည္းျဖင့္ ေလ့လာႏိႈင္းယွဥ္ၾကၿပီးလွ်င္ ဘာသာစကားအႏြယ္ႀကီးႏွစ္ခုကုိ ျပဌာန္းခဲ့ၾကသည္။ တစ္ႏြယ္ကို တိဗက္တ႐ုတ္ဘာသာႀကီး ( ဃငညသ အငဘနအသ ္ောငူပ ) ဟူ၍လည္းေကာင္း၊ အျခားေသာ အႏြယ္ကို ၾသစၾတစ္ ( ဗက်အမငခ ) ဘာသာစကားအႏြယ္ႀကီးဟူ၍လည္းေကာင္းေခၚဆိုၾကသည္။ တိဗက္တ႐ုတ္အႏြယ္ႀကီးတြင္ တိဗက္ျမန္မာအႏြယ္ႏွင့္ ထုိင္းတ႐ုတ္အႏြယ္တို႔ပါဝင္ၾကသည္။ ျမန္မာဘာသာစကားသည္တိဗက္ျမန္မာအႏြယ္တြင္ပါဝင္သည္။ တိဗက္ျမန္မာ ( ႊနဘနအသ-ႀကမာေည) ဟူသည္မွာ အမ်ိဳးတူသည့္စကားမ်ားကိုစုေပါင္း၍ ဘာသာေဗဒဆရာမ်ားက ပညတ္ထားေသာ ဘာသာေဗဒအေခၚအေဝၚမွ်သာျဖစ္သည္။ လူမ်ိဳးမဟုတ္ပါ။ ၾသစၾတစ္ဘာသာ(ဗက်အငခ)အႏြယ္ႀကီးတြင္ ၾသစၾတစ္ေအ႐ွားတစ္အႏြယ္( ဗက်အမသ ေ်ငေအငခ ) ႏွင့္ၾသစၾတိဳေန႐ွင္းအႏြယ္ ( ဗက်အမသညန်ငေည ) ဟူ၍ႏွစ္ခု႐ွိသည္။ မြန္စကားသည္ ၾသစၾတိဳေအ႐ွား တစ္အစုတြင္ပါဝင္သည္။ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္ဆိုသည္မွာမြန္ခမာဘာသာအႏြယ္ကို အမည္သစ္ ေပးျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ဤအခ်က္ကိုေဖာ္ျပလုိသည္မွာ ေ႐ွးက်ေသာဘာသာေဗဒပညာ႐ွင္တစ္ဦးျဖစ္သူ ေဒါက္တာ လိုဂန္သည္မြန္ႏွင့္အႏြယ္တူေသာဘာသာစကားမ်ားကိုစုေပါင္းၿပီး မြန္အာနာမ္ဟူ၍ ပထမအႀကိမ္ အမည္ေပးခဲ့ပါသည္။ အာနာမ္ဆိုသည္မွာ ဗီယက္နမ္စကားျဖစ္ပါသည္။ ေနာက္ပိုင္းဘာသာေဗဒ ပညာ႐ွင္မ်ားက မြန္အာနာမ္ဟုမေခၚေတာ့ဘဲ မြန္ခမာဟုအမည္သစ္တစ္ခုေခၚလိုက္ျပန္သည္။ အာနာမ္ေခၚဗိယက္နမ္စကားတြင္တ႐ုတ္စကား( ဠငနအ-ဗီယက္ ) ၾသစာအဝင္မ်ားသျဖင့္ မြန္အာနာမ္ဟု ေခၚလိုၾကျခင္းျဖစ္သည္။ ခမာေခၚခေမရ္ဘာသာမွာ ကေမၻာဒီယံစကားကို ဆိုလိုပါသည္။ ၁၉ဝ၁ ခုႏွစ္မွစ၍ မြန္ႏွင့္အႏြယ္တူေသာ ဘာသာစကားမ်ားကုိ အႏႈိင္းဘာသာသိပၸံနည္းျဖင့္ ေလ့လာခဲ့သူမွာ ဗီယင္နာၿမိဳ႕မွ ဂ်ာမန္ပါေမာကၡ ႐ွာမစ္က(ဏမသ္.ွခ့ာငိအ) အာ႐ွေတာင္ပိုင္းႏွင့္ ကြၽန္းေပၚ႐ွိဘာသာ စကားစုကို 'ၾသစၾတစ္အႏြယ္ႀကီး' ဟူ၍အမည္သစ္တစ္ခုေပးခဲ့သည္။ ၾသစၾတစ္ ဆုိသည္မွာ ေတာင္ပိုင္းဟုအနက္႐ွိသည္။ ကုန္းပုိင္းေတာင္ဘက္႐ွိ ဘာသာစကားစုကို ၾသစၾတိဳ-ေအ႐ွားတစ္ဟု ေခၚ၍ ကြၽန္းဆြယ္ႏွင့္ ကြၽန္းစုေပၚ႐ွိဘာသာစကားစုကို ၾသစၾတိဳေန႐ွင္း (ဗက်အမသညန်ငေည) ဟုေခၚလိုက္သည္။ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္အႏြယ္တြင္ မြန္စကားပါဝင္သည္။ ယင္းအမည္မွာ မြန္ခမာ အႏြယ္ကုိ က်ယ္က်ယ္ျပန္႔ျပန္႕ ေခၚလိုက္ၾကျခင္းျဖစ္သည္။ မြန္ႏွင့္အေျခခံတူေသာစကားတစ္ခုကုိ မြန္အာနမ္(စာမ်က္ႏွာ၁၄ က်န္ေန) - ျမန္မာႏိုင္ငံေတာင္ဘက္တြင္ မလာယုကြၽန္းစုလူမ်ိဳးစုမ်ားႏွင့္မြန္တို႕ဆက္စပ္ပံုကို ေဒါက္တာ လုိဂန္ကပင္ ေ႐ွးဦးစြာသတိျပဳမိသူျဖစ္ပါသည္။ ၄င္း၏ ထင္ျမင္ယူဆခ်က္အရ ယဥ္ေက်းေသာ မြန္ခမာဘာသာစကားကုိ ေျပာဆိုသူမ်ားသည္ မေလးကြၽန္းဆြယ္တြင္ ေဗြေဆာ္ဦးေရာက္႐ွိေၾကာင္း ေနာက္ပိုင္းမွ ဆူမၾတား (ွကာေအမေ )ကြၽန္းသားတို႕ မေလးကြၽန္းသို႕တက္ေရာက္ခဲ့ဟန္တူေၾကာင္း၊ ထိုကာလ တို႕၌မေလးတြင္ မြန္ခမာရ္ဘာသာစကားမ်ားသည္ အမ်ားသံုးဘာသာ (ူငညါကေ ၤမေညခေ)ျဖစ္ ခဲ့တန္ရာသည္ဟု အာ႐ွတစ္ဂ်ာနယ္( ဲ.ြၽ.ဗ.ွ.ွ ႀ.ၿသ.၇ယ စစ ၈၅-၈၇ )တြင္ဆိုထားသည္။ အထက္ပါေဒါက္တာလိုဂန္၏ထင္ျမင္ခ်က္ကို ေထာက္ခံျခင္ျဖင့္ ေဒါက္တာဗလက္ဒင္က ၄င္း၏ ဏေညါေည ြၽေခန် သ္ ၾေူေပ ဏနညငည်ကူေမ စာအုပ္အတြဲ (၂)တြင္မြန္ခမာရ္ႏွင့္မေလးလူ႐ိုင္းဘာသာ ေဝါဟာရေပါင္း ၄၃၂၃လံုးတို႕ကုိ ႏိႈင္းယွဥ္ေဖာ္ျပထားေလသည္။ ဤကားသိပၸံနည္းျဖင့္ယူဆေသာ သီအိုရီျဖစ္ပါသည္။ မြန္ခမာရ္ဘာသာစကားမ်ားကို မြန္ဂိုလြိဳက္အႏြယ္( ၾသညါသူသငိ ြၽေခန )လူမ်ိဳးစုမ်ားသာမက နိဂ႐ိြဳက္(ၿနါမသငိ ြၽေခန )ျဖစ္ေသာ ေဆမင္( ွနာေညါ )ႏွင့္ၾသစေၾတလြိဳက္ (ဗက်အမသူသငိ ြၽေခန)ျဖစ္ေသာ စကိုင္း(ွုေင)လူမ်ိဳးစုမ်ားသည္လည္း မြန္ခမာရ္ ဘာသာကို ေျပာဆိုၾကသည္။ လူမ်ိဳး( ြၽေခန )ႏွင့္ဘာသာစကား(ဴေညါကေါန )တို႕သည္ ႐ႈပ္ေထြးလွသည့္ျပႆနာတစ္ရပ္ ျဖစ္ပါသည္။ မြန္ခမာရ္တို႕၏ မူလေဒသကို တုန္ကင္းလြင္ျပင္ျဖစ္ေၾကာင္းေ႐ွးဦးစြာေထာက္ျပသည္မွာ လန္ဒန္တကၠသိုလ္ အေ႐ွ႕တိုင္းႏွင့္ အာဖရိက ဘာသာသင္ေက်ာင္းမွေဒါက္တာခရစၥတီး(ီမ. ဗ. ဃ့မင်အငန)ျဖစ္သည္။ သူ၏သီအိုရီကို ပညာ႐ွိမ်ားကပင္လက္ခံၾကေလသည္။ မြန္ဘာသာေဝါဟာရသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံသမိုင္းအတြက္သာမက အာ႐ွေတာင္ပုိင္းသမုိုင္း အဖို႕လည္း အေရးႀကီးေသာ ၾသစၾတစ္အႏြယ္ဝင္ ဘာသာတစ္ရပ္ျဖစ္သည့္အတြက္ အေနာက္တိုင္း ပညာ႐ွင္မ်ားေလ့လာသကဲ့သို႕ ျမန္မာသုေတသီမ်ားလည္း သိပၸံက်က်ေလ့လာသင့္လွေပသည္။ မြန္တို႕သည္ ဗီ ၄ဝဝေလာက္တြင္ အိႏၵိယႏိုင္ငံသားမ်ားထံမွ သကၠတသက္ေဝါဟာရမ်ား ရ႐ွိၾကသျဖင့္ မြန္ဘာသာတြင္ သကၠတသက္ေဝါဟာရမ်ားစြာကို လက္ခံသံုးႏႈန္းခဲ့ပါသည္။ ေ႐ွးဦးစြာ သကၠတဘာသာျဖင့္ ျဗဟၼဏဝါဒကို လက္ခံခဲ့ဟန္တူသည္။ ေနာက္မွပါဠိဘာသာျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာ ကို ရ႐ွိၾကသည္။ မြန္လူမ်ိဳး၏ အဓိပၸါယ္ကို ဂ်ာမန္ပါေမာကၡ႐ွာမစ္( ဏမသ္. ွခ့ာငိအ )ကေဖာ္ျပသည္မွာ (ၾသည)မြန္စာလံုးသည္(ၾသညအေ) ဟူေသာပါဠိႏွင့္(ၾသညအမေ)မန္ၾတာဟူေသာသကၠတဘာသာတို႕မွလာသည္ဟုေဖာ္ျပ ပါသည္။ ၄င္း၏အဓိပၸါယ္မွာ (ဠနိငခ ့ပာည် ) ဟူ၍ ဃ့ငူိနမဒ် ီငခအငသညေမပ အဘိဓါန္၌ ေဖာ္ျပသျဖင့္မြန္မ်ားသည္ ဌာနီေဟာင္းျဖစ္ေသာ ဓါတ္ေတာ္ႏွင့္တရားေတာ္(၃) ပါးတည္႐ွိေသာ အိႏၵိယ(သို႕)မဇၥ်ိမေဒသ၊ ဘုရားပြင့္ေသာျပည္ဟူ၍ဆိုလိုပါသည္။ ေက်ာက္စာပါရဂူမ်ားျဖစ္ေသာ ေဒါက္တာဘလက္ဒင္ႏွင့္ ျမန္မာျပည္ေက်ာက္စာဝန္ျဖစ္ခဲ့သူ မစၥတာဒူ႐ိြဳင္ဆယ္တို႕က ျမန္မာျပည္မြန္ေက်ာက္စာမ်ားတြင္ မြန္ဘုိ႐ြန္( ြၽသာေည )ဟုေရးသားထား ေၾကာင္းေဖာ္ျပၾကပါသည္။ ထုိင္းႏွင့္ကေမၺာဒီးယားမ်ားက မြန္ဘုိ ႐ြန္(သို႕) မြန္ဟူ၍သာ သိ႐ွိေနၾကၿပီးလွ်င္ ဗန္ေကာက္ျပတိုက္၌ထား႐ွိေသာ မြန္ဘာသာေၾကးျပားေပၚတြင္ ဗညားရန္း၏ ကမၺည္းစာတြင္လည္း မြန္ဘို႐ႊန္= ႐ြန္( ြၽသာေည ) ဟုသာေတြ႕႐ွိရပါေၾကာင္းေဖာ္ျပၾကပါသည္။ ဟုေခၚရာမွ မြန္ခမာ၊ ထုိမွ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္အႏြယ္ဟူ၍ အဆင့္ဆင့္ေခၚေဝၚခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ထို႕ေၾကာင့္တိဗက္ျမန္မာ( ႊငဘနအသ-ႀကမာေည )ႏွင့္မြန္ခမာ( ၾသည-ု့ာေ )ဆိုသည္မွာ ဘာသာ ေဗဒအေခၚအေဝၚမွ်သာျဖစ္၍လူမ်ိဳးႏြယ္ ( ြၽေခန )မဟုတ္ေၾကာင္းသတိျပဳရာသည္။ မြန္ႏွင့္ျမန္မာမွာ လူမ်ိဳးအားျဖင့္ မြန္ဂိုလြိဳက္အႏြယ္ (ၾသညါသူသငိ) ခ်င္းတူညီၾကပါသည္။ ဘာသာစကားတြင္သာကြဲျပား ျခားနားျခင္းသာျဖစ္ပါသည္။ တစ္ခါတစ္ရံလူမ်ိဳးအားျဖင့္မတူေသာ္လည္း ဘာသာစကားတြင္ အႏြယ္တူသည့္အခါလည္း႐ွိသည္။ မြန္ဘာသာစကားသည္ မြန္အာနမ္အႏြယ္ဝင္(ၾသည ဗညညော ္ောငူပ )ျဖစ္ၿပီး ရပ္ေဝး႐ွိ အျခားေသာလူမ်ိဳးစုမ်ား၏ဘာသာစကားမ်ားႏွင့္ ဆက္စပ္မႈ႐ွိပါသည္။ ေနာက္ပုိင္းမြန္ခမာဟု ပညာ႐ွင္မ်ားသတ္မွတ္လာသည္မွာ တုန္ကင္( ႊသညါ ုငညါ )လြင္ျပင္တြင္ ေျပာဆိုၾကေသာ အာနမ္ ဘာသာစကားမ်ားသည္ကန္တံုနီးစ္( ဃေညအသညန်န )၊ ဗိယက္( ဠငနအ )ဘာသာတို႕၏လႊမ္းမိုးမႈကုိဘီစီ ၂ရာစုေက်ာ္ေလာက္ကစၿပီးမ႐ႈမလွခံခဲ့ၾကရ၍ျဖစ္ပါသည္။ သို႔ေသာ္မြန္ေက်ာက္စာပါရဂူ ေဒါက္တာ ဗလက္ဒင္(ဥ. ႀူနါိနည )ကမူ မြန္အာနမ္ဟုဆက္လက္ေခၚေဝၚသမုတ္ခဲ့ပါသည္။ အာနမ္ဘာသာ(ယခု ဗီယက္နမ္ သည္ မြန္ခမာရ္ဘာသာေဝါဟာရမ်ားႏွင့္ ယေန႔တိုင္ေအာင္ မ်ားစြာတူညီနီးစပ္လ်က္ပင္႐ွိသည္ကိုေလ့လာေတြ႕႐ွိႏိုင္ပါေသးသည္။ ၾသစၾတစ္ အႏြယ္ႏွင့္ပတ္သက္၍ ပါေမာကၡ ႐ွာမစ္(ဏမသ္. ွခ့နာငိအ )၏အဆိုကို ေဒါက္တာ ဗလက္ဒင္က မ်ားစြာေထာက္ခံထားသည္ကိုေတြ႕ရပါသည္။ ထုိ႕ျပင္ ဆာေဂ်ာ့ဂရီအာစင္(ွငမ. ြနသမါန ြမငနမ်သည ) ကလည္း အိႏၵိယျပည္ကသာေဗဒစစ္တမ္း(ဴငညါကင်အငခ ွကမလနပ သ္ ႈညိငေ )တြင္႐ွာမစ္၏ ၾသစၾတစ္အႏြယ္ ဆိုင္ရာသီအိုရီကုိလက္ခံထားေၾကာင္းေလ့လာဖတ္႐ႈရပါသည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ျပင္သစ္ေ႐ွးေဟာင္းသုေတသနပညာ႐ွင္ ပါေမာကၡေဂ်ာခ်္ေဇးဒက္( ြသမါန ဃေနိန် )ကအိႏၵိယမွ မု႑ဘာသာႏွင့္မြန္ဘာသာမ်ားဆက္စပ္ေနသည္မွာ မည္သူမွ်မျငင္းႏိုင္ေလာက္ေအာင္ ျဖစ္သည္ဟု ႐ွာမစ္၏ ၾသစၾတစ္အႏြယ္ သီအိုရီကို ေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ဘာသာေဗဒအဘိဓါန္မ်ား တြင္ ၾသစၾတစ္အႏြယ္ကို က်မ္းအတိုင္းဖြင့္ဆိုထားၾကသည္။ ယခုအခါ မြန္အာနမ္ဟုအေခၚနည္းၿပီး မြန္ခမာဟုသာပို၍ထင္႐ွားပါသည္။ မြန္ခမာထက္ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္အႏြယ္က ပို၍က်ယ္ျပန္႔ေသာအသံုးကုိေဆာင္ပါသည္။ ၾသစၾတိဳေအ႐ွားတစ္ အႏြယ္ဝင္ဘာသာမ်ားမွာ အာနမ္( ဗီယက္နာမ္)ႏွင့္ ဗနာအစ႐ွိေသာ ကုန္းျမင့္ေနဘာသာမ်ား၊ ကေမၻာဒီးယားမွခမရ္ဘာသာ၊ ယူနန္မွ ပုမန္(ဏကာေည) ထုိင္းႏွင့္ျမန္မာႏိုင္ငံမွ မြန္ဘာသာ၊ ပေလာင္ဘာသာ၊ ဝဘာသာ၊ ရိယန္ဘာသာႏွင့္ ဒေနဘာသာမ်ား၊ အာသံျပည္မွ ခါစီဘာသာ၊ အိႏၵိယအလယ္ပိုင္းမွ မု႑ဘာသာ၊ ကုရ္ကူဘာသာ၊ သဝရ(ွေလေမေ )ႏွင့္ ဂဒဗ( ြေိေဘေ)ဘာသာမ်ား၊ မလာယုကြၽန္းဆြယ္မွ စကိုဝ္၊ ေဗစီစိ(ႀန်င်င)၊ေဆမင္(ွနာေညါ ) ႏွင့္ဧကြန္းဘာသာမ်ား ေလာျပည္မွ ေလေမတ္(ဴနာနအ )ဘာသာစကားမ်ားျဖစ္ပါသည္။ အင္းဒိုခ်ိဳင္းနားအလယ္ပိုင္းႏွင့္ေတာင္ပိုင္းတို႕တြင္ သမိုင္းမတင္မွီေခတ္ကပင္ မြန္ခမာရ္ဘာသာ စကားလႊမ္းမိုးႀကီးစိုးခဲ့ေလသည္။ ဤအခ်က္ႏွင့္ပတ္သက္၍ တကၠသိုလ္ပညာစာေစာင္အတြဲ (၁) အပိုင္း(၃)တြင္ပါ႐ွိသည့္ ဗိႆႏိုးၿမိဳ႕ေဟာင္းႏွင့္သမိုင္းအျမင္'' စာတမ္းတြင္အက်ယ္တဝင့္ဖြင့္ဆိုထား သည္။ ျမန္မာျပည္သို႕ေ႐ွးဦးစြာေရာက္႐ွိလာေသာ ဥေရာပတုိုက္သားမ်ားကမူ မြန္လူမ်ိဳးကို မြန္ဟုလည္းမေခၚ၊တလိုင္းဟုလည္းမသံုး၊ပဲခူးၿမိဳ႕ကိုအစြဲျပဳ၍ပီးဂ်ဴးယန္(ဏနါကေည)ဟူ၍ေခၚေဝၚ သမုတ္ခဲ့ပါသည္။ ဥေရာပတိုက္သားမ်ား မြန္ဘာသာစာေပသဒၵါအေၾကာင္းစာအုပ္ေခၚ မြန္အဘိဓါန္ကို ေဒါက္တာဟာစဝယ္ကခရစ္ေတာ္ႏွစ္ ၁၈၇၄ ခုႏွစ္ ပံုႏွိပ္ထုတ္ေဝရာ မြန္ဟုမေရး၊ တလိုင္းဟူ၍မသံုး ပီးဂ်ဴးယန္( ဏနါကေည ) ဟူ၍ ဥေရာပတိုက္သားမ်ားလြယ္ကူစြာ သိ႐ွိႏိုင္ရန္ သံုးႏႈန္းခဲ့သည္ကိုေတြ႕႐ွိရသည္။ မြန္ေက်ာက္စာ စာေပ မြန္စာေပကိုေခတ္အပိုင္းအျခားအားျဖင့္ ေျခာက္ခတ္မွ်သတ္မွတ္လိုက္ပါသည္။ ၄င္းတို႕ကို ေအာက္ပါအတိုင္း အမည္ေပးထားပါသည္။ ၁။ ဒြါရဝတီေခတ္ ေအဒီ(၆ဝဝ-၁ဝဝဝ) ၂။ သထုံးေခတ ္ ေအဒီ(၁ဝဝဝ-၁၁ဝဝ) ၃။ ပုဂံေခတ္ ေအဒီ(၁၁ဝဝ-၁၂ဝဝ) ၄။ ဟာရိဘုဥၥေခတ္(လင္ဖြန္း) ေအဒီ(၁၂ဝဝ-၁၃ဝဝ) ၅။ ဟံသာဝတီေခတ္(ပဲခူး) ေအဒီ(၃ဝဝ-၁၅ဝဝ) ၆။ မ်က္ေမွာက္ေခတ္(ပ်ိဳ႔၊ ကဗ်ာလကၤာ၊ စကားေျပ) ေအဒီ(၁၅ဝဝ-၁၉ဝဝ) မြန္ဘာသာစကားသည္ တိဗက္ျမန္မာအႏြယ္ဝင္ပ်ဴဘာသာႏွင့္လည္းေကာင္း၊ ျမန္မာဘာသာ စကားႏွင့္လည္းေကာင္း မတူညီပဲျခားနားၾကသည္။ ေဒါက္တာလီေမေရးေသာ 'အေ႐ွ႕အာ႐ွေတာင္ပိုင္း ယဥ္ေက်းမႈစာအုပ္ႏွင့္ ေဒါက္တာကြာရစ္(ခ်္)ေဝးလ္ေရးေသာ 'အင္ကိုသို႕ ေ႐ွ႕႐ႈလ်က္' စာအုပ္တို႕၌ မြန္ယဥ္ေက်းမႈအၾ<ြကင္း အက်န္မ်ားကို စံုလင္စြာေဖာ္ျပထားသည္ကိုေတြ႕ရသည္။ ေဒါက္တာ လီေမ၏ 'ထိုင္းဗုဒၶဘာသာ အႏုပညာလက္ရာမ်ား' စာအုပ္၌လည္း မြန္ယဥ္ေက်းမႈလက္ရာမ်ားထိုင္း၌ေ႐ွးကလႊမ္းမိုးခဲ့ပံုကို စံုလင္စြာပါ႐ွိသည္။ မြန္လူမ်ိဳးမ်ားသည္ အိႏၵိယေတာင္ပိုင္းမွယဥ္ေက်းမႈကို သထံုမွေကာင္းစြာရသျဖင့္ ဒါရဝတီ (ထိုင္းႏိုင္ငံ) ဘက္သို႕ ေကာကရိတ္၊ ျမဝတီ၊ မဲေဆာက္လမ္းမွလည္းေကာင္း၊ ထားဝယ္အနီးဘုရား သံုးဆုလမ္းမွလည္းေကာင္း ယူေဆာင္လာၾကသည္ဟုထင္ျမင္ယူဆၾကသည္။ ဖူနန္အင္ပိုင္ယာသည္ ေအဒီ ၅ဝဝခန္႔တြင္ပ်က္စီးသျဖင့္ မြန္မ်ားသည္ မီကေလာင္ျမစ္တစ္ေလွ်ာက္၌သာမက မဲနာမ္ ျမစ္ကမ္း႐ိုးတစ္ေလွ်ာက္၌လည္း ေရာက္႐ိွသိမ္းပိုက္ေနၿပီးလည္းျဖစ္ပါသည္။ ထိုအခါ ခမာတို႕က ခမာျပည္ကို တည္ေထာင္၍ ကဗၺဳဇ( ဳောဘ့သျေ )ဟုတြင္သည္။ သို႔ရာတြင္ ခရစ္ႏွစ္ ၈ဝဝ ခန္႕တြင္ခမာတုိ႕တိုက္ခိုက္ျခင္းကို ခံရ၍ မြန္တို႕အင္အားပ်က္လာ ဟန္တူပါသည္။ သို႕ရာတြင္ ၁ဝ ရာစုတိုင္ေအာင္ ထုိင္းတစ္ႏိုင္ငံလံုး မြန္မ်ားအုပ္စိုးႏိုင္ၿပီး ၁ဝ၂၂ ေအဒီတြင္ ခမာလက္ေအာက္သို႕ က်ခဲ့ရသည္။ ေအဒီ ၁၁ ရာစုအတြင္းတြင္ ေတာင္ပိုင္း႐ွိ ေလာ့မူရီ က်ဆံုးၿပီးေနာက္ မြန္တို႕ ဆက္လက္စိုးစံ ခဲ့ေသာေၾကာင့္ ေျမာက္ပိုင္း႐ွိ ဟာရိဘုဥၥတြင္ ေက်ာက္စာအေထာက္အထားခုႏွစ္ခ်ပ္အရေျခရာခံႏိုင္ ခဲ့သည္။ ယခုခ်င္းမိုင္၊ လင္ဖြန္းၿမိဳ႕ျဖစ္ၿပီး ယင္းေက်ာက္စာသက္တမ္းကို ၁၃ ရာစုအတြင္းျဖစ္သည္ဟု သတ္မွတ္ပါသည္။ ထုိ႕အျပင္သေရေခတၲရာေခတ္ႏွင့္ တန္းတူေ႐ွးက်ေသာမြန္ေက်ာက္စာႏွင့္ ဂုပၲေခတ္ဆင္းတုေတာ္မ်ားႏွင့္ဓမၼစၾကၤာပံုေတာ္မ်ားကို ဒြါရဝတီဌာနီေဟာင္း၌ တူးေဖာ္ရ႐ွိၿပီး ထိုင္းေက်ာက္စာဌာနကထိန္းသိမ္းထားပါသည္။ ထို႕အျပင္ ေအဒီ ၁၁ ရာစုတြင္ သထံုမွ မြန္စာေပယဥ္ေက်းမႈမ်ားသည္ ေျမာက္ဘက္မုိင္ေပါင္း ၃ဝဝ ေက်ာ္ကြာေဝးေသာ ပုဂံျပည္သို႕ပ်ံ႕ႏွ႕ံေရာက္႐ွိၿပီးထြန္းကားျပန္႕ပြားသကဲ့သို႕ ေလာ့ဗူရီမွ မြန္ယဥ္ေက်းမႈစာေပမ်ားသည္ ေျမာက္ပိုင္း႐ွိလင္ဖြန္းသို႕ ျပန္႕ႏွ႕ံေရာက္႐ွိလာၿပီး ထြန္းကားသည္ဟု ဆိုႏိုင္ပါသည္။ ပုဂံေခတ္မြန္ေက်ာက္စာ အကၡရာအေရးအသားႏွင့္တူေသာ မြန္ေက်ာက္စာခုနွစ္ခ်ပ္ ေအဒီ ၁၃ ရာစုဟုသတ္မွတ္ပါသည္။ ဗန္ေကာက္ၿမိဳ႕မွ ေျမာက္ဘက္မုိုင္ ၁ဝဝ နီးပါးခန္႕ေဝဒေသာ ေလာ့ဗူရီၿမိဳ႕တြင္ ေအဒီ ၈ ရာစုခန္႕ဟုသတ္မွတ္ထားေသာမြန္ေက်ာက္စာကုိေတြ႕ရသည္။ ဗန္ေကာက္ၿမိဳ႕အေနာက္ဘက္မိုင္ ၈ဝ ခန္႕ေဝးေသာထားဝယ္ၿမိဳ႕အနီးဘုရားသံုးဆူလမ္းၾကား ႏွင့္ နီးေသာေပါင္တုတ္႐ြာ(ဏသညါ ႊကု )တြင္ေတြ႕႐ွိရသည္။ ဂဝံေက်ာက္ျဖင့္ျပဳလုပ္ေသာ ဘုရားအုတ္ျမစ္အၾ<ြကင္းအက်န္ႏွင့္ ေၾကးဆင္းတုေတာ္၊ ေ႐ႊဆင္းတုေတာ္မ်ားေ႐ွးေဟာင္းလက္ရာ အျဖစ္ေတြ႕ရသည္။ ထိုနည္းတူ ေမာ့ေတာင္လမ္းေၾကာင္းသည္လည္း ထိုင္းႏိုင္ငံမွ တနသၤာရီၿမိဳ႕သို႕ဝင္ရာ ကုန္းလမ္းတစ္ခုျဖစ္သည္။ မြန္လူမ်ိဳးမ်ား ခမာေခၚ( ုောဘသျငည် )ကေဗၺာဇသားမ်ားေၾကာင့္ ထုိင္းနိုင္ငံမွ ဆုတ္ခြါလာရာတြင္ကုန္းလမ္းေၾကာင္းကိုလည္းအသံုးျပဳမည္မွာမလြဲေပ။ ဤဝင္ေပါက္သည္ ထိုင္းလူမ်ိဳးမ်ားဝင္ထြက္သြားလာရာတြင္ အလြယ္ကူဆံုးလမ္းေၾကာင္းျဖစ္ေသာ ေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ ခရစ္ေတာ္ ၇ဝဝ ခန္႕တြင္အိႏၵိယျပည္သို႕ ေရာက္႐ွိေသာ တ႐ုတ္ဗုဒၶဘာသာဘုရားဖူးတစ္ဦး၏ မွတ္တမ္းတြင္ေဖာ္ျပသည္မွာ ကေဗၺာဒီးယားႏွင့္ မြန္ေဒသအၾကား႐ွိႏိုင္ငံကို 'တို-လို-ပို-တီ' (ႊသ-ူသ-စသ-အင )ဟုေခၚေၾကာင္းဆိုေလသည္။ ထိုအမည္သည္ ဒြါရဝတီႏိုင္ငံျဖစ္ေၾကာင္း ေက်ာက္စာသုေတသန ပညာ႐ွင္( ဗမခ့ေနသူသါင်အ် )တိုိ႕ကအတည္ျပဳေျပာဆိုၾကသည္။ ဒြါရဝတီႏိုင္ငံတြင္ မြန္လူမ်ိဳးမ်ားအုပ္စိုး ခဲ့ေလသည္။ ၿမိဳ႕ေတာ္မ်ားမွာ နခံုခထံုၿမိဳ႕ႏွင့္ေလာ့ဗူရီ(ၿေု့သည ဏေအ့သာ ရ ူသစဘကမင )ၿမိဳ႕မ်ားျဖစ္သည္။ ဒြါရဝတီႏိုင္ငံကို မြန္မ်ားတည္ေထာင္ပံုမွာ ခရစ္ေတာ္ ၄ ရာစုအတြင္းခန္႕တြင္ သုဝဏၰဘူမိေခၚ ဘုရားသံုးဆူလမ္းၾကားမွတစ္စု၊ ေမာေတာင္ေခၚတနသၤာရီလမ္းေၾကာင္းတစ္ဖံု အေ႐ွ႕ဖက္တို႕ နယ္ခ်ဲ႕ခဲ့ၾကဟန္တူသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ယင္းအရပ္ေဒသမ်ားကို ဖူနန္အင္ပါယာက အုပ္စိုးထားသျဖင့္ မြန္မ်ားေခါင္းမေထာင္ႏိုင္ခဲ့ေသးေပ။ ဤအခ်က္ႏွင့္ဆက္ႏြယ္ေသာ တ႐ုတ္စာပါဒဂၤါးျပားတစ္ခ်ပ္ ေတြ႕႐ွိရသည္။ တနသၤာရီၿမိဳ႕သံုး ဒဂၤါးျပားပံုသ႑ာန္အ႐ြယ္အစားအ႐ုပ္ပါဝင္မႈမ်ားတူညီ႐ံုမွ်မက တ႐ုတ္စာလံုးႏွစ္ခုပါဝင္ေနမႈမွာဆန္းၾကယ္သည္။ တ႐ုတ္ဘာသာစကားအရ စုန္မင္(ွသညါ ၾနညါ) ဟုအသံထြက္သည္ဟုဆိုသည္။ စုန္မွာမင္းဆက္၏အမည္ျဖစ္ၿပီး မင္မွာ ဏနသစူန ျပည္သူလူထုဟူ၍ အဓိပၸါယ္ရသည္ဟုဆိုပါသည္။ ထပ္မံ၍ ေဖာ္ထုတ္စစ္ေဆးရမည့္အခ်က္ျဖစ္ပါသည္။ ထုိဖူနန္မွာ ကေမၺာဒီးယားႏိုင္ငံ၏ ေအဒီ ၁ ရာစုမွ ၆ ရာစုအတြင္း တ႐ုတ္မွတ္တမ္းမ်ားကေခၚေဝၚေသာနာမည္ ျဖစ္ပါသည္။ သို႕ရာတြင္ ယခုေတြ႕႐ွိေသာဒဂၤါးျပားသည္ စုန္မင္( ွသညါ ၾနညါ ) ကိုရည္ညႊန္းခဲ့လွ်င္ ကား ၈ ရာစုႏွင့္ ၁၃ ရာစုၾကားကာလကိုသာရည္ညႊန္းေသာတ႐ုတ္မင္းဆက္၏ဆက္လက္စိုးစံမႈျဖစ္ သည္။ ွသညါ ၾနညါ ဟုေခၚေသာ မင္းဆက္အုပ္စိုးမႈႏွင့္ ၤကညေည သုိ႔တ႐ုတ္နယ္ခ်ဲ႕မႈၾကားကာလ သည္ ရာစုႏွစ္ ၂ ခုစာမွ်(ႏွစ္ ၂ဝဝ ေက်ာ္) တုိင္ကြာဟေနသည္ဟုိဆိုႏိုင္ပါသည္။ ၁၉၂၂ခုႏွစ္တြင္ ထုတ္ေဝေသာ ျမန္မာႏိုင္ငံသုေတသနအသင္းဂ်ာနယ္ အတြဲ အမွတ္-၁၂ အပိုင္း(၁) စာမ်က္ႏွာ (၃၉-၄၅) တြင္ပါ႐ွိေသာ ''ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္းသို႕ ကေမၺာဇတိုင္းသားတို႕ ဝင္ေရာက္ေႏွာင့္ယွက္ဖူးပါသလား'' ဟူေသာေခါင္းစဥ္ျဖင့္ ျမန္မာတလိုင္းရာဇဝင္တို႕ကို ႏိႈင္းယွဥ္ ေလ့လာခ်က္ဟူ၍ေဖာ္ျပထားပါသည္။ ဤေဆာင္းပါးကို ဂ်ီအိပ္ခ်္လုစ္ြၽ. ံေူငိေပ သည္ အာရ္ဟာလီေဒးေပးေသာ အခ်က္အလက္မ်ားကို စီစစ္၍ ဤေဆာင္းပါးကိုေရးသားခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ တဆယ့္တစ္ရာစုဦး၌ သထံုဘုရင္ ဥဒိႏၵကို ၾ<ြကမ္းမ်ားလာေရာက္ေႏွာက္ယွက္ရာ စစ္ကူေတာင္းလွ်င္ လူေလးေယာက္လာ၏ဟု မြန္ရာဇဓိရာဇ္တြင္လာ၏။ လီအိပ္ခ်္လုစ္က ေလာ့ဗူရီ အနီးပါးေန ကေမၺာဇအဆက္ႏြယ္လူမ်ိဳးတို႕သည္သထံုသို႕လာေရာက္ေႏွာက္ယွက္ရာ ပ႐ိုးက စ၍တုိက္သည္။ ေျမေခြးႏွစ္ေကာင္ရန္ပြဲကို ေျဖလွည့္ဟု ျခေသၤ့မင္းကို ပင့္ေခၚရာ ႏွစ္ေကာင္စလံုးကုိ စားပစ္ျခင္းျဖင့္ ရန္ပြဲကိုအဆံုးသတ္ေပးပံုမ်ိဳး အနိ႐ုဒၶေဆာင္႐ြက္ခဲ့သည္ထင္ေၾကာင္းမွတ္ခ်က္ေပး ပါသည္။ ခုႏွစ္ရာစုတြင္ ေလာဗူရီတြင္ ဒြါရဝတီတည္ေထာင္ၿပီးေနာက္ ထုိႏိုင္ငံမွခြဲထြက္၍ ဟရိဘုဥၥယ ႏိုင္ငံဟုေခၚေဝၚခဲ့သည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ပ်ဴတို႕က ဧရာဝတီျမစ္႐ိုးတြင္ေန၏။ မြန္တို႕က ၄င္းတို႕၏ အေ႐ွ႕ဘက္တြင္ေန၏။ ထိုအေတာအတြင္း နန္ေခ်ာင္(ၿေည ဃ့ေကညါ)တို႕ တန္ခိုးႀကီးလာရာ ပ်ဴၿမိဳ႕ေတာ္ကို ခရစ္ႏွစ္ ၈၃၂ တြင္ဝင္ေရာက္ဖ်က္ဆီးၿပီးေနာက္''ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံ မြန္တို႕ေဒသ ျဖစ္ဟန္တူေသာ ၿမိဳ႕ႀကီးႏွစ္ၿမိဳ႕ကိုလည္း ၈၃၅ခုတြင္ ဖ်က္ပစ္ျပန္သည္။ ေျမာက္ဘက္မွ ဟရိဘုဥၥကိုဗုဒၶဘာသာဝင္မဟုတ္ေသာ ဝလူမ်ိဳး၊ (သို႕)နန္ေခ်ာင္တုိ႕ကထိပါး ေႏွာက္ယွက္လ်က္႐ွိသည္။ထုိေၾကာင့္ မြန္တို႕သည္ သထံု၊ ပဲခူးအပါအဝင္ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း သို႔ တိုးဝင္လာၾကဟန္႐ွိသည္။ ဗုဒၶဘာသာဝင္ျဖစ္ေသာ ဟရိပုဥၥယ၊ ေလာဗၺရီ ႏွင့္လိေဂါရ္တို႕အခ်င္း ခ်င္းတိုက္ခိုက္ၾကသည္။ လိေဂါရ္ဘုရင္သည္ အန္ေကာ (ဗညါုသမ) ၌ ပထမသူရိယဝါမရ္ျဖစ္၍လာသည္။ ေလာဗူရီကိုလည္းသိမ္းယူ၏။ ထုိ႕ေနာက္ ကေဗၺာဇသားတို႕က မြန္အားလံုးလိုလိုကိုရန္မူေသာသေဘာျဖင့္ ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံဝင္ေရာက္က်ဴးေက်ာ္၏။ ထိုဝင္ေရာက္မႈသည္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေတာင္ဘက္အစြန္းထိ ပ်ံ႕ႏွံ႕ေနထုိင္မည္သာျဖစ္သည္။ တစ္ဖန္စဥ္းစားရမည့္အခ်က္တစ္ခ်က္မွာ အာရပ္ႏွင့္ပါ႐ွင္းမွတ္တမ္းမ်ားအရ တနသၤာရီေဒသ သည္ ေအဒီ ၂ ရာစုမွစ၍ တ႐ုတ္ အိႏိၵယ ေနာက္ အာ႐ွ(ပါ႐ွင္း) တို႕၏ ကုန္သြယ္ေရးလမ္းေၾကာင္း ေပၚတြင္တည္ခဲ့သည္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ေအဒီ ၃ ရာစုႏွစ္မ်ားတြင္ အေ႐ွ႕ဘက္တစ္လႊား မေလးကြၽန္းဆြယ္သို႔ တနသၤာရီသည္ လင္းဇင္းေဒသမွေကြ႕ပတ္သြားရသည္။ ၇ ရာစုႏွစ္တြင္ တနသၤာရီသည္ လင္းဇင္းေဒသ၊ မြန္မင္းဆက္မ်ား၏ပိုင္နက္သဖြယ္ျဖစ္ခဲ့ရာမွ ၉ ရာစု ၁ဝ ရာစုႏွစ္မ်ား တြင္မူ ရာမည မြန္မင္းဆက္တို႕၏လက္ေအာက္ခံေဒသတစခုအျဖစ္ တည္႐ွိခဲ့ေၾကာင္း ၁၁ ရာစုႏွစ္ ဝန္က်င္မ်ားတြင္မူ ပုဂံမင္းတုိ႕၏ပိုင္ဆိုင္ရာနယ္ေျမျဖစ္ခဲ့ေၾကာင္းကို ပ႐ွင္းႏွင့္အာရပ္မွတ္တမ္းမ်ား တြင္ေဖာ္ျပပါ႐ွိသည္။ ဗက်အမသ ဗ်ငေအငခ ဘာသာစကားအႏြယ္ဝင္ မြန္ခမာဘာသာစကားသံုးလူမ်ိဳးတို႕သည္ ကေမၺာဇေခၚ ဳောဘ့သျငည် မ်ားေၾကာင့္ ျမန္မာႏိုငငံ ေတာင္ဘက္စြန္းပုိင္းသို႕ ေရာက္႐ွိလာ ေၾကာင္း သက္ေသျပဳႏိုင္သည့္အခ်က္တစ္ခ်က္႐ွိပါသည္။ ၿမိတ္ ကြၽန္းစုအတြင္း႐ွိ ေရကန္ေအာ္ကြၽန္း ေခၚ ေရကန္ေအာ္႐ြာတြင္ မည္သည့္ခုႏွစ္ႏွင့္ မည္သူတို႕ ေရးဆြဲခဲ့ေၾကာင္းမသိရသည့္အဓိပၸါယ္ေဖာ္ရ ခက္သည့္ ေက်ာက္နံရံပန္ခ်ီကားတစ္ခ်ပ္႐ွိသည္။ ထုိေက်ာက္စာနံရံပန္းခ်ီကားသည္ လူသားတို႕၏ သိလိုမႈနယ္ပယ္ကို စိန္ေခၚမႈတစ္ရပ္ပင္ျဖစ္သည္။ ေက်ာက္နံရံတြင္သံုးစြဲေသာကာလာအယူအဆမွာ နီညိဳသို႕ နီ( )အျပာ(သို႕)မဲနယ္ေရာင္( )၊ အဝါေရာင္( ႔နူသတ ) တို႕ကို သံုးစြဲ၍ေရးဆြဲထားသည္မွာအဆင့္ျမင့္လွသည္။ ေ႐ြးဆြဲသည့္နည္းစနစ္မွာလည္းယခုေခတ္ေပၚေန ေသာ ဓါးျဖစ္ပန္းခ်ီကားနည္းစနစ္အတိုင္းေဆးေရာင္မ်ားကိုစိတ္ႀကိဳက္သုတ္လိမ္းေရးဆြဲၿပီးမွ လူ႐ုပ္ ေနရာကို အျဖဴကာလာျဖစ္ေစရန္တြန္းျခစ္ထားေသာ နည္းစနစ္ဟန္ပန္ႏွင့္တူပါသည္။ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံသား ဲေခဆကန ႈလေညသု ကမူ ဤေက်ာက္နံရံပန္းခ်ီကားသည္ ႏွစ္ေျခာက္ေထာင္ခန္႕ ( ့န ဘနူငနလနိ အသ ဘန ေဘသကအ ၆ဝဝဝ ပနေမ် )ဟု ဖတ္မွတ္ရဖူးသည္ဟု ၿမိတ္ကြၽန္းစဆိုင္ရာစာအုပ္တြင္ ေဖာ္ျပထားသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံ႐ွိပညာ႐ွိအမ်ားစုကမူ ႏွစ္ေျခာက္ေထာင္ခန္႕(ႀဃ. ၄ဝဝဝ)ခန္႕ၾကာ ျမင့္ခဲ့ၿပီဆိုေသာအဆိုကိုလက္သင့္ခံႏိုင္မႈမ႐ွိၾကေပ။ ေက်ာက္ပန္းခ်ီ ြၽသခု စေငလအငညါ ကို သမိုင္း စိတ္ပါဝင္စားသူမ်ားကေလ့လာၾကံဆ၍အေျဖထုတ္ေဖာ္ေနၾကဆဲပင္ျဖစ္ပါသည္။ ထိုပန္းခ်ီကားသည္ မည္သည္ကိုရည္ညႊန္းေၾကာင္းအေျဖထုတ္ရခက္သည့္ပုစၧာတစ္ပုဒ္ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။ ထိုေက်ာက္နံရံပန္းခ်ီႏွင့္ ဆက္ႏြယ္သည့္ ဒဂၤါးျပားပံုသ႑ာန္တစ္ခုကို အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွ ဆုိုင္ရာ ဒဂၤါးျပားမ်ားကို ႐ွာေဖြေလ့လာရင္းေတြ႕႐ွိခဲ့သည္။ ထုိဒဂၤါးျပားကို ႐ွာေဖြေတြ႕႐ွိသည့္ ပုဂၢိဳလ္က ေအဒီ ၁၉ ရာစုခုႏွစ္ခန္႕ေလာက္ ဒဂၤါးျပားယူ၍မွတ္ခ်က္ေပးထားၿပီး ကေမၺာဒီးယား(သို႕) ယိုးဒယား ဒဂၤါးျပားဟူ၍ မွတ္ခ်က္ေပးထားပါသည္။ထုိဒဂၤါးျပားပါ႐ွိေသာ ဇတ္ကြက္သည္ ေရကန္ေအာ္ ေက်ာက္နံရံတြင္႐ွိေသာ ဇတ္ကြက္အေနအထားႏွင့္ကိုက္ညီနီးစပ္မႈ႐ွိေနသည္ကို အ႔ံၾသဖြယ္ရာေတြ႕ ႐ွိရသည္။ ထိုဒဂၤါးျပားသည္ ရာမယန ဆိုင္ရာ ( ႔ောေအေုေည )ဟုအမည္ေပးထားေသာရာမဇာတ္ကြက္ တစ္ခုျဖစ္ေနေပသည္။ အေ႐ွ႕ေတာင္အာ႐ွ ရာမဇာတ္ကြက္ဆုိင္ရာပ်ံ႕ႏွ႕ံမႈကိုတစ္နည္းတစ္ဖံုအေထာက္ အကူျပဳႏိုင္ေသာသမိုင္းမွတ္တမ္းလည္းျဖစ္ပါသည္။ ထုိဇာတ္ကြက္သည္ ရာမမင္းသားႏွင့္ ဟာႏမန္တို႕ စကားေျပာခန္းအျဖစ္႐ိုက္သြင္းထားျခင္းျဖစ္ပါသည္။ ထုိဒဂၤါးျပားသည္ ေအဒီ ၁၉ ရာစု ဒဂၤါးျပားဆိုသည့္အခ်က္ကိုျငင္းခ်က္ထုတ္ႏိုင္ပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာေက်ာက္နံရံပန္းခ်ီကားအရ ခမာလူမ်ိဳးေခၚ ကေမၺာဇလူမ်ိဳးပင္ျဖစ္ႏုိင္သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆိုေသာ္ ဒဂၤါးျပား၏တစ္ဖက္တြင္ ရာမႏွင့္လကၡဏေလးကိုင္၍ရပ္ေနပံုပါ႐ွိသည္။ ထုိေက်ာက္ပန္းခ်ီကားႏွင့္ ရာမဇာတ္ေတာ္ပ်ံ႕ႏွံ႕မႈအေထာက္အထားအရ ေအဒီ ၆ ရာစုႏွင့္ ၈ ရာစု ကာလဟုစာေရးသူမွန္းဆပါသည္။ ထုိေနရာကို ခမာလူမ်ိဳးတို႕အေျခခ်၍ေနထုိင္ခဲ့ေၾကာင္း အေထာက္အထားဟုပင္ဆိုႏိုင္ေလာက္ပါသည္။ ခမာလူမ်ိဳးတို႕ေရ႐ွည္မေနထိုင္ေစကာမူ မြန္လူမ်ိဳးတို႕အားကင္းေထာက္စခန္းအျဖစ္တည္႐ွိႏိုင္ေသာ အေနထားျဖစ္သည္။ ခမာလူမ်ိဳးဟု သတ္မွတ္ရျခင္းမွာ ဒဂၤါးျပား၏တစ္ဖက္တြင္ရာမႏွင့္လကၡဏရပ္ေနေသာပံု၌ ရာမဇာတ္ေတာ္ဟု ဒဂၤါးျပား၌စာကိုေျခရာခံျခင္း ထုိဒဂၤါးျပားမ်ားတြင္ပါ႐ွိသည့္ အကၡရာမ်ားကိုေလ့လာသံုးသပ္ၾကည့္သည့္အခါ ေ႐ွးဦးဒဂၤါးျပားမ်ားတြင္သံုးစြဲသည့္အကၡရာမ်ားသည္ ဟာရိဘုဥၥႏွင့္ဒြါရဝတီတြင္ေတြ႕႐ွိရသည့္ မြန္ေက်ာက္စာပါအကၡရႏွင့္ဆင္တူေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ အခ်ိဳ႕စာသားမ်ားမွာေမွးမွိန္ေပ်ာက္ကြယ္ ေနၿပီျဖစ္သည္။ အကၡရာထင္႐ွားေသာဒဂၤါးျပားတစ္ခုကိုေတြ႕႐ွိရေသာ္လည္းဗက်အမသဗ်အငေအငခအႏြယ္ဝင္ မြန္ခမာဘာသာစကားဟုအၾကမ္းဖ်င္းေျပာႏိုင္ၿပီး တိက်ေသာအဓိပၸါယ္ကိုေဖာ္ထုတ္ရန္လိုပါေသး သည္။ ပ်ဴအကၡရာ၊ မြန္အကၡရာ၊ ျမန္မာအကၡရာႏွင့္နီးစပ္ေသာ ဒဂၤါးျပားတစ္ခ်ပ္႐ွိပါေသးသည္။ ထုိဒဂၤါးျပားပါအကၡရာမွာ ေလးေထာင့္ပံုသ႑ာန္အကၡရာမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ စာေၾကာင္းမွာ (၃)ေၾကာင္းပါ႐ွိသည္။ ပထမစာေၾကာင္းတြင္ အကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲမႈသီအိုရီအရ ပ်ဴ၊ မြန္၊ ျမန္မာသံုးမ်ိဳးစလံုးႏွင့္ဆင္တူသည္။ ပထမစာေၾကာင္းပါ႐ွိသည့္ပထမအကၡရာမွာ ဂ ငယ္ အကၡရာျဖစ္သည္။ ဒုတိယအကၡရာမွာ ဏႀကီးအကၡရာျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္အကၡရာဃေစငအေူ ူနအအနမ ႏ ႏွင့္တူေသာအကၡရာမွာ ဇ အကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲမႈျဖစ္ပါသည္။ ထိုအကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္း လဲပံုသီအိုရီအရ အသင္းအဖင္း၊ အဖြဲ႕အစည္းဟုအဓိပၸါယ္ရၿပီး ဇိ ဆိုသည္မွာလည္းလူတို႕အစိုးရေသာ မင္းဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ အသင္းအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္၊ မင္းဟုအဓိပၸါယ္ဆိုလိုဟန္႐ွိသည္။(ေမွာဇာ ပ်ဴေက်ာက္စာတြင္ ဇၵိကို ၄င္း ဇိကိုလည္းေတြ႕ရသည္) တစ္ဖန္ထို ဂဏဇ သည္ မြန္ခမာဘာသာစကား ဂဏက်မွ ဂဏဇ ျဖစ္လာႏိုင္သည္ဟုယူဆ မိပါသည္။ မိဖုရားကို၊ အမ်ိဳးသမီးအႀကီးအကဲကို ဂဏဇ၊ ဂဏက်ာ္ဟုအသံထြက္ေခၚေဝၚသည္ဟု မြန္ခမာ အဘိဓါန္ ဏနါကေည ီငခအငသညေမပ ၌သံုးသပ္ထားသည္ကိုေတြ႕ရပါသည္။ မြန္ႏွင့္ျမန္မာ ကြာျခားခ်က္မွာ မင္းဆိုေသာစကားကို သံုးစြဲပံုကြဲျပားပါသည္။ ျမန္မာမ်ားကိုဘြဲ႕ေတာ္၏နာမည္ ေနာက္တြင္ မင္းကိုထည့္၍ ဗက်အမသ-ဗ်ငေအငခ အႏြယ္ဝင္ ၾသည-ု့ာနမ ဘာသာစကားမ်ားမူ ေ႐ွ႕၌ထည့္ေလ့႐ွိေၾကာင္းေတြ႕႐ွိရပါသည္။ ထုိဂဏဇ(သို႕)ဂဏက်ာ္သည္ မင္း၊ မိဖုရား၊ ဟုသေဘာ ေဆာင္ေသာ အဓိပၸါယ္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ က်ာ္မွ ဇျဖစ္လာဟန္႐ွိၿပီး က်ာ္မွာ အ႐ွင္သခင္၊ ဘုရား၊ ပူေဇာ္ထား႐ွိရာပစၥည္းဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ဒုတိယစာေၾကာင္းတြင္ စာလံုး(၃)လံုးပါ႐ွိသည္။ ထုိစာလံုးမွာ ဟူေသာစာလံုးကို ေတြ႕ရပါသည္။ ဂ ထဲတြင္ အစက္ပါေသာစကားလံုးသည္ ဘာသာေဗဒအရ ႐ွ(သွ်)ဟုအသံထြက္ ဖတ္ေသာစကားလံုးျဖစ္သည္။ ျမန္မာဘာသာ( ႊငဘနအသ- ႀကမာေည )က သဟုအသံဖလွယ္ၾကသည္။ သကၠတအကၡရာ၊ ဗက်အမသ-ဗ်ငေအငခ အႏြယ္ဝင္ မြန္ခမာဘာသာစကား႐ွိ အကၡရာတြင္ သ သံုးမ်ိဳးသတ္ မွတ္ထားပါသည္။ အသံထြက္ ႊ့မနန ်ငဘငူေညအ ဟုေခၚပါသည္။ သ= =သ ိနညအေူ ် သွ်= = စေူေအေူ ် ႐ွ= = ူငညါကေူ ်စာေပအရေခၚသည္။ ေရးထံုးအရ သ၊ ေခၚေသာ သည္ ျမန္မာဘာသာ၌ သ အျဖစ္ေျပာင္း႐ိုး႐ွိေလသည္။ ယခုေတြ႕႐ွိေသာ (ဂသွ်)ဟုေခၚေသာ အကၡရာသည္ -၂၁- ဒဂၤါးျပား၌စာကိုေျခရာခံျခင္း ထုိဒဂၤါးျပားမ်ားတြင္ပါ႐ွိသည့္ အကၡရာမ်ားကိုေလ့လာသံုးသပ္ၾကည့္သည့္အခါ ေ႐ွးဦးဒဂၤါးျပားမ်ားတြင္သံုးစြဲသည့္အကၡရာမ်ားသည္ ဟာရိဘုဥၥႏွင့္ဒြါရဝတီတြင္ေတြ႕႐ွိရသည့္ မြန္ေက်ာက္စာပါအကၡရႏွင့္ဆင္တူေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ အခ်ိဳ႕စာသားမ်ားမွာေမွးမွိန္ေပ်ာက္ကြယ္ ေနၿပီျဖစ္သည္။ အကၡရာထင္႐ွားေသာဒဂၤါးျပားတစ္ခုကိုေတြ႕႐ွိရေသာ္လည္းဗက်အမသဗ်အငေအငခအႏြယ္ဝင္ မြန္ခမာဘာသာစကားဟုအၾကမ္းဖ်င္းေျပာႏိုင္ၿပီး တိက်ေသာအဓိပၸါယ္ကိုေဖာ္ထုတ္ရန္လိုပါေသး သည္။ ပ်ဴအကၡရာ၊ မြန္အကၡရာ၊ ျမန္မာအကၡရာႏွင့္နီးစပ္ေသာ ဒဂၤါးျပားတစ္ခ်ပ္႐ွိပါေသးသည္။ ထုိဒဂၤါးျပားပါအကၡရာမွာ ေလးေထာင့္ပံုသ႑ာန္အကၡရာမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ စာေၾကာင္းမွာ (၃)ေၾကာင္းပါ႐ွိသည္။ ပထမစာေၾကာင္းတြင္ အကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲမႈသီအိုရီအရ ပ်ဴ၊ မြန္၊ ျမန္မာသံုးမ်ိဳးစလံုးႏွင့္ဆင္တူသည္။ ပထမစာေၾကာင္းပါ႐ွိသည့္ပထမအကၡရာမွာ ဂ ငယ္ အကၡရာျဖစ္သည္။ ဒုတိယအကၡရာမွာ ဏႀကီးအကၡရာျဖစ္သည္။ အဂၤလိပ္အကၡရာဃေစငအေူ ူနအအနမ ႏ ႏွင့္တူေသာအကၡရာမွာ ဇ အကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္းလဲမႈျဖစ္ပါသည္။ ထိုအကၡရာအဆင့္ဆင့္ေျပာင္း လဲပံုသီအိုရီအရ အသင္းအဖင္း၊ အဖြဲ႕အစည္းဟုအဓိပၸါယ္ရၿပီး ဇိ ဆိုသည္မွာလည္းလူတို႕အစိုးရေသာ မင္းဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ အသင္းအဖြဲ႕ေခါင္းေဆာင္၊ မင္းဟုအဓိပၸါယ္ဆိုလိုဟန္႐ွိသည္။(ေမွာဇာ ပ်ဴေက်ာက္စာတြင္ ဇၵိကို ၄င္း ဇိကိုလည္းေတြ႕ရသည္) တစ္ဖန္ထို ဂဏဇ သည္ မြန္ခမာဘာသာစကား ဂဏက်မွ ဂဏဇ ျဖစ္လာႏိုင္သည္ဟုယူဆ မိပါသည္။ မိဖုရားကို၊ အမ်ိဳးသမီးအႀကီးအကဲကို ဂဏဇ၊ ဂဏက်ာ္ဟုအသံထြက္ေခၚေဝၚသည္ဟု မြန္ခမာ အဘိဓါန္ ဏနါကေည ီငခအငသညေမပ ၌သံုးသပ္ထားသည္ကိုေတြ႕ရပါသည္။ မြန္ႏွင့္ျမန္မာ ကြာျခားခ်က္မွာ မင္းဆိုေသာစကားကို သံုးစြဲပံုကြဲျပားပါသည္။ ျမန္မာမ်ားကိုဘြဲ႕ေတာ္၏နာမည္ ေနာက္တြင္ မင္းကိုထည့္၍ ဗက်အမသ-ဗ်ငေအငခ အႏြယ္ဝင္ ၾသည-ု့ာနမ ဘာသာစကားမ်ားမူ ေ႐ွ႕၌ထည့္ေလ့႐ွိေၾကာင္းေတြ႕႐ွိရပါသည္။ ထုိဂဏဇ(သို႕)ဂဏက်ာ္သည္ မင္း၊ မိဖုရား၊ ဟုသေဘာ ေဆာင္ေသာ အဓိပၸါယ္ပင္ျဖစ္ပါသည္။ က်ာ္မွ ဇျဖစ္လာဟန္႐ွိၿပီး က်ာ္မွာ အ႐ွင္သခင္၊ ဘုရား၊ ပူေဇာ္ထား႐ွိရာပစၥည္းဟုအဓိပၸါယ္ရသည္။ ဒုတိယစာေၾကာင္းတြင္ စာလံုး(၃)လံုးပါ႐ွိသည္။ ထုိစာလံုးမွာ ဟူေသာစာလံုးကို ေတြ႕ရပါသည္။ ဂ ထဲတြင္ အစက္ပါေသာစကားလံုးသည္ ဘာသာေဗဒအရ ႐ွ(သွ်)ဟုအသံထြက္ ဖတ္ေသာစကားလံုးျဖစ္သည္။ ျမန္မာဘာသာ( ႊငဘနအသ- ႀကမာေည )က သဟုအသံဖလွယ္ၾကသည္။ သကၠတအကၡရာ၊ ဗက်အမသ-ဗ်ငေအငခ အႏြယ္ဝင္ မြန္ခမာဘာသာစကား႐ွိ အကၡရာတြင္ သ သံုးမ်ိဳးသတ္ မွတ္ထားပါသည္။ အသံထြက္ ႊ့မနန ်ငဘငူေညအ ဟုေခၚပါသည္။ သ= =သ ိနညအေူ ် သွ်= = စေူေအေူ ် ႐ွ= = ူငညါကေူ ် စာေပအရေခၚသည္။ ေရးထံုးအရ သ၊ ေခၚေသာ သည္ ျမန္မာဘာသာ၌ သ အျဖစ္ေျပာင္း႐ိုး႐ွိေလသည္။ ယခုေတြ႕႐ွိေသာ (ဂသွ်)ဟုေခၚေသာ အကၡရာသည္ -၂၁- ရာဇကုမာရ္ေက်ာက္စာ၏အစ ၿဂီ(႐ွရီ) ဟုသကၠတစကားလံုးေတြပါ႐ွိေသာ အစက္ျဖစ္သည္။ မြန္အကၡရာမ်ားတြင္လည္း က်ာ္ (ဂ သွ်)ကို အသံုးျပဳေလ့႐ွိပါသည္။ က်ာ္ဒဂၤါးျပား၌ေတြ႕ရေသာ ဂကိုသွ်(႐ွ)ဟုအသံထြက္ဖတ္ပါသည္။ =သွ်ရာ/သွ်လ/သွ်ရီ ဟုယူဆပါသည္။ ပါဠိဘာသာ အရ သီရိျဖစ္ပါသည္။ ဒုတိယအေၾကာင္း၏ဒုတိယအကၡရာမွာ ဝ အကၡရာျဖစ္ပါသည္။ ျမန္မာအကၡရာ ဝ ျဖစ္ပါသည္။ ဋံ သို႕မဟုတ္ ျဇံ ျဖစ္ဟန္႐ွိသည္။ ႐ွလဝဋံ (သို႕) ႐ွလဝျဇံ ဟုဖတ္ရ မည္ျဖစ္သည္။ သီရိဝစၧ ဆိုေသာ သေကၤတမ်ားႏွင့္ဆင္ပါသည္။ တတိယစာေၾကာင္းမွာ သေဝထုိး ပံုသ႑ာန္ ဟန္႐ွိၿပီး တတိယစာေၾကာင္း၏ ဒုတိယအကၡရာမွာႏွင့္ ဟူ၍ ပံုစံႏွစ္မ်ိဳးေတြ႕ ႐ွိရသည္။ ကမွာ ႐ိုး႐ိုးကမဟုတ္ဘဲ ဗ်ည္းဆင့္သေဘာျဖစ္ဟန္႐ိွသည္။ က ႏွင့္ ရ ႏွင့္ေပါင္းထား ေသာ စကား(သို႕)ကာ ျဖစ္ဟန္႐ွိပါသည္။ ကေရ ဟုဖတ္ပါသည္။ ျပဳသည္ (ပါဠိဘာသာမွ ကရ- ျပဳလုပ္သည္)ဟုယူပါသည္။ ကရိန္(ကရဋ္) မြန္ဘာသာစကားအရ ဆင္ယင္သည္။ အလွဆင္သည္။ ျပဳလုပ္စီမံသည္ဟူေသာအဓိပၸါယ္ရသည္။ ထိုစာသံုးေၾကာင္းတို႕၌ပါ႐ွိေသာ ေနာက္ဆံုးတစ္လံုးမွာ = န အကၡရာႏွင့္ဆင္တူေလသည္။ ကေရန ျဖစ္ဟန္တူသည္။ ေပါင္း႐ံုး၍ သံုးသပ္ဖတ္႐ႈလွ်င္ ဂဏဇသွ်လဝဋံေကန (သို႕) ဂဏဇသွ်လဝစၧေက ဟုယူဆရန္႐ွိပါသည္။ ေတြ႕႐ွိရေသာနာမည္မွာ မင္းနာမည္မဆန္ဘဲ မိဖုရားနာမည္ဆန္ဆန္ျဖစ္ေန ေၾကာင္းေတြ႕႐ွိရသည္။ စဥ္းစားရမည့္အခ်က္ပင္ျဖစ္သည္။ က်မိုင္းမင္းဆက္ မ်ိဳးႏြယ္မွ ဧကဒယ္ ရာဇာ၏မိဖုရားကိုပင္ရည္ညႊန္းေနသည္ဟုဆိုရမလုိျဖစ္ေနသည္။ က်မုိင္းမင္းဆက္မွဆင္းသက္လာမႈေၾကာင့္ တနသၤာရီေဒသသည္ မြန္အေငြ႕အသက္မ်ားလႊမ္း မိုးေနသည္ဟုပင္ထင္ရေပမည္။ က်န္ရစ္မင္းသားေခၚ က်န္စစ္သားမင္းႀကီး၏နန္းတည္ေက်ာက္စာ႐ွိေလသည္။ ထုိနန္းတည္ ေက်ာက္စာပါအခ်က္အလက္ဟန္ပန္မ်ားသည္ ဒဂၤါးျပားတြင္သံုးစြဲေသာ ႐ုပ္ပံုမ်ားႏွင့္ ကုိးကြယ္မႈ ဓေလ့မ်ားသည္တနသၤာရီေဒသသံုးပံုစံမ်ားႏွင့္ဆင္ဆင္တူလွေပသည္။ ဒဂၤါးျပား၏ေခါင္းဘက္တြင္ ေတြ႕ရေသာအ႐ုပ္မ်ားမွာ ဟသၤာပန္းကိုက္၊ နဂါးပန္းကိုက္၊ ဟသၤာမင္းေျခတစ္ဖက္ၾ<ြက၊ နဂါးမင္းနွင့္ဟသၤာေပါင္းစပ္႐ုပ္၊ သမင္၊ ႏြားလား႐ုပ္၊ ျခေသၤ့႐ုပ္မ်ားကို ေတြ႕႐ွိရရာ ထုိေဒသ၏ ယဥ္ေက်းမႈလႊမ္းမိုးရာစက္ရိပ္မ်ားကို အကဲခတ္ႏိုင္ပါသည္။ ထို႕အတူ က်န္ရစ္သားမင္းနန္းေတာ္ခန္းမကုိတည္ေဆာင္ရာတြင္ ၁။ ကေနေသာအ႐ုပ္ ၁၂။ မကရ္း ၂။ ၾကာပဒုမၼာသီး ၁၃။ မွနစုလစ္ ၃။ ၾကာပန္း ၁၄။ သာဓုေခၚေနေသာနတ္႐ုပ္ ၄။ ၾကာပြင့္ ၁၅။ သီရိနတ္သမီး ၅။ ျခေသၤ့႐ုပ္ ၁၆။ ခုသွ်စ္သီး ၆။ ဟသၤာ ပုလဲကုံးခ်ီ ၁၇။ ဦးေဆာက္ပန္း တို႕ျဖစ္ပါသည္။ ၇။ ဟသၤာ ပန္းကိုက္ ၈။ စည္တီးေနေသာအ႐ုပ္ ၉။ ဆင္ဦးေခါင္း ၁ဝ။ ပုလဲသြယ္ ၁၁။ ဗ်ာလ -၂၂- ဤအခ်င္အရ ယဥ္းေက်းမႈလက္ရာႏွင့္ဗိသုကာလက္ရာမ်ား ကူးလူးဆက္ႏြယ္ေနမႈကို ျငင္း၍မရေပ။ ဦးခ်စ္သိန္းတည္းျဖတ္ေသာ မြန္ေက်ာက္စာေပါင္းခ်ဳပ္တြင္ မြန္တို႕ျပဳလုပ္ပံုကို ေဖာ္ျပရာ၌ (မြန္ခ်ဳပ္၊ ၂၉)တြင္ အျခားေသာနတ္တို႕ကို ပသရန္ ဗလိနတ္စာ တစ္ႀကိမ္ေၾ<ြကးျခင္းေတြ႕ရၿပီး ဖုတ္၊ ျပိတၲာ၊ တေစၧတို႕ကိုေခါခြက္(မြန္ခ်ဳပ္၊ ၂၇၊၃၄၊၃၆၊၃၇၊၃၈)ျဖင့္ ေခါစာပစ္ျခင္းကိုသံုးႀကိမ္ေတြ႕ရသည္။ နဂါး(မြန္ခ်ဳပ္၊ ၃၁၊၃၁)ကိုႏွစ္ႀကိမ္ပူေဇာ္သည္။ တိုင္းရင္းသားဓေလ့ျဖစ္ဟန္႐ွိေသာ နဂါး႐ွိခိုးျခင္း ကိုလည္း ျပဳလုပ္ေၾကာင္းေတြ႕႐ွိရပါသည္။ တနသၤာရီေဒသတြင္ ေခါတရပ္ ေခၚ တေစၧ မုန္႕ေကြၽးေမြးပြဲက်င္းပေလံ႐ွိပါသည္။ က်ာ္ဓေလ့ တစ္ရပ္သည္ မြန္ခ်ဳပ္တြင္ပါ႐ွိေသာ ေခါပစ္ျခင္းႏွင့္ဆင္တူသည္ကိုေတြ႕ႏိုင္သည္။ ဤအခ်က္မ်ားအရ ေပါင္း႐ံုးသံုးသပ္ရလွ်င္ -တနသၤာရီၿမိဳ႕သည္ မြန္မင္းဆက္မ်ားႏွင့္ မင္းဆက္မကင္းျခင္း -တနသၤာရီ၏ယဥ္ေက်းမႈအေထာက္အထားအရ ဂဝံ ယဥ္ေက်းမႈအခိုင္အမာေတြ႕ျခင္း-ဒဂၤါးျပားသံုးစြဲမႈခုိင္မာျခင္း -လူမ်ိဳးပ်ံ႕ႏွ႕ံရာလမ္းေၾကာင္းအရ မြန္မ်ား ပ်႔ံႏွ႔ံေရာက္႐ွိလာျခင္း - ဗက်အမသ-ဗ်ငေအငခ အႏြယ္ၾသည ဳ့ာနမ ဘာသာစကားကို ဒဂၤါးျပား၌သုံးစြဲျခင္း တနသၤာရီၿမိဳ႕ အမည္၌သံုးစြဲေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။ တစ္ခ်ိန္က မြန္မင္းမ်ား၊ ယိုးဒယားမင္းမ်ားႏွင့္ ျမန္မာမင္းငယ္မ်ားဘုံပံုတစ္လွည့္၊ ငါးပ်ံတစ္လွည့္ အုပ္စိုးေစကာမူ တနသၤာရီၿမိဳ႕ေဟာင္းသည္ ကိုယ္ပိုင္ယဥ္ေက်းမႈျဖင့္ခုိင္ခိုင္မာမာ ရပ္တည္ခဲ့ေသာ ေကအသ ခမေခပ သီးသန္႕ဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္ႏိုင္ငံတစ္ခုျဖစ္ေၾကာင္းဆိုႏိုင္ပါသည္။