ဆည္းပူးေလ့လာ ႏိုင္ငံေရးပညာ

ဆည္းပူးေလ့လာ ႏိုင္ငံေရးပညာ

အခန္း (၂)

ႏိုင္ငံေတာ္ (The State) ဆိုရာ၀ယ္ (အပိုင္း - ၅)

ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း (state failure)

ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတဲ့ သေဘာတရားေပၚမွာ အေျခခံျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြ တည္ေထာင္လာၾကတာေၾကာင့္ ကမၻာေပၚမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ အမ်ားအျပား ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတာ္ေတြက အင္အားၾကီးမား လာျပီး အင္အားၾကီးမားေသာႏိုင္ငံမ်ား (strong states) ေတြ ျဖစ္လာၾကသလို၊ အခ်ိဳ႕ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြက် ေတာ့ အားနည္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (weak states) ေတြ ျဖစ္လာပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတာ္ေတြ က်ေတာ့လဲ က်ရွံဳးေသာ ႏိုင္ငံမ်ား (failed states) ေတြ ျဖစ္သြားၾကျပီး၊ ႏိုင္ငံအခ်ိဳ႕ကေတာ့ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံမ်ား (collapsed states) ေတြ ျဖစ္သြားၾကပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြဟာဆိုရင္ အားၾကီးေသာ ႏိုင္ငံအဆင့္ကို မရပဲ၊ လြတ္လပ္ေရးရစကတည္းက အားနည္းေသာႏိုင္ငံအဆင့္မွာပဲ ရွိျပီး၊ တျဖည္းျဖည္းနဲ႕ က်ရွံဳးေသာ ႏိုင္ငံအဆင့္ကို ေရြ႕ေလ်ာသြားရာကေန ျပိဳလဲမွဳအထိ ျဖစ္သြားတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြ က်ေတာ့လဲ အားနည္းေသာႏိုင္ငံအဆင့္မွာပဲ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တန္႕ေနပါတယ္။ ဆိုမားလီးယား၊ ကြန္ဂို၊ လိုက္ေဘးရီးယားနဲ႕ ေဘာ့စနီးယားစတဲ့ ႏိုင္ငံေတြဟာ က်ရွံဳးျပီး၊ ျပိဳလဲသြားတဲ့ ႏိုင္ငံေတြ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီႏိုင္ငံေတြမွာ ဗဟိုအစိုးရရဲ႕ ရပ္တည္ႏိုင္မွဳ ရပ္တန္႕သြားျပီး၊ ျပည္သူလူထု အေပၚမွာ အစိုးရတာ၀န္ေက်ျပြန္ေအာင္ ထမ္းေဆာင္ႏိုင္ျခင္း မရွိတဲ့အထိ ျဖစ္သြားခဲ့ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေတာ္ကို တာ၀န္ယူထားရတဲ့ အစိုးရတရပ္ဟာ ျပည္သူလူထုအတြက္ ပံ့ပိုးေပးရမယ့္ လုပ္ငန္းတာ၀န္ ေတြကို မထမ္းေဆာင္ႏိုင္တဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္အားနည္းျခင္းနဲ႕ က်ရွံဳးျခင္းေတြ ျဖစ္ပြားတတ္ပါတယ္။ ဒီလိုအားနည္းျခင္းနဲ႕ က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္လာတဲ့ လကၡဏာရပ္ေတြကေတာ့ စီးပြားေရးတည္ျငိမ္မွဳမရွိျခင္း၊ ပညာေရးႏွင့္ က်န္းမာေရးေစာင့္ေရွာက္မွဳမ်ား အားနည္းျခင္း၊ ရာဇ၀တ္မွဳႏွင့္ အၾကမ္းဖက္မွဳမ်ား ထူေျပာျခင္း စတာေတြပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလကၡဏာရပ္ေတြရွိေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ အစိုးရရဲ႕ ဖိႏွိပ္မွဳ ယႏၱရားကပါ ေပါင္းစပ္လာတဲ့အခါ လက္နက္ကိုင္ပဋိပကၡေတြ ေပၚထြက္လာတတ္ပါတယ္။ ဒီလို ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားရာက စစ္ေျပးဒုကၡသည္မ်ား မ်ားျပားလာျခင္း၊ ေရရွည္အစာေရစာ ျပတ္လပ္မွဳ ျဖစ္ျခင္း၊ စီးပြားေရးအေဆာက္အအံုျပိဳလဲျခင္း၊ ျပည္သူအမ်ား ေသေၾကပ်က္စီးျခင္း၊ ေရာဂါဘယဆိုးမ်ား တိုးပြားျခင္း စတာေတြပါ ထပ္ဆင့္ျဖစ္ပြားလာတတ္ပါတယ္။ အဆိုပါအေျခအေနမွာ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရေတြက ဖိႏွိပ္မွဳယႏၱရားကို ရပ္တန္႕ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ကို ျပန္လည္တည္ေဆာက္ေရး ၾကိဳးပမ္းႏိုင္ဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္မွဳမရွိရင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဟာ failed states အဆင့္ကို ေရာက္သြားရာက၊ collapsed states အထိ ျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ လုပ္ကိုင္ေဆာင္ရြက္ႏိုင္မွဳ စြမ္းရည္ နဲ႕ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳဟာ တိုက္ရိုက္ ဆက္စပ္မွဳ ရွိတယ္လို႕ ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းကို ေလ့လာတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြက ရွဳေထာင့္သံုးမ်ိဳးကေန ေလ့လာ ထားၾကပါတယ္။ ပထမရွဳေထာင့္ကေတာ့ ႏိုင္ငံတကာစနစ္မွာ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ macro-level changes ေတြကို အာရံုစိုက္ျပီး၊ ဒုတိယရွဳေထာင္ကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္- လူ႕အဖြဲ႕အစည္းတို႕အၾကားက ဆက္ဆံေရး (state–society relations) ကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ တတိယရွဳေထာင့္ကေတာ့ အုပ္စုမ်ား အၾကားက မဟာဗ်ဴဟာဆက္ႏြယ္မွဳ (micro-level strategic interactions) ေတြကို အာရံုစိုက္ ထားပါတယ္။

(၁) Macro-level perspectives

ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေဆာက္ျခင္း (state building) ရဲ႕ အဓိက သြင္ျပင္လကၡဏာေတြျဖစ္တဲ့ ႏိုင္ငံေရးစြမ္းေဆာင္မွဳ၊ ႏိုင္ငံေရးတရား၀င္မွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာရွိမွဳ စတာေတြ ဖြံ႕ျဖိဳး တိုးတက္ေရးဟာ linear process မဟုတ္ပါဘူး။ အေျခအေနေတြ ေျပာင္းလဲတာနဲ႕အမွ် ဒီသြင္ျပင္ လကၡဏာေတြရဲ႕ ဖြံျဖိဳးတိုးတက္မွဳေတြကလဲ ေနာက္ျပန္ဆုတ္သြားႏိုင္ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ system structureမွာ ေျပာင္းလဲသြားတဲ့အခါ ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေဆာက္ျခင္းကို သက္ေရာက္မွဳႏွစ္မ်ိဳး ျဖစ္ပြားႏိုင္ ပါတယ္။ အင္ပါယာၾကီးေတြ က်ရွံဳးသြားတဲ့အခါ တဘက္မွာႏိုင္ငံတကာစနစ္ကို မွီခိုတဲ့ အားနည္းေသာ ႏိုင္ငံမ်ား ေပၚထြက္လာျပီး၊ အျခားတဘက္မွာလဲ စီးပြားေရးစနစ္ေျပာင္းလဲမွဳေတြ ျဖစ္ေပၚလာတတ္ ပါတယ္။ ဥပမာအားျဖင့္ ေဖာ္ျပရရင္ ၁၉ ရာစုတုန္းက စပိန္အင္ပါယာ က်ရွံဳးသြားခ်ိန္မွာ ေတာင္အေမရိကမွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ပထမကမၻာစစ္ျပီး ကာလမွာတုန္းကလဲ ရုရွား၊ ၾသစၾတီးယား-ဟန္ေဂရီနဲ႕ Ottoman အင္ပါယာတို႕ ျပိဳက်ျပီး၊ ဥေရာပမွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီးကာလမွာ ဘယ္လ္ဂ်ီယံ၊ ေဟာ္လန္၊ ျပငသစ္၊ ျဗိတိသွ်နဲ႕ ေပၚတူဂီအင္ပါယာေတြ ျပိဳက်ျပီး၊ အာရွနဲ႕ အာဖိရိကတိုက္မွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္ လာခဲ့ပါတယ္။ ဆိုဗီယက္ယူနီယံၾကီး ျပိဳလဲသြားခ်ိန္မွာလဲ အာရွအလယ္ပိုင္းနဲ႕ အေရွ႕ဥေရာပတို႕မွာ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့ပါတယ္။

ဒီလို systemic transitions ေတြေၾကာင့္၊ ႏိုင္ငံမ်ားစြာ ေပၚထြက္လာခဲ့သလို နယ္ေျမပိုင္နက္နဲ႕ လူမ်ိဳးစုအေရးစတာေတြေပၚမွာ မူတည္တဲ့ ပဋိပကၡမ်ားစြာလဲ ေပၚေပါက္လာခဲ့ပါတယ္။ ဒုတိယကမၻာစစ္ျပီး ကာလနဲ႕ ဆိုဗီယက္ယူနီယံၾကီး ျပိဳလဲျပီးခ်ိန္မွာ ေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတြကို ဦးေဆာင္တဲ့ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္ေတြမွာ ျပႆနာသံုးရပ္ကို ရင္ဆိုင္ခဲ့ရပါတယ္။ ပထမျပႆနာကေတာ့ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္ကို ကာကြယ္ေစာင့္ေရွာက္ရမယ့္ ျပႆနာျဖစ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံငယ္ေတြ၊ ႏိုင္ငံသစ္ေတြ ျဖစ္တာေၾကာင့္ က်ဴးေက်ာ္ရန္စခံရမွဳေတြနဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္အျငင္းပြားမွဳေတြကို ရင္ဆိုင္ေျဖရွင္း ၾကရပါတယ္။ ဒုတိယ ျပႆနာကေတာ့ ႏိုင္ငံတြင္းမွာ ရွိေနတဲ့ လူ႕အဖြဲ႕အစည္းေတြက လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရး ကြဲျပားမွဳ မ်ားျပားျပီး၊ ပဋိပကၡျဖစ္ႏိုင္ေခ် မ်ားျပားေနတာ ျဖစ္ပါတယ္။ ေနာက္ဆံုး ျပႆနာၾကီးကေတာ့ ႏိုင္ငံေခါင္းေဆာင္အမ်ားစုဟာ လြတ္လပ္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြ၊ ေတာ္လွန္ေရးေတြက ေခါင္းေဆာင္ေတြျဖစ္တာေၾကာင့္၊ စစ္ေရးနဲ႕ ေတာ္လွန္ေရး အေတြ႕အၾကံဳမ်ားသာရွိျပီး ဒီမိုကေရစီ ယဥ္ေက်းမွဳရွိတဲ့ တိုင္းျပည္တည္ေထာင္မွဳဆိုင္ရာ၊ ႏိုင္ငံအုပ္ခ်ဳပ္ေရးဆိုင္ရာ အသိပညာေတြနဲ႕ အေတြ႕အၾကံဳေတြ မရွိၾကတာပဲ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီျပႆနာေတြက ႏိုင္ငံေတြကို weak states အဆင့္မွာ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တန္႕ေနေစရံုသာမက၊ အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြကို failed states အဆင့္အထိ ေရာက္ရွိသြားေစခဲ့ပါတယ္။

လြတ္လပ္ေရးရျပီးစ ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားေလ့ရွိတဲ့ လူမ်ိဳးေရးအေျချပဳ ပဋိပကၡေတြဟာ ကိုလိုနီစနစ္ရဲ႕ အေမြဆိုးေတြျဖစ္ေၾကာင္း ေထာက္ျပေျပာဆိုၾကတဲ့ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ကိုလိုနီ လက္ေအာက္ခံ ႏိုင္ငံေတြမွာ ေတာင္ေပၚေျမျပန္႕ဆိုင္ရာ၊ အေရွ႕အေနာက္ဆိုင္ရာ၊ ေတာင္ေျမာက္ဆိုင္ရာ ခြဲျခားအုပ္ခ်ဳပ္မွဳေတြ ရွိတတ္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေရးပါ၀ါေတြကို ေဒသဆိုင္ရာကြဲျပားမွဳေပၚမွာ ခြဲျခားေပးအပ္ ေလ့ရွိပါတယ္။ ကိုလိုနီအင္ပါယာေတြ ျပိဳက်ျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးေပးခ်ိန္ေတြမွာလဲ ေျမပံုေတြေပၚမွာ နယ္ေျမေတြ ခြဲျခားျပီး၊ လြတ္လပ္ေရးေပးခဲ့တာေတြ ရွိပါတယ္။ အခ်ိဳ႕အာရွနဲ႕ အာဖရိကႏိုင္ငံေတြမွာဆိုရင္ လူမ်ိဳးစုတခုထဲတင္ နယ္နိမိတ္ထိစပ္ေနတဲ့ ႏိုင္ငံႏွစ္ခုထဲမွာ ကြဲျပားစြာ ေရာက္ရွိေနတတ္ပါတယ္။ ဒီလို နယ္ေျမခြဲျခားသတ္မွတ္မွဳေတြ၊ ႏိုင္ငံေရးပါ၀ါခြဲျခားေပးအပ္ထားမွဳေတြေၾကာင့္ လြတ္လပ္ေရးရျပီးခ်ိန္မွာ လူမ်ိဳးစုကြဲျပားမွဳဆိုင္ရာ ပဋိပကၡေတြ၊ သက္ဆိုင္ရာ နယ္ေျမေဒသေပၚမွာ အေျခခံျပီး လြတ္လပ္ေရး ေတာင္းဆိုမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာပါတယ္။ ဒါနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Charles Alao ဆိုသူက အာဖရိကတိုက္မွာ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားတဲ့ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ား ေပၚထြက္လာျခင္းဟာ ကိုလိုနီစနစ္ ေၾကာင့္ျဖစ္ေၾကာင္း အတိအလင္း ထုတ္ေဖာ္ေရးသားခဲ့ပါတယ္။ ကိုလိုနီစနစ္က ေသြးခြဲထားတဲ့ လူမ်ိဳးေရး၊ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ ဘာသာေရး အုပ္စုေတြအၾကားမွာ common sense of citizenship တည္ေဆာက္ဖို႕ ခဲယဥ္းတာေၾကာင့္ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားလာရျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းမ်ား ျဖစ္ပြား ခဲ့ရေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းျဖစ္ပြားေစတဲ့ ေနာက္ထပ္အခ်က္တခ်က္ကေတာ့ စီးပြားေရးစနစ္ ေျပာင္းလဲမွဳမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ စီးပြားေရးအေျခအေနေတြဟာ ႏိုင္ငံေရးနဲ႕ လူမွဳေရးအေျခအေနေတြကို လႊမ္းမိုးႏိုင္ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ စီးပြားေရးရာ တန္းတူညီမွ်မွဳ (economic equity) ဟာ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳနဲ႕ဆိုင္တဲ့ အေရးျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Gurr နဲ႕ Duvall ဆိုသူတို႕က ႏိုင္ငံေတာ္အတြင္းမွာ စီးပြားေရးနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္အာဏာေတြကို ညီမွ်စြာ ခြဲေ၀မွဳ မရွိရင္ ျငိမ္းခ်မ္းေရးတည္ေဆာက္ဖို႕ ခက္ခဲေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ တိုင္းျပည္မွာ ဆင္းရဲခ်မ္းသာကြာဟမွဳၾကီးမားျပီး၊ စီးပြားေရးလုပ္ပိုင္ခြင့္မ်ားကို အစိုးရျဖစ္ေစ၊ လူတန္းစားတရပ္ကျဖစ္ေစ၊ စစ္တပ္က ျဖစ္ေစ လက္၀ါးၾကီးအုပ္ထားမွဳေတြ ရွိေနခဲ့ရင္ ပုန္ကန္မွဳနဲ႕ ႏိုင္ငံေရးမတည္ျငိမ္မွဳေတြက မလြဲမေသြျဖစ္လာႏိုင္ေၾကာင္း ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္မ်ားက ေလ့လာေတြ႕ရွိခဲ့ၾကပါတယ္။

(၂) Intermediate perspectives: state–society relations

ဒီရွဳေထာင့္က ျပည္တြင္းဖိအားမ်ားေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးရျခင္းကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ ဒီရွဴေထာင့္အရ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းဟာ political order ကို ႏိုင္ငံတြင္းမွာ မွီတင္းေနထိုင္တဲ့ ျပည္သူေတြက အသိအမွတ္မျပဳျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံတႏိုင္ငံမွာရွိတဲ့ ႏိုင္ငံသားေတြအခ်င္းခ်င္း စည္းလံုးညီညြတ္စြာ အတူတကြယွဥ္တြဲေနထိုင္ဖို႕အတြက္ အားလံုးကလက္ခံထားတဲ့ national identity လိုအပ္ပါတယ္။ ဒါမွသာ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရးကြဲျပားျခားနားတဲ့ အုပ္စုေတြအၾကားမွာ inter-group cooperation ရွိလာမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလို national identity ေပ်ာက္ကြယ္လာရင္ state-society relations ပ်က္ျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္တတ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Douglas Dearth ဆိုသူက ႏိုင္ငံေတာ္ကို အုပ္ခ်ဳပ္တဲ့အစိုးရအေနနဲ႕ (basic obligations of statehood) ကို ျပည္သူေတြအတြက္ မပံ့ပိုးေပးႏိုင္ရင္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္တတ္ တယ္လို႕လဲ ဆိုထားပါတယ္။ အစိုးရဟာ internal order ရွိလာေအာင္ ထိန္းသိမ္းႏိုင္ျခင္း၊ external aggression ကို တြန္းလွန္ႏိုင္ျခင္း မျပဳလုပ္ႏိုင္ရင္ state-society relations ပ်က္သြားတတ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Pauline Baker နဲ႕ John Ausink ဆိုသူတို႕က ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းဟာ အစိုးရယႏၱရားပ်က္ယြင္းျခင္းမွာ အစျပဳေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားဟာ ျပည္သူလူထုရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ပံ့ပိုးႏိုင္ျခင္း မရွိေတာ့တဲ့အခါ၊ တိုင္းျပည္တြင္းမွာ ဆင္းရဲႏြမ္းပါးမွဳ၊ ေက်းလက္ေဒသမွ အေျမာက္အျမားစြန္႕ခြာမွဳ၊ သဘာ၀ပတ္၀န္းက်င္ ပ်က္ယြင္းမွဳ၊ စီးပြားေရး အခြင့္ အလမ္း တန္းတူညီမွ် မရွိမွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာျပီး၊ လူထုက ႏိုင္ငံေတာ္ကို အယံုအၾကည္ ကင္းမဲ့လာ ပါတယ္။ ဒီအခါမွာ ႏိုင္ငံေတာ္ျဖစ္တည္မွဳကို အသိအမွတ္ျပဳမွဳ က်ဆင္းလာျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားေစႏိုင္ေၾကာင္း ေထာက္ျပေရးသားခဲ့ၾကပါတယ္။

ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးမွဳဟာ အစိုးရရဲ႕ ႏိုင္ငံေရးစနစ္အေပၚမွာလဲ မူတည္ေၾကာင္း အခ်ိဳ႕ပညာရွင္မ်ားက ဆိုထားၾကပါတယ္။ Paul Brass နဲ႕ Atul Kohli ဆိုသူတို႕က လက္နက္ကိုင္ပုန္ကန္မွဳမ်ားနဲ႕ လူထုတိုက္ပြဲမ်ား ျဖစ္ပြားလာရျခင္းဟာ လူထုရဲ႕ လွဳပ္ရွားမွဳေတြကို အစိုးရက ကိုင္တြယ္ပံုမွာ မူတည္ေၾကာင္း ေထာက္ျပထားခဲ့ပါတယ္။ အစိုးရဟာ ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားရဲ႕ လိုအပ္ခ်က္ေတြကို ပံ့ပိုး ေပးျခင္း မရွိရံုသာမက၊ ျပည္သူလူထုရဲ႕ အသက္အိုးအိမ္စည္းစိမ္လံုျခံဳေရးကိုပါ ျခိမ္းေခ်ာက္ လာတယ္လို႕ လူထုက ယူဆလာတဲ့အခ်ိန္မွာ state-society relations ကို ထိခိုက္ျပီး လက္နက္ကိုင္ ပုန္ကန္မွဳ ျဖစ္ပြား တတ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးစုတခုကို ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရးအရ အေရးေပးျခင္းဟာလဲ အျခား လူမ်ိဳးစုေတြရဲ႕ ေတာ္လွန္ေရးလွဳပ္ရွားမွဳေတြကို ျဖစ္ပြားေစတတ္ပါတယ္။ ရ၀မ္ဒါနဲ႕ ဘူရန္ဒီ ႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ ပဋိပကၡေတြဟာ လူမ်ိဳးစုေရးရာ မူ၀ါဒ (ethnic policies) ေတြမွာ အေျခခံခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။

3. Micro-level perspectives

ဒီရွဴေထာင့္က လူတဦးခ်င္းနဲ႕ အုပ္စုေရးရာ ပဋိပကၡေတြေၾကာင့္ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားတတ္ တာေတြကို အထူးျပဳေလ့လာထားပါတယ္။ လူတဦးခ်င္းနဲ႕ လူအုပ္စုေတြကို လူတခ်ိဳ႕က ဆြဲေဆာင္ စည္းရံုးျပီး၊ အျခားအုပ္စု၀င္မ်ားကို မုန္းတီးလာေအာင္၊ ေၾကာက္ရြံ႕လာေအာင္ ျပဳလုပ္တာေတြ ရွိတတ္ ပါတယ္။ အဲဒီကေနတဆင့္ အၾကမ္းဖက္တိုက္ခိုက္မွဳမ်ား၊ လူမ်ိဳးတုန္း သတ္ျဖတ္မွဳမ်ားကို ဦးတည္ သြားေစႏိုင္ပါတယ္။ micro-level ရွဴေထာင့္အရ ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ ႏွစ္ရပ္ရွိပါတယ္။ ပထမ ျဖစ္စဥ္က လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ားနဲ႕ အုပ္စုမ်ားအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယျဖစ္စဥ္ ကေတာ့ လက္နက္ကိုင္အင္အားစုမ်ား၊ အုပ္စုမ်ားနဲ႕အၾကမ္းဖက္မွဳရဲ႕ ဦးတည္လမ္းေၾကာင္းကို ေျပာင္းလဲ ေစႏိုင္ေသာ ျပင္ပအင္အားစုမ်ားအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳေတြျဖစ္ပါတယ္။ ပဋိပကၡေတြ ျဖစ္ပြားေနတဲ့ ႏိုင္ငံေတြမွာ ‘emerging anarchy’ ဆိုတဲ့ ျပႆနာရွိတတ္ပါတယ္။ မင္းမဲ့စရိုက္ဆန္ဆန္ ျပဳက်င့္မွဳေတြ ေပၚေပါက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚေပါက္လာရင္ အုပ္စုဖြဲ႕ရန္ျပဳမွဳေတြ ေပၚထြက္လာျပီး၊ အၾကမ္း ဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳေတြ ျဖစ္ပြားလာတတ္ပါတယ္။

ႏိုင္ငံေရးပညာရွင္ Beverly Crawford နဲ႕ Ronnie Lipschutz ဆိုသူတို႕က ဖိႏွိပ္ခ်ဳပ္ခ်ယ္မွဳရွိတဲ့ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားဟာ political space တခုကို ေပၚထြက္ေစႏိုင္ေၾကာင္း ဆိုထားခဲ့ပါတယ္။ ဒီ political space ကို မင္းမဲ့၀ါဒီအခ်ိဳ႕က အသံုးခ်မွဳရွိလာတဲ့အခါ inter-group violence ျဖစ္တတ္ပါတယ္။ ဒီလိုျဖစ္ပြားလာခ်ိန္မွာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးယႏၱရားက အုပ္စုတခုတည္းကိုပဲ ဦးစားေပးလာတဲ့အခါ အျခားအုပ္စု တခုက ႏိုင္ငံေတာ္အေပၚ ယံုၾကည္မွဳကင္းမဲ့လာပါတယ္။ တတိယအစုအဖြဲ႕ (ဥပမာ- ႏိုင္ငံတကာ)ရဲ႕ လံုျခံဳေရး အာမခံခ်က္ကို ေတာင္းဆိုမွဳရွိလာပါတယ္။ ဒီလိုလံုျခံဳေရးအာမခံခ်က္ မရရွိတဲ့အခါ ပဋိပကၡ ၾကီးမားလာျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္း ျဖစ္ပြားေစတတ္ပါတယ္။

ဒုတိယဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္စဥ္ကေတာ့ belligerents ေတြနဲ႕ conflict dynamics ကို လႊမ္းမိုးႏိုင္စြမ္းရွိတဲ့ ျပင္ပအင္အားစုေတြအၾကားက ဆက္ႏြယ္မွဳျဖစ္ပါတယ္။ ျပင္ပအင္အားစုေတြက ႏိုင္ငံေရးအေျခအေန အခ်ိဳးအေကြ႕ေတြမွာ အသံုးျပဳရမယ့္ အၾကမ္းဖက္မွဳသ႑ာန္ေတြကို ေရြးခ်ယ္မွဳေတြမွာ လႊမ္းမိုးတာ ေတြလဲ ရွိတတ္ပါတယ္။ လူမ်ိဳးေရး၊ ဘာသာေရးအုပ္စုမ်ားအၾကား အၾကမ္းဖက္မွဳေတြရဲ႕ လမ္းေၾကာင္း ေတြကို ျပင္ပအင္အားစုေတြ ဦးတည္တဲ့ လမ္းေၾကာင္းေတြဘက္ကို ေရႊ႕ယူသြားတာေတြလဲ ရွိပါတယ္။ ေဘာ့စနီးယား၊ ကိုဆိုဗိုနဲ႕ ရ၀မ္ဒါႏိုင္ငံေတြမွာ ျဖစ္ပြားခဲ့တဲ့ အုပ္စုတြင္းအၾကမ္းဖက္မွဳေတြကို ေလ့လာ ၾကည့္ရာမွာ ေဘာ့စနီးယားက Serb ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ ရ၀မ္ဒါက Hutu ေခါင္းေဆာင္မ်ားရဲ႕ ပဋိပကၡ စတင္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ေတြမွာ ျပင္ပအင္အားစုေတြက လႊမ္းမိုးမွဳမ်ားစြာရွိခဲ့ပါတယ္။ ျပင္ပအင္အားစု ေတြရဲ႕ လႊမ္းမိုးမွဳေတြေၾကာင့္ conflict intensity ေျပာင္းလဲႏိုင္ပါတယ္။

နိဂံုး

နိဂံုးခ်ဳပ္ဆိုရရင္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ (၁၆) ရာစုကတည္းက ေပၚေပါက္လာတဲ့ သေဘာတရားတခုျဖစ္ျပီး၊ ဒီသေဘာတရားေပၚမွာ အေျခခံျပီး ႏိုင္ငံေတာ္တည္ေထာင္မွဳေတြ ေပၚထြက္လာခဲ့တာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေပၚထြက္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြမွာ အခ်ဳပ္အျခာအာဏာ၊ တရား၀င္မွဳ၊ ျပည္သူ႕ေရးရာဌာနမ်ားကို ကိုယ္စားျပဳမွဳ၊ တရားဥပေဒစိုးမိုးေရးကို ေဆာင္ရြက္ႏိုင္ေသာစြမ္းရည္နဲ႕ နယ္ေျမပိုင္နက္အတြင္းမွာ မွီတင္းေနထိုင္ေသာ ျပည္သူလူထုဆိုတဲ့ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြ ရွိပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္နဲ႕ အစိုးရဆိုတာကို ေရာေထြးေျပာၾကားမွဳေတြရွိေပမယ့္ ႏိုင္ငံေတာ္ဆိုတာ အစိုးရကို ဆိုလိုတာ မဟုတ္ပါဘူး။ အစိုးရဆိုတာ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အစိတ္အပိုင္းတခုသာ ျဖစ္ပါတယ္။ ႏိုင္ငံေတာ္ရဲ႕ အခန္းက႑နဲ႕ ပတ္သက္ျပီး၊ ရွဴေထာင့္အမ်ိဳးမ်ိဳးကေန သီအိုရီမ်ားေဖာ္ထုတ္ေလ့လာမွဳေတြ ရွိခဲ့ပါသလို၊ ႏိုင္ငံေတာ္က်ရွံဳးျခင္းနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ေလ့လာမွဳေတြလဲ အေျမာက္အျမားရွိခဲ့ပါတယ္။ ကမၻာေပၚမွာ တည္ေထာင္ျဖစ္တည္လာတဲ့ ႏိုင္ငံေတာ္ေတြထဲမွာ အားၾကီးေသာႏိုင္ငံမ်ားရွိသလို၊ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ား၊ က်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံမ်ားနဲ႕ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံမ်ားေတြလဲ ေပၚထြက္လာပါတယ္။ အားနည္းေသာႏိုင္ငံမ်ားအျဖစ္ ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ရပ္တံ့ေနရာကေန က်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံမ်ားအဆင့္ကို ေရာက္ရွိျပီး၊ ႏိုင္ငံေတာ္ျပိဳလဲျခင္းေတြလဲ ျဖစ္ပြား ေစတတ္တဲ့ အတြက္ ကိုယ့္ႏိုင္ငံကိုက်ရွံဳးေသာႏိုင္ငံ၊ ျပိဳလဲေသာႏိုင္ငံအဆင့္သို႕ မေရာက္ရွိေစေရးဟာ သက္ဆိုင္ရာႏိုင္ငံမ်ားက ႏိုင္ငံသူ၊ ႏိုင္ငံသားမ်ားရဲ႕ တာ၀န္ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

ခင္မမမ်ိဳး (၂၈၊ ၁၀၊ ၂၀၁၂)

ရည္ညႊန္းကိုးကား။ ။

Azar, E. & Chung-in Moon (1988) National Security in the Third World: The Management of

Internal and External Threats, Aldershot

Alao, C. (1999) ‘The problem of the failed state in Africa’, in Muthiah Alagappa & Takashi Inoguchi, (eds), International Security Management and the United Nations, Tokyo

Ayoob, M. (1996) ‘State-making, state-breaking and state failure: explaining the roots of “Third World” insecurity’, in Luc van de Goor, Kumar Rupesinghe & Paul Sciarone (eds), Between Development and Destruction, London: Palgrave

Baker, P. & Ausink, J. (1996) ‘State collapse and ethnic violence: toward a predictive model’, Parameters, Spring, pp 19–31

Ed. Brinkerhoff, D. (2006) ‘Governance in Post-Conflict Societies: Rebuilding Fragile States’,

Routledge.

Chabal, P. (1997) ‘Apocalypse Now? A Post-Colonial Journey into Africa’, lecture delivered on 12th March in King’s College, London

Evans, P. ‘The Eclipse of the State? Reflections on Stateness in an Era of Globalization’,

World Politics, Vol. 50, no. 1

Evans, P., Rueschemeyer, D. and Skocpol, T. (1985) ‘On the Road Toward a More Adequate

Understanding of the State’, in ‘Bringing the State Back In’, Cambridge University Press.

Dorff, R. (1996) ‘Democratization and failed states: the challenge of ungovernability’, Parameters, Summer, 1996, pp 17–31

Gros, J. (1996) ‘Towards a taxonomy of failed states in the New World Order: decaying Somalia, Liberia, Rwanda and Haiti’, Third World Quarterly, 17, pp. 456

Gurr, T. (ed.) (1980) Handbook of Political Conflict: Theory and Research, New York

Gurr, T. (1992) ‘The internationalization of protracted communal conflicts since 1945: which groups, where and how?’, in Manus Midlarsky (ed), The Internationalization of Communal Strife, London

Gurr, T. (1993) ‘Why minorities rebel—a global analysis of communal mobilization and conflict since 1945’, International Political Science Review, 14, pp 161–201

Hardin, R. (1995) One for All: The Logic of Group Conflict, Princeton, NJ: Princeton University Press

Hay, C., M. Lister and D. Marsh (2006) The State: Theories and Issues, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan

Heywood, A. (2007) Politics, 3^rd edition, Basingstoke and New York: Palgrave Macmillan

Helman, G. & Ratner, S. (1992/ 1993) ‘Saving failed states’, Foreign Policy, Brookings, 89, pp 3–20

Herbst, J. (2004) ‘Let Them Fail: State Failure in Theory and Practice: Implications for Policy’ in Rotberg, R. (ed.) ‘When States Fail: Causes and Consequences’, Princeton University Press

Herbst, J. (2000) ‘States and Power in Africa: Comparative Lessons in Authority and Control’, Princeton University Press.

Lichbach, M. (1995) The Rebel’s Dilemma, Ann Arbor, MI: University of Michigan Press

Lind, M. (1992) “The Catalytic State.” The National Interest 27 (Spring), pp. 3-12

McGrew, A. (1992) “Conceptualizing Global Politics.” A. McGrew, P.G. Lewis, et al., eds., Global Politics: Globalization and the Nation-State. Cambridge: Polity Press

Rhodes, M. 1996. “Globalization and West European Welfare States: A Critical Review of Recent Debates.” Journal of European Social Policy 6 (4): 305-27.

Rodrik, Dani. 1997. Has Globalization Gone Too Far? Washington, DC: Institute for International Economics.

Skocpol, T. (1985) ‘Bringing the State Back In: Strategies of Analysis in Current Research’ in Evans, P., Rueschemeyer, D. and Skocpol, T. (eds.) ‘Bringing the State Back In’, Cambridge University Press.

World Bank (2002) ‘LICUS: A Task Force Report’, World Bank

Weiss, L. (1997) “Globalization and the Myth of the Powerless State.” New Left Review 225: 3-27.

Zartman, W. (1995) ‘Posing the problem of State Collapse’ in ‘Collapsed States: The Disintegration and Restoration of Legitimate Authority’, Boulder, London