စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ (Commission of inquiry) အေၾကာင္း တေစ့တေစာင္း

(၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊ စက္တင္ဘာလ (၁၁) ရက္ေန႕မွာ ကမၻာ့သမိုင္းကို လွဳပ္ခါသြားေစခဲ့တဲ့ အၾကမ္းဖက္ တိုက္ခိုက္မွဳၾကီး ျဖစ္ပြားခဲ့ပါတယ္။ ဒီတိုက္ခိုက္မွဳၾကီးျဖစ္ပြားခ်ိန္တုန္းက ကမၻာ့ကုန္သြယ္ေရး စင္တာကို ေလယာဥ္ပ်ံတစင္း ၀င္တိုက္ျပီးခ်ိန္အထိ၊ မူလတန္းေက်ာင္းတခုမွာ ကေလးေတြကို စာဖတ္ျပဖို႕ သြားေနတဲ့ အေမရိကန္သမၼတျဖစ္သူက "ဒါဟာ ပိုင္းေလာ့ရဲ႕ အမွားျဖစ္မွာပါ" လို႕ မွတ္ခ်က္ေပးေနခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီေလယာဥ္ဟာ ျပန္ေပးဆြဲခံထားရျပီးျဖစ္တဲ့ ေလယာဥ္ဆိုတာကို အေမရိကန္သမၼတ မသိခဲ့ပါဘူး။ ဒုတိယသမၼတျဖစ္သူက အိမ္ျဖဴေတာ္က ပံုမွန္အစည္းအေ၀းအတြက္ ထိုင္ခံုမွာ စထိုင္ဆဲမွာပဲ ကိုယ္ေရးအတြင္းေရးမွဴးက တီဗြီဖြင့္ၾကည့္ဖို႕ ေျပာလို႕ ၾကည့္လိုက္ေတာ့မွ ဒုတိယေလယာဥ္ပ်ံ တစင္း ၀င္တိုက္တာကို ရုပ္ျမင္သံၾကားကေန ျမင္လိုက္ရပါတယ္။ အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စုရဲ႕ ေရွ႕ေနခ်ဳပ္ဇနီးသည္ကိုယ္တိုင္က ေလယာဥ္တစင္းေပၚမွာ ခရီးသည္ျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ သူ႕အမ်ိဳးသားကို ဖုန္းဆက္ေျပာခဲ့ေပမယ့္၊ တရားသူၾကီးခ်ဳပ္ကို ဖုန္းဆက္ အေၾကာင္းၾကားလို႕ မရခဲ့ပါဘူး။ နံနက္ (၈) နာရီ၊ (၁၉) မိနစ္က စျပီး ေလယာဥ္ျပန္ေပးဆြဲမွဳေတြ အစဥ္လိုက္ ျဖစ္ပြားေနခဲ့ျပီး၊ နံနက္ (၁၀) နာရီခြဲမွာ ပင္တဂြန္စစ္ဌာနခ်ဳပ္ကို တိုက္ခိုက္ျပီးခ်ိန္က်မွ ကာကြယ္ေရး၀န္ၾကီးကို အိမ္ျဖဴေတာ္က အဆက္အသြယ္ ရခဲ့ပါတယ္။ ေလယာဥ္ေတြ ေပ်ာက္ေနမွန္း သိေပမယ့္ ေလေၾကာင္းတာ၀န္ရွိသူေတြက နံနက္ ကိုးနာရီအထိ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အေၾကာင္းၾကားမွဳေတြ၊ အေရးေပၚအေျခအေနႏွိဳးေဆာ္မွဳေတြ မရွိခဲ့ပါဘူး။ ေလေၾကာင္းနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး တာ၀န္ရွိတဲ့ FAA Representative ကို အိမ္ျဖဴေတာ္ အေရးေပၚ အစည္းအေ၀းက နံနက္ (၁၀) နာရီခြဲက်မွ ရွာေတြ႕ခဲ့ပါတယ္။ (၂၀၀၁) ခုႏွစ္၊ ဇန္န၀ါရီလ (၂၀) ရက္ကေန စက္တင္ဘာ (၁၀) ရက္ေန႕အထိ ကာလအတြင္းမွာ စီအိုင္ေအဒါရိုက္တာက သမၼတနဲ႕ ေန႕စဥ္ေတြ႕ျပီး အစီရင္ခံရတဲ့ President's Daily Brief (PDB) ေတြထဲမွာ ဘင္လာဒင္နဲ႕ ပတ္သက္တဲ့ အစီရင္ခံစာ (၄၀) ေက်ာ္ ရွိခဲ့ပါတယ္။ အထူးသျဖင့္ ၾသဂုတ္လ (၆) ရက္ အစီရင္ခံစာမွာ ဘင္လာဒင္ဟာ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုကို တိုက္ခိုက္ဖို႕ ဆံုးျဖတ္ခ်က္ခ်ျပီး ဆိုတဲ့ အစီရင္ခံစာ ပါပါတယ္။ သို႕ေပမယ့္ သမၼတက "ဒီအစီရင္ခံစာအရ ဘင္လာဒင္ဟာ အႏၱရာယ္ရွိတယ္လို႕သာ သူသိရေၾကာင္းနဲ႕ အကယ္၍ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စုအတြင္းမွာ ဘင္လာဒင္ရဲ႕ ေျမေအာက္ဆဲလ္ေတြ ရွိေနေၾကာင္း သိရရင္ေတာ့ သူ႕အေနနဲ႕ လိုအပ္တဲ့ အေရးယူေဆာင္ရြက္မွဳ ရွိေကာင္းရွိခဲ့လိမ့္မယ္" လို႕ ဆိုပါတယ္။ ဒီလို သမၼတရဲ႕ အားနည္းခ်က္၊ ကမၻာေက်ာ္ေထာက္လွမ္းေရးအဖြဲ႕မ်ားရဲ႕ အားနည္းခ်က္ေတြက အစျပဳလို႕ သင္ခန္းစာ ယူဖြယ္ရာ အားနည္းခ်က္ေတြ၊ အမွားအယြင္းေတြကို ျပည့္ျပည့္စံုစံုနဲ႕ မွန္မွန္ကန္ကန္ ေဖာ္ျပထားတာ ကေတာ့ စာမ်က္ႏွာ (၅၀၀) ေက်ာ္ရွိတဲ့ 9/11 Commission Report မွာ ျဖစ္ပါတယ္။ အမ်ားျပည္သူနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး ၾကီးမားတဲ့ ျဖစ္ရပ္ေတြ ျဖစ္ပြားလာခဲ့ရင္ (သို႕မဟုတ္) အမ်ားျပည္သူအက်ိဳးအတြက္ မူ၀ါဒမ်ား ခ်မွတ္ရာမွာ သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား လိုအပ္လာခဲ့ရင္၊ အစိုးရမ်ားက ဦးေဆာင္ျပီး စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ (Commission of Inquiry) ေတြ ဖြဲ႕စည္းရပါတယ္။ ရံဖန္ရံခါမွာလဲ ျပည္တြင္းေရး ပဋိပကၡေတြ ျပင္းထန္ေနခ်ိန္မွာ လူ႕အခြင့္အေရးခ်ိဳးေဖာက္မွဳမ်ား၊ မ်ိဳးတုံးသတ္ျဖတ္မွဳမ်ားနဲ႕ စပ္လ်ဥ္းျပီး ႏိုင္ငံတကာ အဖြဲ႕အစည္းမ်ားက စံုစမ္းေရးေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္းစံုစမ္းေလ့ရွိပါတယ္။

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ ဆိုရာ၀ယ္

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ဆိုတာကို သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား ရယူရန္ အစိုးရမ်ားမွ ဖြဲ႕စည္းေသာ အေရးေပၚ အၾကံေပးအစုအဖြဲ႕မ်ားလို႕ အဓိပၸာယ္ဖြင့္ဆိုထားၾကပါတယ္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ေတြရဲ႕ တာ၀န္ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ အခ်က္အလက္မ်ားကို စုစည္းျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အၾကံျပဳခ်က္မ်ားကို အစိုးရအဖြဲ႕သို႕ တင္ျပရန္ ျဖစ္ပါတယ္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ရဲ႕ သြင္ျပင္လကၡဏာေတြကို (၁၂) ရာစုေခတ္မွာ အဂၤလိပ္ဥပေဒ က်င့္ထံုးမ်ားမွာ စတင္ေတြ႕ရွိလာရေၾကာင္း ဥပေဒသမိုင္းပညာရွင္မ်ားက ဆိုထားၾကပါတယ္။

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ အမ်ိဳးအစားမ်ား

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ေတြရဲ႕ အဓိက တာ၀န္ကေတာ့ သက္ဆိုင္ရာ အစိုးရကို သတင္း အခ်က္အလက္မ်ား အစီရင္ခံေရး ျဖစ္ပါတယ္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ေတြကို ေယဘုယ်အားျဖင့္ အမ်ိဳးအစား ႏွစ္မ်ိဳး ခြဲျခားသတ္မွတ္ႏိုင္ပါတယ္။ ပထမအမ်ိဳးအစားကေတာ့ အစိုးရမူ၀ါဒမ်ား (ဥပမာ- အဆင့္ျမင့္ပညာေရး မူ၀ါဒ၊ ႏိုင္ငံတကာကုန္သြယ္ေရး မူ၀ါဒ) စတာေတြကို ျပဌာန္းေရး၊ ျပင္ဆင္ေရး၊ ဆန္းစစ္ေရး (သို႕မဟုတ္) အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ေနေသာ ၀န္ၾကီးဌာနရဲ႕ လုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ားကို စစ္ေဆးေရး စတာနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး သတင္းအခ်က္အလက္မ်ား စုစည္းေရး ျဖစ္ပါတယ္။ ဒုတိယအမ်ိဳးအစားကေတာ့ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးကို တစံုတရာ ထိခိုက္ေစေသာ ျဖစ္ရပ္တခုနဲ႕ ပတ္သက္ျပီး စံုစမ္းစစ္ေဆးရတဲ့ ေကာ္မရွင္ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုစံုစမ္းစစ္ေဆးရာမွာ မည္သုိ႕မည္ပံု ျဖစ္ပြားခဲ့တယ္၊ ဘယ္လိုအားနည္းခ်က္ေတြ၊ အမွားအယြင္းေတြ ရွိခဲ့တယ္ စတာေတြကို ေလ့လာစံုစမ္းျပီး၊ သင့္ေလ်ာ္တဲ့ အၾကံျပဳခ်က္မ်ား (recommendations) မ်ားကို အစိုးရထံ အစီရင္ခံရတာ ျဖစ္ပါတယ္။

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္းျခင္း

တိုင္းျပည္အမ်ားစုမွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ ဖြဲ႕စည္းေရးဆိုင္ရာ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ားကို ျပဌာန္းထားတဲ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ အက္ဥပေဒမ်ား ရွိပါတယ္။ ဒီအက္ဥပေဒအရ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္မ်ားကို ႏိုင္ငံေတာ္အၾကီးအကဲ (သမၼတ၊ ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္) မ်ားက ဖြဲ႕စည္းေပးရပါတယ္။ ဒီလို ဖြဲ႕စည္းရာမွာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ လိုအပ္တဲ့ မူ၀ါဒမ်ား (သို႕မဟုတ္) ျဖစ္ရပ္စံုစမ္းမွဳမ်ားအတြက္သာ ဦးတည္ ဖြဲ႕စည္းရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

အဂၤလန္က စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ေတြမွာေတာ့ မူ၀ါဒေရးရာနဲ႕ ျပည္သူ႕အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရာမ်ားကို စံုစမ္းေလ့လာေရးအတြက္ Royal Commissions မ်ားကို တာ၀န္ေပးအပ္ျပီး၊ ျဖစ္ရပ္စံုစမ္း စစ္ေဆးမွဳမ်ား အတြက္ tribunals of inquiry က တာ၀န္ယူရပါတယ္။ Royal Commissions မ်ားကို အစိုးရအဖြဲ႕ အၾကီးအကဲမ်ားက ဖြဲ႕စည္းေပးရျပီး၊ tribunals of inquiry မ်ားကိုေတာ့ The Tribunals of Inquiry (Evidence) Act 1921 ဥပေဒပါ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းမ်ား အတိုင္း ဖြဲ႕စည္းရပါတယ္။

အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံမ်ားမွာေတာ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္းရာမွာ ပါလီမန္မွ တိုက္ရိုက္ ပါ၀င္ပတ္သက္မွဳ (direct parliamentary involvement ) လုပ္ေဆာင္လို႕ရပါတယ္။ ဒီလိုလုပ္ေဆာင္ခ်က္အားျဖင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ဖြဲ႕သင့္မဖြဲ႕သင့္၊ မည္သုိ႕ေသာ terms of reference မ်ားထားရွိသင့္မသင့္၊ ေကာ္မရွင္တြင္ မည္သုိ႕ေသာ ပုဂၢိဳလ္မ်ား ပါ၀င္သင့္မသင့္ကို ပါလီမန္က တိုက္ရိုက္ ဆံုးျဖတ္ႏိုင္တဲ့အတြက္ ျပည္သူလူထုအက်ိဳးစီးပြားကို ပိုမိုကိုယ္စားျပဳႏိုင္တယ္လို႕ အဆိုျပဳသူ ေတြလဲ ရွိပါတယ္။

ဖြဲ႕စည္းပံုသ႑ာန္

ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕ရဲ႕ ဖြဲ႕စည္းပံုသ႑ာန္ဟာ အခ်က္သံုးခ်က္အေပၚမွာ မူတည္ပါတယ္။ ပထမတခ်က္က ဥပေဒျပဌာန္းခ်က္မ်ားျဖစ္ျပီး၊ ဒုတိယတခ်က္ကေတာ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ကို ဖြဲ႕စည္းတဲ့ instruments မ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ တတိယအခ်က္ကေတာ့ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္မ်ားဆိုင္ရာ အစီအမံမ်ား ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီအစီအမံမ်ားမွာ အသက္အရြယ္၊ လူမွဳအဆင့္အတန္း၊ ပညာအရည္အခ်င္း၊ အေတြ႕အၾကံဳ စတာေတြကို ထည့္သြင္းစဥ္းစားဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။

ေယဘုယ်အားျဖင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ကို ဥကၠဌ၊ ဒုဥကၠဌနဲ႕ အတြင္းေရးမွဴးတို႕က ဦးေဆာင္ျပီး စီမံကြပ္ကဲရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ပါ၀င္ရမယ့္ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္ အေရအတြက္ကေတာ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးရမယ့္ အေၾကာင္းအရာနဲ႕ သေဘာသဘာ၀ အေပၚမွာ မူတည္ျပီး ကြဲျပားျခားနားမွဳ ရွိပါတယ္။ ေကာ္မတီ ဖြဲ႕စည္းျပီးတာနဲ႕ ေကာ္မတီရဲ႕ ပထမဦးဆံုး လုပ္ေဆာင္ရတဲ့ အလုပ္ကေတာ့ The rules of commission ကို ေရးဆြဲျပဌာန္းျခင္း ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေရးဆြဲျပဌာန္းခ်က္ကို သတင္းစာမွတဆင့္ အမ်ားျပည္သူကို အသိေပးဖို႕ လိုအပ္ပါတယ္။ ဒီလိုအသိေပးရာမွာ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ သက္တမ္းကာလကိုလဲ ထည့္သြင္း ေဖာ္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေကာ္မရွင္သက္တမ္းကာလ

ေကာ္မရွင္ဖြဲ႕စည္းရာမွာ သမၼတ (သို႕မဟုတ္) ၀န္ၾကီးခ်ဳပ္ကျဖစ္ေစ၊ ေကာ္မရွင္ဖြဲ႕စည္းျပီးေနာက္ The rules of commission ထုတ္ျပန္ေၾကျငာရမွာ ျဖစ္ေစ၊ ေကာ္မရွင္ရဲ႕ သက္တမ္းကာလကို အမ်ားျပည္သူကို အသိေပးေဖာ္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီလိုေဖာ္ျပထားျခင္းမရွိရင္ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အျပည့္အ၀ ယံုၾကည္ကိုးစားမွဳကို ရရွိမွာ မဟုတ္ပါဘူး။ သတ္မွတ္ကာလအတြင္း ေကာ္မရွင္အစီရင္ခံစာ မထြက္ႏိုင္ခဲ့ရင္ သမၼတနဲ႕ ညွိႏွိဳင္းျပီး အခ်ိန္တိုးျမွင့္ႏိုင္ပါတယ္။ ျဖစ္ရပ္ရဲ႕ အတိမ္အနက္ (သို႕မဟုတ္) မူ၀ါဒရဲ႕ အတိမ္အနက္ေပၚ မူတည္ျပီး ေကာ္မရွင္သက္တမ္းကာလေတြ ကြဲျပားျခားနားပါတယ္။ ပံုမွန္အားျဖင့္ သံုးလမွ ကိုးလ ၾကာျမင့္တတ္ပါတယ္။

ေကာ္မရွင္၀န္ထမ္း (Commission Staff) မ်ား ခန္႕ထားျခင္း

(၂၀) ရာစုေႏွာင္းပိုင္း တတိယ ဒီမိုကေရစီလွိဳင္းလံုးၾကီးနဲ႕အတူ ဒီမိုကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းမွဳ ျဖစ္လာခဲ့တဲ့ တိုင္းျပည္ေတြ (ဥပမာ- အေရွ႕ဥေရာပနဲ႕ အာဖရိက တိုင္းျပည္ေတြ) မွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ဆိုတဲ့ စကားလံုးက အေတာ္ပဲ ေရပန္းစားခဲ့ပါတယ္။ ဘယ္လိုအတိုင္းအတာ၊ အတိမ္အနက္မွာ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္ဖြဲ႕ရတယ္ဆိုတဲ့ တိုင္းတာမွဳစံႏွဳန္းမ်ားကလဲ မရွိတဲ့အတြက္ အေသးအမႊား ျပႆနာေလးမ်ားက အစျပဳလို႕ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္းခဲ့ၾကျပီး၊ ေကာ္မရွင္ေတြ မွိဳလိုေပါက္ေအာင္ ေပၚထြက္ခဲ့ပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေကာ္မရွင္မ်ား ဖြဲ႕စည္းျခင္းကသာ အဖတ္တင္ျပီး၊ ထိေရာက္တဲ့ အစီရင္ခံစာ ေပၚထြက္လာမွဳက အေတာ္နည္းပါးခဲ့ပါတယ္။ အဓိက ျပႆနာကေတာ့ Command သာရွိျပီး၊ Staff မပါတဲ့ ျပႆနာ ျဖစ္ပါတယ္။

စစ္ဘက္ဆိုင္ရာနယ္ပယ္မွာ command and staff ဆိုတဲ့ စကားလံုး ရွိပါတယ္။ Command နဲ႕Staff ဆိုတာ ယွဥ္တြဲ ရွိရပါတယ္။ Command ရွိျပီး၊ Staff မရွိရင္၊ Staff ရွိျပီး Command မရွိရင္ စစ္ဘက္ဆိုင္ရာ အဖြဲ႕ေတြတင္ မကပါဘူး။ ႏိုင္ငံေရး၊ စီးပြားေရး၊ လူမွဳေရး၊ ဘာသာေရး နယ္ပယ္မွာရွိတဲ့ ဘယ္လိုအဖြဲ႕အစည္းမ်ိဳးရဲ႕ လုပ္ေဆာင္မွဳေတြမွ ထိေရာက္စြာ ေအာင္ျမင္မွာ မဟုတ္ပါဘူး။ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မ်ားရဲ႕ လုပ္ငန္းအေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္မွဳမွာလဲ ဒီအတိုင္းပဲ ျဖစ္ပါတယ္။

ေကာ္မရွင္ဖြဲ႕စည္းျပီးခ်ိန္မွာ The rules of Commission ကို ေရးဆြဲျပီး၊ အသိေပးေၾကျငာျပီးတာနဲ႕ Commission Staff ကို ဖြဲ႕စည္းရပါတယ္။ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္မ်ားက ဦးေဆာင္လမ္းညႊန္မွဳမ်ားေပးျခင္း၊ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ား ခ်မွတ္ေပးျခင္း၊ လုပ္ငန္းမ်ားေဆာင္ရြက္ရာမွာ ေပၚထြက္လာေသာ အခက္အခဲမ်ားကို ညွိႏွိဳင္းေျဖရွင္းေပးျခင္း၊ ဘ႑ာေရးဘတ္ဂ်က္မ်ား ခ်ေပးျခင္း၊ အၾကံဥာဏ္ေပးျခင္း၊ ညွိႏွိဳင္း အစည္းအေ၀းမ်ား က်င္းပျခင္း စတာေတြကို လုပ္ေဆာင္ရမွာျဖစ္ျပီး၊ လုပ္ငန္းမ်ားကို လက္ေတြ႕ အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ရမွာက Commission Staff မ်ား ျဖစ္ပါတယ္။

Commission Staff မွာ အမွဳေဆာင္ဒါရိုက္တာ၊ လက္ေထာက္အမွဳေဆာင္ဒါရိုက္တာ၊ General Counsel နဲ႕ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားကို ခန္႕ထားတာ၀န္ေပးအပ္ရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ မူ၀ါဒေရးရာဆိုင္ရာ စံုစမ္းေရးေကာ္မရွင္မွာ မူ၀ါဒေရးရာ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား၊ သုေတသီမ်ား၊ သုေတသနလက္ေထာက္မ်ား ပါ၀င္သင့္ျပီး၊ ျဖစ္ရပ္ဆိုင္ရာ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မွာေတာ့ Principal Investigator ဦးေဆာင္တဲ့ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ယူနစ္၊ သုေတသီမ်ားနဲ႕ ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ား ပါ၀င္တဲ့ Analyst Team၊ အစီရင္ခံစာ ေရးသားရန္ Publication ယူနစ္၊ လူထုဆက္ဆံေရး အရာရွိ၊ ဘ႑ာေရးအရာရွိ၊ ညွိႏွိဳင္းေဆာင္ရြက္ေရး အရာရွိ၊ စာရြက္စာတမ္းမ်ားႏွင့္ အင္တာဗ်ဴးမွတ္တမ္းမ်ားဆိုင္ရာ ေမာ္ကြန္းအရာရွိ စတာေတြ ပါ၀င္သင့္ပါတယ္။ အေျခအေနအရ လိုအပ္ပါက သမိုင္းေရးရာ ပညာရွင္၊ ဥပေဒပညာရွင္၊ စီးပြားေရးပညာရွင္ စတာေတြပါ ပါ၀င္သင့္ပါတယ္။

ေကာ္မရွင္ အစီရင္ခံစာ ထုတ္ျပန္ျခင္း

ေကာ္မရွင္ ၀န္ထမ္းမ်ားရဲ႕ ေလ့လာေတြ႕ရွိခ်က္မ်ား၊ ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား၊ သုေတသနမွတ္တမ္းမ်ား ေပၚမူတည္ျပီး၊ လိုအပ္ပါက ဥကၠဌအပါအ၀င္ ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္မ်ားမွ ကြင္းဆင္းစစ္ေဆးမွဳမ်ား ျပဳလုပ္ျပီးခ်ိန္မွာေတာ့ ေတြ႕ရွိခ်က္မ်ားကို အေျခခံျပီး အစီရင္ခံစာ မူၾကမ္းကို ကၽြမ္းက်င္ပညာရွင္မ်ားပါ၀င္တဲ့ Publication ယူနစ္က ေရးသားရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒီမူၾကမ္းကို ေကာ္မရွင္အဖြဲ႕၀င္မ်ားထံ ေပးပို႕ျပီး၊ ေနာက္ဆံုး အတည္ျပဳခ်က္က်လာခ်ိန္မွာ ေကာ္မရွင္အစီရင္ခံစာကို အစိုးရထံကို တင္ျပရမွာ ျဖစ္ပါတယ္။

ေကာ္မရွင္အစီရင္ခံစာမွာ ေယဘုယ်အားျဖင့္ Executive Summary ၊ နိဒါန္း၊ ေနာက္ခံအေျခအေန၊ ျဖစ္ပြားခဲ့မွဳမ်ား (သို႕မဟုတ္) မူ၀ါဒ ဆန္းစစ္ခ်က္မ်ား၊ အမွားမ်ား၊ အားနည္းခ်က္မ်ားႏွင့္ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ား၊ တာ၀န္ခံမွဳဆိုင္ရာ mechanisms မ်ား၊ အၾကံျပဳခ်က္မ်ား၊ အၾကံျပဳခ်က္မ်ားအား အေကာင္အထည္ ေဖာ္ေဆာင္ႏိုင္ရန္ လုပ္ေဆာင္ႏိုင္သည့္ စီမံခ်က္မ်ား စတာေတြ ပါ၀င္ေလ့ရွိပါတယ္။

အခ်ိဳ႕ႏိုင္ငံေတြမွာေတာ့ အစီရင္ခံစာကို အစိုးရထံ ပို႕ေဆာင္ခ်ိန္မွာပဲ၊ မိတၱဴကို ပါလီမန္ကိုလဲ ပို႕ေဆာင္ေလ့ရွိပါတယ္။ ပါလီမန္မွာ တင္သြင္းျပီး၊ ပါလီမန္အမတ္မ်ားရဲ႕ လက္ထဲကို ျဖန္႕ေ၀ျပီးခ်ိန္မွာေတာ့ လုပ္ထံုးလုပ္နည္းအရ ဒါဟာ အမ်ားျပည္သူပိုင္စာရြက္စာတမ္း (public document) ျဖစ္လာပါတယ္။ ဒီအခါမွာ အမ်ားျပည္သူကို ဆက္လက္ျဖန္႕ေ၀မွဳ လုပ္ေဆာင္ေလ့ရွိၾကပါတယ္။

နိဂံုး

စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မ်ား ေပၚေပါက္လာရျခင္းဟာ အမ်ားျပည္သူရဲ႕ အက်ိဳးစီးပြားအတြက္ ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးေကာ္မရွင္မ်ားက ထုတ္ျပန္လိုက္တဲ့ အစီရင္ခံစာမ်ားဟာ ျပည့္စံု၊ မွန္ကန္ထိေရာက္ျပီး၊ အမ်ားျပည္သူ အက်ိဳးစီးပြားကို ဦးတည္တဲ့ အစီရင္ခံစာမ်ား ျဖစ္ဖို႕ အလြန္ပဲ အေရးၾကီးလွပါတယ္။ စံုစမ္းစစ္ေဆးေရး ေကာ္မရွင္ အစီရင္ခံစာမွာ အမွားမ်ား၊ အားနည္းခ်က္မ်ား၊ ခ်ိဳ႕ယြင္းခ်က္မ်ားကို ထုတ္ေဖာ္ ေထာက္ျပေလ့ ရွိၾကပါတယ္။ ဒါဟာလဲ အမွားမ်ားကို ေ၀ဖန္ေထာက္ျပ အျပစ္ဖို႕ရန္ မဟုတ္ပဲ၊ ဒီလို အျဖစ္အပ်က္မ်ိဳးေတြ (သို႕မဟုတ္) မွားယြင္းတဲ့ မူ၀ါဒေတြ ေနာက္တဖန္ ထပ္မံမျဖစ္ေပၚေရးအတြက္ လုပ္ေဆာင္ေလ့ရွိျခင္း ျဖစ္ပါေၾကာင္း ေရးသားတင္ျပအပ္ပါတယ္။

                                                                                                                                                                           ခင္မမမ်ိဳး (၁၄၊ ၂၊ ၂၀၁၃)

commision of inquiry.pdf 88K   View   Download