ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ကုထုံး

အန္ဒ႐ူး ေရးႏုိးစ္|

ေရြးေကာက္ပြဲအတြက္ ဥပေဒ၊ နည္းဥပေဒမ်ား (ဓာတ္ပံု – ဧရာဝတီ)

လြန္ခဲ့သည့္ ဆယ္စုႏွစ္အတြင္း ပညာရွင္မ်ား၊ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ လူမႈပဋိပကၡမ်ားကုိ ေျဖရွင္းရန္ တာ၀န္ေပးျခင္း ခံထားရသူမ်ားသည္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲျခင္း ပညာရပ္ကုိ ျပန္လည္ရွာေဖြ ေတြ႔ရွိခဲ့ၾကသည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲျခင္း ကိစၥရပ္သည္ ဒီမုိကေရစီ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္သာမကဘဲ လတ္တေလာ ပဋိပကၡေျဖရွင္းေရး ရည္မွန္းခ်က္မ်ားႏွင့္လည္း အမ်ားဆုံး ပတ္သက္ေနသည့္၊ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းရန္ ႀကိဳးပမ္းေနၾကသည့္ ႏုိင္ငံမ်ား၌လည္း ေဆာင္႐ြက္ေနသည့္ ကိစၥရပ္ ျဖစ္သည္။  ေတာင္အာဖရိကႏွင့္ ေဘာ့စနီးယားမွသည္ ဖီဂ်ီ၊ ေျမာက္ အုိင္ယာလန္၊ အာဖဂန္နစၥတန္ႏွင့္ အီရတ္တုိ႔ အပါအ၀င္ ကမာၻေပၚရွိ ပဋိပကၡဒဏ္ အခံစားရဆုံး ႏုိင္ငံတခ်ဳိ႕၏ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ လြတ္လပ္သည့္ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္တုိ႔ ေပၚထြန္းေရးအတြက္ ႀကိဳးပမ္း အားထုတ္မႈမ်ားတြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ ၀ိဇၨာ သုိ႔မဟုတ္ သိပၸံပညာရပ္သည္ အဓိကက်သည္။
အက္စ္တုိးနီးယားႏွင့္ သီရိလကၤာမွသည္ ဂြာတီမာလာ၊ အင္ဒုိနီးရွား၊ ႏုိက္ဂ်ီးရီးယားႏွင့္ ဖိလစ္ပုိင္ အပါအ၀င္ မေရမတြက္ႏုိင္သည့္ ႏုိင္ငံမ်ားစြာတုိ႔သည္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား ျပင္ဆင္ျခင္း၊ နယ္စပ္ေဒသမ်ားကုိ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ေပးသည့္  သေဘာတူညီခ်က္မ်ား သုိ႔တည္းမဟုတ္ ႏုိင္ငံေတာ္အလံေအာက္တြင္ အျပည့္အ၀ မစုစည္းႏုိင္သည့္တိုင္ အမ်ဳိးသား စည္းလုံးညီညြတ္ေရးကုိ ျပင္ပမွ ဖ်က္ဆီးပစ္ႏုိင္သည့္ အုပ္စုအသီးသီးျဖင့္ ျပန္လည္သင့္ျမတ္ေရးကုိ ရည္ရြယ္၍ ယင္းတုိ႔၏ အဖြဲ႔၀င္မ်ားကုိ အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ ၀န္ႀကီးရာထူးေနရာမ်ားႏွင့္ အျခားေသာ ရာထူးေနရာမ်ားကုိ ခြဲေ၀ေပးျခင္း အစရွိသည့္ ပဋိပကၡမ်ားကုိ ေျဖရွင္းသည့္ စမ္းသပ္မႈမ်ား  ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။
ကမာၻေပၚရွိ ေခါင္းအမာဆုံး အာဏာရွင္စနစ္မ်ား မည္သုိ႔ နိဂုံးခ်ဳပ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ရမည္ႏွင့္ ယင္းတုိ႔ အုပ္စုိးမႈေၾကာင့္ ႏုိင္ငံတြင္ ထိခုိက္ပ်က္စီးခဲ့ရသည္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ စတင္ျပင္ဆင္ရမည္ အစရွိသည္တုိ႔ျဖင့္ သက္ဆုိင္သည့္ ေဆြးေႏြးမႈမ်ားတြင္  ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ဆုိင္ရာ ေမးခြန္းမ်ားက မၾကာခဏ လႊမ္းမုိးထားသည္ကုိ မ်က္ေမွာက္ကာလတြင္ ပုိမုိသိသာထင္ရွားစြာ ရွိေနသည္ကုိ ေတြ႔ရွိရသည္။ အီရတ္၊ ကြန္ဂုိ၊ ဆူဒန္၊ လုိက္ေဘးရီးယားႏွင့္ ျမန္မာ ကဲ့သို႔ေသာ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ အာဏာရွင္စနစ္ က်ဆုံးလွ်င္ ဘာျဖစ္မည္နည္းဆုိသည့္ ခန္႔မွန္းခ်က္မ်ား၊ တင္ႀကိဳ ေဟာကိန္းထုတ္မႈမ်ား ရွိၾကသည္။ ယင္းခန္႔မွန္းခ်က္မ်ားမွေန၍ အာဏာေ၀ခြဲေရး အစီအမံမ်ား၊ အစုိးရအဖြဲ႔တြင္ လူနည္းစု တုိင္းရင္းသားမ်ား ပါ၀င္ေရးႏွင့္ ဖယ္ဒရယ္စနစ္ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ေဒသႏၲရ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ဆုိင္ရာ ေဆြးေႏြးမႈမ်ားကို မလႊဲမေရွာင္သာ ျဖစ္ေပၚလာေစသည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးပညာရပ္သည္  ၿပီးခဲ့သည့္ဆယ္စုႏွစ္အတြင္း ႀကီးမားသည့္  ပညာရပ္ဆုိင္ရာ ေျခလွမ္းမ်ားကို လွမ္းခဲ့ႏုိင္ေသာ္လည္း ၿပီးျပည့္စုံသည္ မဟုတ္ေသးဘဲ ယခုအခ်ိန္အထိ တုိးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္ လုပ္ရန္ လုိအပ္လ်က္ရွိသည္။ အထူးသျဖင့္ သီးျခား ၀ိေသသလကၡဏာမ်ားရွိေသာ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ေပၚရသည့္  အေၾကာင္းရင္း ဇစ္ျမစ္ကုိ ရွာေဖြသည့္အခါႏွင့္ ရရွိခဲ့သည့္ သင္ခန္းစာမ်ားကုိ ၿခံဳငုံသုံးသပ္ျခင္းတုိ႔တြင္ ျဖစ္သည္။
ဤေနရာတြင္ ေဆးသိပၸံပညာျဖင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ျခင္းသည္  အသုံး၀င္ႏုိင္သည္။ သမားေတာ္၏ အတတ္ပညာႏွင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ ကြ်မ္းက်င္သူ၏ အတတ္ပညာတုိ႔တြင္ တူညီသည့္အခ်က္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိသည္။ ဆရာ၀န္က လူနာ၏ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကုိ စစ္ေဆးျခင္းႏွင့္  လုိအပ္သည့္ ကုသမႈေပးျခင္းကဲ့သုိ႔ပင္၊ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ ကြ်မ္းက်င္သူသည္လည္း ပဋိပကၡေၾကာင့္  ဒုကၡဆင္းရဲမ်ား ခံစားေနရသည့္  လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကုိ ေလ့လာၾကည့္႐ႈၿပီး ထုိလူ႔အဖြဲ႔အစည္း၏ ေရရွည္ က်န္းမာေရးအတြက္ ပဋိပကၡ ဆိတ္သုဥ္းကာ ဒုကၡဆင္းရဲမ်ားမွ လြတ္ေျမာက္ရန္ မည္သုိ႔ ေဆာင္ရြက္ရမည္ဆုိသည့္  လမ္းေၾကာင္းကုိ ေရးဆြဲရေလသည္ (အမ်ားလက္ခံႏုိင္မည့္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး၊ ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္မႈႏွင့္ လြတ္လပ္သည့္ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္မႈအဆင့္မ်ား ေရးဆြဲၿပီး က်ယ္ျပန္႔စြာ ဖြင့္ဆုိထားရမည္)။
ေရာဂါ (ပဋိပကၡ) ကုိ ကုသမႈ ျပဳျခင္းထက္၊ ေရာဂါ လကၡဏာမ်ားကုိ သက္သာေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္ ေရာဂါထိန္းခ်ဳပ္ျခင္းကို ပိုမိုလုပ္ေဆာင္ရတတ္ေၾကာင္း လူမႈသိပၸံပညာရွင္ အမ်ားစုက ယခုအခါ လက္ခံလာၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း လုံး၀ ခ်ဳိ႕ယြင္းမႈရွိေနသည့္ ႏုိင္ငံတခုတြင္မူ ယင္းကဲ့သုိ႔ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား သက္သာေအာင္ ေကာင္းမြန္စြာ ကုသေပးျခင္းသည္ပင္လွ်င္ အက်ဳိးေက်းဇူး အမ်ားအျပား ျဖစ္ထြန္းေစႏုိင္သည္။
ႏုိင္ငံတခု၏ အသက္ဇီ၀ိန္ကုိ ဇီ၀ေဗဒအျမင္ျဖင့္ ႐ႈျမင္သုံးသပ္သည့္ အယူအဆသည္ ေရွးပေ၀သဏီကပင္ ရွိခဲ့ၿပီး ဂရိႏုိင္ငံ အေစာပုိင္း ကာလကတည္းက ရွိခဲ့ေၾကာင္း ပေလတုိ၊ အရစၥတုိတယ္၊ စီစာ႐ုိ၊ မာခီယာဗယ္လီ၊ ေလာ့ခ္၊ ႐ူးဆိုး၊ ေဟဂယ္၊ တီအိတ္ခ်္ ဂရင္း ႏွင့္ အျခားေသာ အေတြးအေခၚ ပညာရွင္မ်ား၏ စာေပမ်ားကုိ ေလ့လာၾကည့္ျခင္းျဖင့္ သိရွိႏုိင္သည္။
ေရာဂါရွာေဖြျခင္း (Diagnosis) ဆုိသည့္ ေ၀ါဟာရသည္ပင္ ဂရိဘာသာစကားမွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ဂရိ စကားလုံး gnosis သုိ႔မဟုတ္ knowledge (ပညာဗဟုသုတ) မွ ဆင္းသက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ႏုိင္ငံေရးတြင္ ျဖစ္ေစ၊ ေဆးပညာတြင္ ျဖစ္ေစ၊ ေရာဂါရွာေဖြျခင္း သုိ႔မဟုတ္ ပညာဗဟုသုတ ရွာေဖြျခင္းဆုိသည္မွာ လက္ေတြ႔ေလ့လာ ဆန္းစစ္ႏုိင္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ားကုိ စုစည္းျခင္းႏွင့္ ယင္းတုိ႔ကုိ အေသးစိတ္ ဆန္းစစ္ျခင္းတို႔မွ စတင္သည္။ ကံေကာင္းေထာက္မစြာပင္ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ အခ်က္အလက္မ်ား ေကာက္ခံ၍ ရႏုိင္သည့္ ႏုိင္ငံအေရအတြက္မွာ ဒီမုိကေရစီ တတိယလိႈင္းႏွင့္အတူ ၁၉၇၀ ျပည့္ႏွစ္မ်ားက စတင္ၿပီး ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းခဲ့ၾကသည့္ လက္တင္အေမရိက၊ အာဖရိက၊ အာရွ၊ အေရွ႕ႏွင့္ အလယ္ပုိင္း ဥေရာပရွိ ႏုိင္ငံမ်ားေၾကာင့္ ယခင္ကထက္ လြန္စြာ မ်ားျပားလာခဲ့သည္။
သုိ႔ေသာ္လည္း အသစ္ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ အမ်ားအျပားသည္ ပဋိပကၡမ်ားကုိ ေအာင္ျမင္စြာ မေျဖရွင္းႏုိင္ခဲ့ေပ။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ယင္းဖြဲ႔စည္းပုံ အသစ္မ်ားကုိ ေရးဆြဲသူမ်ားသည္ (ႏုိင္ငံျခားသားျဖစ္ေစ၊ ျပည္တြင္းမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖစ္ေစ) ေကာင္းမြန္သည့္ ေရာဂါရွာေဖြမႈႏွင့္ ကုသမႈ၏ အေျခခံ သေဘာတရားမ်ားကုိ ဂ႐ုမျပဳခဲ့ျခင္းေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ယင္းသုိ႔ ေရာဂါရွာေဖြမႈႏွင့္ ကုသမႈ ျပဳလုပ္ရာတြင္ ကုသသူ သမားေတာ္သည္ က်င့္၀တ္ႏွင့္အညီ ႐ုိးသားစြာ ကုသပါမည္၊ ေ၀ဒနာရွင္ကုိ ထိခုိက္နစ္နာေအာင္ မလုပ္ပါဟုေသာ က်မ္းက်ိန္မႈျဖင့္ စတင္ရပါမည္။
၁၉၉၀ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္းက အင္ဂုိလာႏုိင္ငံကုိ ေလ့လာၾကည့္သင့္သည္။ အနည္းဆုံး လူေပါင္း ၁.၅ သန္းေက်ာ္ ေသေၾကခဲ့ရသည့္ ၁၅ ႏွစ္ၾကာ ျပည္တြင္းစစ္ အဆုံးသတ္ရန္ ႏုိင္ငံတကာ ေစ့စပ္ညွိႏိႈင္းသူမ်ားသည္ Eduardo Dos Santos ဦးေဆာင္သည့္ အာဏာရ MPLA ပါတီ ႏွင့္ Jonas Savimbi ဦးေဆာင္သည့္ ယူနီတာ (UNITA) သူပုန္မ်ားအၾကား ၁၉၉၁ ခုႏွစ္ သေဘာတူညီခ်က္ စာခ်ဳပ္ကုိ ေစ့စပ္ညွိႏိႈင္းေပးခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ အဆုိပါ သေဘာတူညီခ်က္ ပ်က္ျပယ္ခဲ့ရသည္။ အေၾကာင္းမွာ ႏုိင္သူ အကုန္ယူ (winner-take-all) သမၼတ ေ႐ြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ယင္းစနစ္သည္ စိတ္ဓာတ္က်စရာ ေကာင္းေသာ လႊတ္ေတာ္တြင္း “သစၥာရွိအတုိက္အခံ” အျဖစ္ တာ၀န္ ထမ္းေဆာင္ရန္ MPLA ထက္ ေသးငယ္သည့္ ယူနီတာ ပါတီကို မည္သည့္မက္လုံးမွ် မေပးႏုိင္ခဲ့ေခ်။ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ စက္တင္ဘာ ေ႐ြးေကာက္ပြဲတြင္ ေမွ်ာ္မွန္းထားသည့္အတုိင္း Dos Santos က Savimbi ကုိ ၄၉-၄၀ ရာခုိင္ႏႈန္းျဖင့္ အႏုိင္ရရွိသည့္အခါ ျပည္တြင္းစစ္မီး ျပန္လည္ ေတာက္ေလာင္ခဲ့သည္။ သိန္းႏွင့္ခ်ီေသာ ျပည္သူမ်ား ထပ္မံ ေသဆုံးခဲ့ရသည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူမ်ား အေနျဖင့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုတြင္  ဒုကၡဆင္းရဲမ်ား ပဋိပကၡမ်ားကို မည္သည့္အရာမ်ားက ဖန္တီးေပးေနသနည္း ဆုိသည္ကို ေကာင္းစြာ ရွာေဖြတတ္ရန္ လုိအပ္လွ်င္ ယင္းတုိ႔အေနျဖင့္ မည္သည့္ နည္းလမ္းကုိ က်င့္သုံးၿပီး ရွာေဖြသင့္သနည္း။ ေဆးပညာဆုိင္ရာ ေရာဂါရွာေဖြမႈတြင္ ခႏၶာကုိယ္ကုိ စစ္ေဆးျခင္းႏွင့္ လူနာ ရာဇ၀င္ကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္းတုိ႔ ျပဳလုပ္ေဆာင္႐ြက္သည္။ လုိအပ္လွ်င္ အထက္ပါ ေလ့လာဆန္းစစ္မႈမ်ားမွ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားကုိ အတည္ျပဳေပးႏုိင္မည့္ တျခားေသာ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားကုိ ေဆာင္႐ြက္ေလ့ရွိသည္။ ေရာဂါရွာေဖြမႈကုိ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ နည္းစနစ္ျဖင့္ စတင္သည္။ ယင္းစနစ္သည္ အခ်က္အလက္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ စုစည္းရမည္၊ လူနာ ရာဇ၀င္ႏွင့္ ခႏၶာကုိယ္ စစ္ေဆးျခင္းတုိ႔မွ ေတြ႔ရွိခ်က္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ အဓိပၸာယ္ ေဖၚေဆာင္ရမည္ကုိ  လမ္းညႊန္ေပးသည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ နယ္ပယ္တြင္မူ ယင္းေရာဂါရွာေဖြမႈ နည္းစနစ္ဆုိသည္မွာ လူမႈစီးပြား၊ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ သမုိင္းဆုိင္ရာ ညႊန္းကိန္းမ်ားအား ဆန္းစစ္ ေလ့လာမႈျပဳျခင္းကုိ အဓိက ဦးစုိက္ေဆာင္႐ြက္ျခင္းကုိ ဆုိလုိသည္။ ယင္းညႊန္းကိန္းမ်ားကုိ ဆန္းစစ္ ေလ့လာမႈျပဳျခင္းသည္ ေရာဂါရွာေဖြမႈအေပၚ မ်ားစြာ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ ရွိႏုိင္သည္။
ထုိညႊန္းကိန္းမ်ားမွ တဆင့္ ေရာဂါရွာေဖြသူသည္ Etiology ေခၚ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား ေပၚေပါက္ရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ ေဖာ္ထုတ္သြားမည္ ျဖစ္သည္။ ႏႈိင္းယွဥ္ခြဲျခား ေရာဂါရွာေဖြမႈ (Differential diagnostic) သည္ စနစ္တက် ေရာဂါရွာေဖြမႈ နည္းစနစ္ျဖစ္ၿပီး လူနာ ေရာဂါျဖစ္ရျခင္း၏ ျဖစ္ႏုိင္ေျခ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ ယင္းတုိ႔၏ ျဖစ္ႏုိင္ေျခ၊ ေရာဂါအတိမ္အနက္ႏွင့္ ကုသႏိုင္မႈအေပၚ မူတည္ၿပီး အဆင့္မ်ား သတ္မွတ္ေပးသည္။ (Differential diagnosis ဆုိသည္မွာ ေရာဂါလကၡဏာမ်ား၏ အျဖစ္ႏုိင္ဆုံး ေရာဂါအေၾကာင္းရင္းကုိ ေဖာ္ထုတ္ သတ္မွတ္ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ ေဆးေက်ာင္းသားမ်ားအား ေရာဂါရွာေဖြမႈႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး နမူနာတခုေပးထားသည္။ ယင္းမွာ ျမင္းခြာသံၾကားလွ်င္ ျမင္းကုိရွာ၊ ျမင္းက်ားကုိ မရွာႏွင့္ဟု ျဖစ္ေလသည္။ အ႐ုိးဆုံး ေရာဂါရွာေဖြမႈႏွင့္ စတင္ရန္ ျဖစ္သည္။ ႏွာေစးလွ်င္ အေအးမိျခင္း ျဖစ္သည္ဟု အ႐ုိးရွင္းဆုံး ေရာဂါရွာေဖြမႈႏွင့္ စတင္ရန္ျဖစ္သည္။ ယင္း အေအးမိသည္ဟု ေရာဂါရွာေဖြမႈကုိ ဖယ္ရွားၿပီးမွသာလွ်င္ အျခား ပုိမုိ႐ႈပ္ေထြးသည့္ ေရာဂါရွာေဖြမႈမ်ားကုိ ျပဳလုပ္ရမည္ ျဖစ္သည္။) ၿပီးမွသာလွ်င္ ေရာဂါရွာေဖြမႈဆုိင္ရာ ေဆးစစ္ေဆးျခင္းမ်ား (Diagnostic tests)  ျပဳလုပ္ရမည္ ျဖစ္သည္။ ဤအဆင့္တြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကြ်မ္းက်င္သူ ပညာရွင္အေနျဖင့္ ႏုိင္ငံေရး မတည္မၿငိမ္ျဖစ္မႈ၏ အဓိကအေၾကာင္းရင္းကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ရန္ မည္သည့္ အခ်က္အလက္မ်ား စုစည္းေကာက္ခံရန္ လုိမည္နည္းဟု စဥ္းစားဆင္ျခင္ရမည္။ ေနာက္ဆုံးအဆင့္တြင္ Prognosis ဟုေခၚသည့္ ကာလတခုအတြင္း ေျပာင္းလဲလာႏုိင္သည့္ လူနာ၏ အေျခအေနႏွင့္ ေရာဂါဆက္လက္ ႀကီးထြားလာၿပီး အျခားေရာဂါမ်ား ၀င္လာႏုိင္မႈတုိ႔ကုိ တင္ႀကိဳခန္႔မွန္းျခင္းကုိ ေဆာင္ရြက္သည္။ ဤအဆင့္ ၅ ဆင့္ပါ၀င္သည့္  လုပ္ငန္းစဥ္မွ ႀကိဳတင္ကာကြယ္မႈ၊ ကုသမႈႏွင့္ မိမိကုိယ္ကုိ ျပန္လည္ က်န္းမာေအာင္ ေဆာင္ရြက္သည့္ မဟာဗ်ဴဟာမ်ား ေပၚထြက္လာမည္ ျဖစ္သည္။
ေဆးပညာ နည္းစနစ္မ်ားကုိ ဒီမုိကေရစီစနစ္အတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ေရးဆြဲရာတြင္ လက္ေတြ႔အသုံးခ်ရာ၌ စတင္အသုံးျပဳရန္ အေကာင္းဆုံးနည္းလမ္းမွာ နာမက်န္းမႈ၏ အေျခအေနမ်ားကုိ က်ယ္ျပန္႔စြာ အုပ္စုခြဲျခား ၾကည့္႐ႈျခင္းႏွင့္ ယင္းတုိ႔သည္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေဆးညႊန္းႏွင့္ မည္သုိ႔ဆက္စပ္သည္ကုိ စစ္ေဆးျခင္း ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္လိမ့္မည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ  ဥပေဒဆုိင္ရာ ေရာဂါရွာေဖြသူ အေနျဖင့္ ေအာက္ပါေမးခြန္းမ်ားကုိ ေမးျမန္းႏုိင္သည္။
(၁) ပဋိပကၡ အဆုံးသတ္ရန္ ေလ့လာသုံးသပ္ေနသည့္ ႏုိင္ငံတြင္ ပါတီႏွင့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ ႏုိင္ငံေရးသည္ မည္မွ်အထိ အဆင့္ျမင့္စြာ သုိ႔မဟုတ္ ခ်ိနဲ႔စြာ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒႏွင့္ အညီ သက္၀င္လႈပ္ရွားေနသနည္း။
(၂) အာဖဂန္နစၥတန္မွာကဲ့သုိ႔ ႏုိင္ငံေတာ္အစုိးရသည္ လုံး၀ ၿပိဳလဲသြားခဲ့ၿပီလား၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ျမန္မာႏုိင္ငံမွာကဲ့သုိ႔ ပဋိပကၡ အေျခအေနမ်ားထဲမွာပင္ အစုိးရယႏၲယားသည္ ယင္း၏ လုပ္ငန္းတာ၀န္မ်ားကုိ ဆက္လက္ ထမ္းရြက္ေနပါသလား။
(၃) အုပ္စုမ်ားအၾကား ေယဘုယ် မုန္းတီးမႈႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္လိုက္လွ်င္ အမွန္တကယ္ အၾကမ္းဖက္မႈမ်ား၏ အေျခအေနသည္ မည္သုိ႔ရွိသနည္း။ ဥပမာအားျဖင့္ ဖီဂ်ီႏွင့္ သီရိလကၤာ ႏွစ္ႏုိင္ငံစလုံးတြင္ ခါးသီးေသာ လူမ်ဳိးေရး ဂုိဏ္းဂဏ ကြဲျပားမႈမ်ား ရွိေနသည္။ သုိ႔ေသာ္ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံတြင္ ႏုိင္ငံေရးႏွင့္ ဆက္ႏႊယ္၍ အၾကမ္းဖက္ သတ္ျဖတ္မႈမ်ားသည္ ကံအားေလ်ာ္စြာ နည္းပါးေလသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ ထုိသုိ႔ ကြဲျပားျခားနား ေနရသနည္း။
(၄) အဆုိပါႏုိင္ငံတြင္ မတူညီသည့္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးစုႏွင့္ တျခားေဒသဆုိင္ရာ အုပ္စုေပါင္း မည္မွ်ရွိသနည္း။ ယင္းတုိ႔၏ လူဦးေရ စုစုေပါင္း မည္မွ်ရွိၾကသနည္း။ ယင္းတုိ႔သည္ မည္သည့္ အရပ္ေဒသမ်ားတြင္ ေနထုိင္ၾကသနည္း။
(၅) အဓိက တိုင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစုမ်ားႏွင့္ ေဒသဆုိင္ရာ အုပ္စုမ်ားသည္ ဘာသာေရး၊ စာေပ၊ ဘာသာစကား၊ တုိင္းရင္းသားလူမ်ဳိးစု၊ အမ်ဳိးသားေရး ခံစားခ်က္၊ အရပ္ေဒသကုိ အေျခခံ၍ေသာ္လည္းေကာင္း သုိ႔တည္းမဟုတ္ ယင္းအခ်က္မ်ားထဲမွ အခ်က္အခ်ဳိ႕ ေပါင္းစပ္ၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း စည္းလုံးညီညြတ္မႈ ပ်က္ျပားေနႀကပါသလား။
(၆) ပဋိပကၡ၏ အဓိက အေၾကာင္းတရားသည္ ေျမယာ သုိ႔မဟုတ္ ေရနံကဲ့သုိ႔ေသာ အရင္းအျမစ္မ်ား ပုိင္ဆုိင္မႈအေပၚ အျငင္းပြားမႈမ်ားႏွင့္ ယဥ္ေက်းမႈ သုိ႔မဟုတ္ ဘာသာေရး ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ား ကြဲျပားျခားနားမႈမ်ားအေပၚ အေျခခံပါသလား။ အရင္းအျမစ္မ်ား ပုိင္ဆုိင္မႈအေပၚ အျငင္းပြားမႈမ်ားထက္လည္း ယဥ္ေက်းမႈ သုိ႔မဟုတ္ ဘာသာေရး ဓေလ့ထုံးတမ္းမ်ား ကြဲျပားျခားနားမႈမ်ား အေပၚ ပုိမုိ အေျခခံႏုိင္ပါသလား။
ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ေမးခြန္းမ်ားကုိ ေမးျမန္းျခင္းျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္သည္ ၎ရင္ဆုိင္ ေျဖရွင္းေနရသည့္ ႏုိင္ငံကုိ အမ်ဳိးအစား ခြဲျခားသတ္မွတ္ျခင္းတြင္ တုိးတက္လာလိမ့္မည္ ျဖစ္သည္။ အေတာ္အတန္ ရွင္းလင္းသည့္ ဥပမာ ၂ ခုကုိ ေလ့လာၾကည့္ၾကစုိ႔။ အင္အားေကာင္းသည့္ ႏုိင္ငံေရးပါတီမ်ား၊ ေကာင္းစြာ လည္ပတ္ေနသည့္ အစုိးရယႏၲရား၊ မတူသည့္ဘာသာ၀င္မ်ား ေရာယွက္ ေနထုိင္ေနၾကသည့္ နယ္ေျမေဒသမ်ားရွိသည့္ ေျမာက္ အုိင္ယာလန္ ႏုိင္ငံသည္ အာဏာလြန္ဆြဲပြဲတြင္ ပိတ္မိေနသည္။ ရံဖန္ရံခါ ဆႏၵျပမႈမ်ားႏွင့္ အၾကမ္းဖက္သမားမ်ား၏ တုိက္ခုိက္မႈမ်ားလည္း ရွိေနသည္။
သုိ႔ေသာ္ ဥပေဒႏွင့္အညီ ႏုိင္ငံေရးပါတီမ်ား  ဖြဲ႔စည္းတည္ေထာင္ျခင္းႏွင့္ ပတ္သက္ၿပီး လုံး၀မၾကားဖူးေသာ၊ အစုိးရ ၿပိဳလဲခဲ့ေသာ၊ လူမ်ဳိးစု အုပ္စုမ်ားသည္လည္း ယင္းတုိ႔၏ သက္ဆိုင္ရာ နယ္ေျမမ်ားတြင္သာ သီးျခားေနထုိင္လ်က္ရွိၿပီး အၾကမ္းဖက္မႈမ်ားက ေနရာအႏွံ႔ျပန္႔ႏွံ႔လ်က္ ႏုိင္ငံေရး ေဆြးေႏြးမႈမ်ားမွာလည္း အရင္းအျမစ္မ်ား ခြဲေ၀ေရးအေပၚ ယွဥ္ၿပိဳင္မႈမ်ားက လႊမ္းမုိးထားေသာ (ယေန႔ထိ က်ယ္ျပန္႔သည့္ အတုိင္းအတာတခုထိ လႊမ္းမုိးလ်က္ရွိဆဲ) အာဖဂန္နစၥတန္ႏုိင္ငံႏွင့္ ေျမာက္အုိင္ယာလန္ ႏုိင္ငံသည္ မ်ားစြာ ကြဲျပားျခားနားသည္။ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံတြင္ အလုပ္ျဖစ္သည့္ အစီအမံမ်ားသည္ အျခားတႏုိင္ငံတြင္ အလုပ္ျဖစ္ခ်င္မွ ျဖစ္မည္ဟု အလြယ္တကူ သိျမင္ႏိုင္ေသာ္လည္း ေရာဂါရွာေဖြျခင္းဆုိင္ရာ စမ္းသပ္စစ္ေဆးမႈမ်ားကုိ အသုံးျပဳျခင္းသည္ ဤႏုိင္ငံ ၂ ႏုိင္ငံတြင္ ပဋိပကၡမ်ား ေလ်ာ့နည္း ေျပလည္သြားေရးအတြက္ မရွိမျဖစ္ လုိအပ္သည့္ ပထမအဆင့္ျဖစ္ၿပီး လုိက္နာေဆာင္ရြက္ရမည့္  နည္းလမ္းမ်ား ညႊန္ၾကားမႈကုိလည္း ခုိင္မာေစသည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ သမားေတာ္အေနျဖင့္ နာမက်န္းျဖစ္ေနသည့္ ႏုိင္ငံအား ေပးႏုိင္သည့္ ေဆးညႊန္းတြင္ အဓိကပါ၀င္သည့္ ေဆးမ်ားမွာ မည္သူမ်ားက အုပ္ခ်ဳပ္မည္၊ ယင္းတုိ႔အား မည္သုိ႔ ေ႐ြးခ်ယ္ တင္ေျမွာက္မည္ဟူေသာ က်ယ္ျပန္႔သည့္ ေ႐ြးခ်ယ္စရာမ်ား ပါ၀င္ႏုိင္သည္။ မည္သူမ်ားႏွင့္ အစုိးရ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႔ကုိ ဖြဲ႔စည္းမည္၊ မည္သည့္ အာဏာမ်ားကုိ ေပးအပ္ထားမည္၊ လႊတ္ေတာ္သည္  မည္သည့္ အခန္းက႑မွ ပါ၀င္လႈပ္ရွားမည္၊ လႊတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ ေ႐ြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္မည္၊ လႊတ္ေတာ္ အမတ္ေနရာမ်ားအား မည္ကဲ့သုိ႔ ခြဲေ၀မည္၊ လႊတ္ေတာ္တြင္ အထက္ႏွင့္ ေအာက္ လႊတ္ေတာ္ ၂ ရပ္ ရွိမည္လား၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ တေပါင္းတစည္းထဲ လႊတ္ေတာ္ တရပ္သာ ထားရွိမည္လား၊ အစုိးရအာဏာကုိ မည္သည့္ အတုိင္းအတာထိ ဗဟုိဦးစီး ခ်ဳပ္ကုိင္မႈျဖင့္ ကုိင္စြဲထားမည္နည္း၊ ထူးျခားသည့္ ၀ိေသသရွိသည့္ ေဒသႀကီးမ်ားႏွင့္  တုိင္းရင္းသား လူနည္းစုမ်ား အေနျဖင့္ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ရရွိႏုိင္မည္လား၊ ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ ရရွိပါက မည္သည့္ပုံစံျဖင့္ ျဖစ္မည္နည္း။ ဒီမုိကေရစီ ရွင္သန္ႀကီးထြားလာေစရန္ အထက္ပါ ေမးခြန္းမ်ားႏွင့္ အျခားေသာ ယဥ္ေက်းမႈ ဓေလ့ထုံးတမ္းဆုိင္ရာ ေမးခြန္းမ်ားကုိ ေျဖၾကားေပးမည့္  ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ဥ္းမ်ား ခုိင္မာစြာ ရွိေနရမည္ ျဖစ္သည္။
သုိ႔တည္းမဟုတ္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခုတြင္  ျဖစ္ပြားေနသည့္ ပဋိပကၡကုိ ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ အဓိက ေသာ့ခ်က္မွာ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ားႏွင့္ အာဏာကို အဆင့္ဆင့္ ခြဲေ၀ေပးထားသည့္  အုပ္ခ်ဳပ္ေရး စနစ္အေပၚ မူမတည္ဘဲ၊ တရားစီရင္ေရး အေဆာက္အအုံ၊ ေျမယာျပဳျပင္ေရး အေျခအေန၊ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲထားသည့္ ပညာေရးစနစ္၊ တရားဥပေဒ စုိးမုိးေရးကုိ ပုိမုိေကာင္းမြန္စြာ ေဆာင္ရြက္ႏုိင္သည့္ ရဲတပ္ဖြဲ႔မ်ား၊ ထိလြယ္ရွလြယ္ၿပီး စိတ္ခံစားမႈမ်ား အႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္ေစသည့္ အမွန္တရား ရွာေဖြေဖာ္ထုတ္ေရး ေကာ္မရွင္မ်ား၊ အုပ္စုမ်ားအတြင္း ဆက္ဆံေရးကုိ တိုးတက္ေကာင္းမြန္ေအာင္  ေဆာင္ရြက္ေပးႏုိင္သည့္ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ယင္းအခ်က္မ်ားအားလုံး ေပါင္းစည္းထားျခင္းမ်ဳိးအေပၚ ပိုမုိ မူတည္ႏုိင္ေလသည္။ မည္သုိ႔ပင္ ဆုိေစကာမူ က်ယ္ျပန္႔သည့္  ေ႐ြးခ်ယ္စရာမ်ား ရွိေနဖို႔သည္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ ပညာရွင္၏ ေဆးအညႊန္းစာအုပ္အတြက္ အေရးအႀကီးဆံုး ျဖစ္သည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒေရးဆြဲျခင္းကုိ ေဆးပညာတြင္ ဆိုင္ရာ ေရာဂါရွာေဖြျခင္း၊ ကုသမႈေပးျခင္းတုိ႔ျဖင့္ ႏိႈင္းယွဥ္ခ်က္မွ စမ္းသပ္စစ္ေဆး၍ရသည့္ အဆုိျပဳခ်က္ ၆ ခ်က္ ေပၚထြက္လာခဲ့သည္။ ယင္းအခ်က္ ၆ ခ်က္အေပၚ မူတည္၍လည္း နည္းနာေရြးခ်ယ္ျခင္း လုပ္ငန္းမ်ား ေရွ႕သုိ႔ ဆက္လက္ ေလွ်ာက္လွမ္းႏုိင္သည္။ ယင္းတုိ႔မွာ -
(၁) စည္းလုံးညီညြတ္မႈ မရွိသည့္ (ေသြးကြဲေနသည့္) လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္ ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ အင္စတီက်ဳးရွင္းမ်ား မေအာင္ျမင္ရျခင္းသည္ ျပႆနာေရာဂါကို စစ္ေဆးရာတြင္ မွားယြင္းေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
(၂) ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးမ်ားျဖင့္ ကုသသည့္အခါတြင္လည္း ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကုထုံးမွာကဲ့သုိ႔ပင္ အေရးေပၚကုသမႈ၊ နာလန္ထႏွင့္ ေရရွည္က်န္းမာေရး ထိန္းသိမ္းေစာင့္ေရွာက္မႈအစရွိသည့္ အဆင့္ဆင့္ ကုသမႈ နည္းစနစ္အတုိင္း လုိက္နာသင့္သည္။
(၃) ႏိုင္ငံေရးဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းစည္းကမ္းမ်ားသည္ တခုႏွင့္တခု အျပန္အလွန္ သဟဇာတ ျဖစ္ရမည္။
(၄) ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာဖို႔ဆုိလွ်င္ ႏုိင္ငံေတာ္လူနာအား မၾကာခဏ ျပဳလုပ္ေလ့ရွိသည့္  ေရာဂါ အျမစ္မျပတ္ခင္ ကုသျခင္းကုိ ရပ္ဆိုင္းပစ္ျခင္းမ်ဳိး မျပဳလုပ္ရ။
(၅) မတည္မၿငိမ္ရွိေနၿပီး အႏၲရာယ္မ်ား ၀ုိင္းရံေနသည့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္အတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ား၏ အေထာက္အပံ့ႏွင့္  အကာအကြယ္ကုိ ရယူရာတြင္ အကန္႔အသတ္မ်ား  ရွိသည္။
(၆) ဖြံ႔ၿဖိဳးဆဲႏုိင္ငံမ်ားမွ ျပည္သူမ်ားအား ယင္းတုိ႔ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ ဥပေဒမ်ား၊ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ က်င့္သုံးရန္ တေန႔တျခားတုိးျမွင့္ အႀကံျပဳေနၾကေသာ အေနာက္ႏုိင္ငံမွ ပညာရွင္မ်ားသည္ သက္ဆုိင္ရာ ႏုိင္ငံ၏ ေယဘုယ် အေျခအေနမ်ားကုိ လုံေလာက္စြာ ထည့္သြင္းစဥ္းစားျခင္း မျပဳဘဲ ေနေလ့ရွိသည္။
(၁) ေရာဂါရွာေဖြမႈ မွားယြင္းျခင္း
ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ ပညာရွင္မ်ားအၾကား လတ္တေလာ အဓိက အႀကိတ္အနယ္ ျငင္းခုံေဆြးေႏြးေနမႈမ်ားအား ေလ့လာ သုံးသပ္ၾကည့္ျခင္းအားျဖင့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ၏ ပကတိအေျခအေနႏွင့့္ ႏုိင္ငံတြင္း ဒုကၡဆင္းရဲမ်ားကုိ ျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ သိရွိရန္ အေရးႀကီးပါသည္။ ႏုိင္ငံေရးသမားေတာ္မ်ားသည္ ပဋိပကၡမ်ားေၾကာင့္  ဆင္းရဲဒုကၡ ခံစားေနရသည့္  ႏုိင္ငံမ်ားကို အမ်ားဆုံး ေပးေလ့ေပးထရွိသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံး၂ မ်ဳိး၏ အားသာခ်က္၊ အားနည္းခ်က္မ်ားကုိ (ႏိႈင္းယွဥ္) ခ်ိန္ထိုးၾကည့္ေနႀကခ်ိန္တြင္ အဆုိပါ ေဆြးေႏြးျငင္းခုန္မႈ ဒီေရသည္လည္း နိမ့္ခ်ည္ျမင့္ခ်ည္ ျဖစ္လ်က္ရွိသည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံး ၂ မ်ဳိးအနက္ ပထမတမ်ဳိးမွာ အမ်ားအားျဖင့္ Consociationalism  (အာဏာခြဲေ၀မႈစနစ္ကို က်င့္သံုးၿပီး ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ျခင္း) ဟု သိရွိၾကသည္။ ဒုတိယ ကုထုံးကုိမူ အစြန္းတရားေရွာင္ အလယ္အလတ္ ဦးစိုက္သည့္ မက္လုံးေပး၀ါဒ moderation-focused incentivism ဟု ေခၚဆုိႏုိင္သည္။ အဆုိပါ ကုထုံး ၂ မ်ဳိးအနက္ တမ်ဳိးမဟုတ္ တမ်ဳိးကုိ ေထာက္ခံ အားေပးသူမ်ားအၾကား ေဆြးေႏြးဖလွယ္မႈမ်ားသည္ အစုိးရႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးမ်ားကုိ ႏိႈင္းယွဥ္ေလ့လာမႈ ပညာရပ္၏ အဓိက အစိတ္အပုိင္း တခုျဖစ္လာခဲ့သည္။ ႏွစ္ဘက္စလုံးတြင္ ထင္ရွားသည့္ ပညာရွင္မ်ား ပါ၀င္ၾကသည္။ ဤေနရာတြင္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔ကုိ ယင္းကုထုံး ၂ မ်ဳိး၏ အေသးစိတ္  အခ်က္အလက္မ်ားႏွင့္ ယင္းတုိ႔၏ အျငင္းပြားစရာ အခ်က္မ်ားအေၾကာင္း ေဆြးေႏြးျခင္းျဖင့္ အခ်ိန္ကုန္ခံရန္ မလုိအပ္ေပ။ မွတ္သားရမည္မွာ ယင္းကုထုံး ၂ မ်ဳိးအနက္ တမ်ဳိးကုိ အသုံးမခ်မီတြင္ မည္သည့္အရာမ်ားက ႏုိင္ငံတႏုိင္ကုိ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ေပၚေအာင္ လုပ္ေဆာင္ေနသနည္း ဆုိသည္ကုိ အတိအက် သိရွိရန္မွာ အေရးႀကီးသည့္အခ်က္ ျဖစ္သည္။
Consociationalism သည္ ရန္ဘက္အုပ္စုမ်ားအၾကား သေဘာတူညီခ်က္ ရရွိရန္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနသည့္ ေသြးကြဲေနၾကေသာ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္ ပဋိပကၡမ်ား ေလ်ာ့နည္းသြားေအာင္ ေဆာင္ရြက္သည့္ ထိေရာက္သည့္ နည္းလမ္းမ်ားကုိ ေပးအပ္ႏုိင္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ယင္းသည္ အုပ္စုမ်ားအၾကား ေသြးကြဲေနမႈမ်ားကုိ ပုိမုိခုိင္မာလာေစၿပီး သေဘာတူညီခ်က္ ရရွိရန္ အလားအလာရွိသည့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံကုိ ကပ္ေဘးအႏၲရာယ္လည္း က်ေရာက္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏုိင္သည္။ တနည္းဆုိေသာ္ Consociationalism သည္ အခ်ဳိ႕ေသာ ေ၀ဒနာရွင္မ်ားကုိ ပုိမုိ နာမက်န္းျဖစ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ႏုိင္သည့္ အျပင္းစား (ဓာတ္ၾကမ္းတုိက္) ကုထုံးျဖစ္သည္။ ထုိ႔အတြက္ေၾကာင့္ တျခား အေပ်ာ့စား ကုထုံးမ်ားျဖင့္ ကုသ၍မရသည့္  ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ကင္းမဲ့ေနသည့္  ေရာဂါအေျခအေနမ်ဳိးတြင္သာ ယင္းကုထုံးျဖင့္  ကုသသင့္သည္။
Consociationalism ကုထုံးကဲ့သုိ႔ပင္ အစြန္းေရာက္မႈမ်ား ေလ်ာ့နည္းသြားေစရန္ မက္လုံးမ်ား ေပးသည့္ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း အႏၲရာယ္ရွိႏုိင္သည္။ သုိ႔မဟုတ္ နည္းလမ္းမ်ားစြာျဖင့္ အေျခအေနမ်ား လြဲမွားေနခဲ့လွ်င္ ေပးသည့္  မက္လုံးမ်ားသည္ အလုပ္မျဖစ္ဘဲ ႏုိင္ငံသည္လည္း အုပ္စုတစု သုိ႔မဟုတ္ ေဒသတခုက အလြန္လြယ္ကူစြာ လႊမ္းမုိးထားႏုိင္သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ စည္းမ်ဥ္းမ်ားျဖင့္ က်န္ခဲ့ႏုိင္ေလသည္။ အတင္းအက်ပ္ သေဘာတူညီခ်က္ ရရွိေအာင္ ျပဳလုပ္ျခင္းႏွင့္  ကဲြျပားျခားနားေသာ္လည္း အက်ဳိးျဖစ္ထြန္းေစသည့္ အေတြးအေခၚ အယူအဆမ်ား မရွိျခင္းေၾကာင့္ ပဋိပကၡ ဆိတ္သုဥ္းေရး တုိးတက္ျဖစ္ေပၚမႈကုိ အနည္းဆုံးအားျဖင့္ ထိခုိက္ေစႏုိင္သည္။ အဆုိးဆုံးမွာ လူမ်ားစု၏ အာဏာရွင္စနစ္သည္ တုိင္းျပည္အတြက္ ျပႆနာျဖစ္လာျခင္း ျဖစ္သည္။ အေရးႀကီးဆုံးမွာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးကုိ  အသုံးခ်ေတာ့မည့္ အခ်ိန္တြင္ ႏုိင္ငံ၏ အေျခအေနမ်ားကုိ မွန္ကန္စြာ သုံးသပ္ႏုိင္ျခင္းသည္  ဤက်ယ္ျပန္႔သည့္  ကုထုံး ၂ မ်ဳိးထဲမွ ၁ မ်ဳိးကုိ ေ႐ြးခ်ယ္မႈ၏ အဓိက ေသာ့ခ်က္ျဖစ္သည္။
မွားယြင္းစြာ ေရာဂါရွာေဖြမႈေၾကာင့္ ေရာဂါႏွင့္ မအပ္စပ္သည့္ ေဆးညႊန္းအမွားကုိ ေပးတတ္ၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ ထုိသုိ႔ ေရာဂါရွာေဖြမႈ မွားျခင္းသည္ အဘယ္ေၾကာင့္ ျဖစ္ေလ့ျဖစ္ထရွိသည့္ အရာတခု ျဖစ္ေနရသနည္း ဆုိသည္ကုိ ေရာဂါလကၡဏာမ်ားကုိ ေလ့လာၾကည့္ျခင္းျဖင့္ သိရွိႏုိင္သည္။ ေရာဂါျဖစ္ေစသည့္ အေျခခံအေႀကာင္းရင္းမ်ား  ကြဲျပားျခားနား ၾကေသာ္လည္း (ဥပမာ အစုိးရၿပိဳလဲသြားျခင္း၊ လူမ်ဳိးစုမ်ားအတြင္း ျဖစ္ပြားသည့္ ပဋိပကၡ) ေရာဂါ လကၡဏာမ်ားသည္ ဆင္တူယုိးမွား ရွိၾကသည္။ အာဖဂန္နစၥတန္ ႏုိင္ငံအတြင္း ျဖစ္ေပၚေနသည့္ တင္းမာမႈမ်ား၏ အေျခခံ အေၾကာင္းရင္းသည္  မ်ဳိးဆက္ေပါင္းမ်ားစြာ အေမြဆက္ခံခဲ့သည့္ လူမ်ဳိးစုႏွင့္ ဘာသာစကား ကြဲျပားျခားနားမႈအေပၚ အေျခခံျခင္းလား၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ သက္ဆုိင္ရာ နယ္ေျမေဒသမ်ားကုိ ထိန္းခ်ဳပ္ထားၾကသည့္ စစ္ဘုရင္မ်ား၏ အရင္းအျမစ္မ်ား ခြဲေ၀မႈႏွင့္ အာဏာၿပိဳင္ပြဲမ်ားျဖင့္ ပုိမုိသက္ဆုိင္သည္လား။ ေျမာက္ အုိင္ယာလန္ ႏုိင္ငံတြင္ ပါ၀င္သည့္ နယ္ေျမေဒသ ၆ ခု၏ အေျခခံ ျပႆနာသည္ ႐ိုမန္ကက္သလစ္ ကုိးကြယ္သည့္ ဘာသာ၀င္မ်ား၏ မလုံၿခံဳမႈႏွင့္ ပ႐ိုတက္စတင့္ ဘာသာ၀င္မ်ား၏ ဘာသာေရး သည္းခံမႈ မရွိျခင္းေၾကာင့္လား၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ဘာသာေရး အေျခခံ စီးပြားေရးအရ မညီမွ်မႈေၾကာင့္လား။
အာဖရိကတိုက္ အလယ္ပုိင္းတြင္ တည္ရွိသည့္ မာလာ၀ီ ႏုိင္ငံငယ္ေလးသည္ ေရာဂါ မွားယြင္းစြာ ရွာေဖြမႈ၏ ထင္ရွားသည့္ သာဓကတခုျဖစ္သည္။ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္တြင္ မာလာ၀ီႏုိင္ငံကုိ ႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ အုပ္စုိးေနသည့္ အာဏာရွင္ ေဟစ္တင္း ကူမူဇ္ ဘန္ဒါ (Hastin Kumuz Banda) သည္  ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ၏ ဖိအားေပးမႈမ်ားေၾကာင့္  ပါတီစုံ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ား  က်င္းပရန္ သေဘာတူခဲ့ရၿပီး ေ႐ြးေကာက္ပြဲ က်င္းပမည့္ ေန႔ရက္မ်ားကို သတ္မွတ္ေပးခဲ့ရသည္။ အတုိက္အခံ ႏုိင္ငံေရးသမားမ်ား၊ ဓနသဟာယႏွင့္ ဥေရာပသမဂၢ အဖြဲ႔၀င္ အလႉရွင္ႏုိင္္ငံမ်ားသည္ မာလာ၀ီႏုိင္ငံတြင္ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ အေျခအေနမ်ားကုိ ဘန္ဒါႏွင့္ တႏုိင္ငံလုံး၊ အာဏာရွင္ႏွင့္ ဒီမုိကရက္မ်ား၊ လူေဟာင္းႏွင့္ လူသစ္မ်ားအၾကား ျဖစ္ပြားေနသည့္ ျပႆနာဟု အလြန္႐ိုးစင္းစြာ ႐ႈျမင္ခဲ့ၾကသည္။
တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးစုမ်ား တျဖည္းျဖည္းျခင္း အတူတကြ ေရာေႏွာေနထုိင္လာျခင္းႏွင့္ အျပန္အလွန္ လက္ထပ္ ထိမ္းျမားျခင္းမ်ားက Identity politics ဟု ေခၚဆုိသည့္ ကုိးကြယ္သည့္ဘာသာ၊ လူမ်ဳိး၊ က်ား၊ မႏွင့္ ေဒသ အစရွိသည့္ အေျခခံတူအုပ္စုမ်ား ႏုိင္ငံေရးကုိ  မထင္မရွား ၿခိမ္းေျခာက္မႈတခု အေနျဖင့္သာ အမ်ားဆုံး ယူဆခဲ့ၾကသည္။ ၿဗိတိသွ် ကုိလုိနီ ျဖစ္ခဲ့သည့္ မာလာ၀ီႏုိင္ငံသည္ ၿဗိတိန္ႏုိင္ငံတြင္ က်င့္သုံးသည့္  Westminster-style Majoritarianism  ဟုေခၚသည့္ (တမဲျဖင့္ ကပ္ႏုိင္ေစကာမူ) မဲမ်ားသူ အႏုိင္ရေသာ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္သည့္စနစ္ႏွင့္ တန္ခုိးအာဏာထြားသည့္ သမၼတစနစ္ကုိ မာလာ၀ီက ဆက္လက္ က်င့္သုံးခဲ့ေသာ္လည္း မည္သူကမွ် စုိးရိမ္ပူပန္မႈ မျဖစ္ခဲ့ေခ်။ အေပၚယံလႊာ ေအာက္တည့္တည့္တြင္ ခုိေအာင္းေနသည့္ အရာမွာ ယခင္ အကြဲအၿပဲေဟာင္းမ်ား အတိုင္း ဆက္လက္ ျဖစ္ပြားေနေသာ္္လည္း ပုံစံအသစ္ျဖင့္ ၿခိမ္းေျခာက္ေနေသာ အေျခခံတူ အုပ္စုမ်ား၏ ႏုိင္ငံေရးပင္ ျဖစ္သည္။
ဤသတိမမူခဲ့မိသည့္  အႏၲရာယ္မွာ ေဒသစြဲ၀ါဒပင္ ျဖစ္ေလသည္။ ရာစုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ေဒသခံတုိင္းရင္းသား အခ်င္းခ်င္းအၾကား ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ ပဋိပကၡ၊ ကုိလုိနီစနစ္၊ ခရစ္ယာန္ဘာသာ ျပန္႔ပြားေရး ေဆာင္႐ြက္ေနသည့္ ခရစ္ယာန္ဘုန္းႀကီးမ်ားႏွင့္ ဘန္ဒါ၏ အႏွစ္ သုံးဆယ္ အုပ္စုိးမႈတုိ႔ ေပါင္းစပ္လုိက္သည့္ အခါတြင္ မာလာ၀ီႏုိင္ငံ အလယ္ပုိင္း ေဒသသားမ်ားက ထိပ္ဆုံးေနရာတြင္ ရွိေနၿပီး ေတာင္ပုိင္းသားမ်ားက ဒုတိယလႊာႏွင့္ ေျမာက္ပုိင္းသားမ်ားက တတိယလႊာတြင္ ရွိေနၾကသည္။
၁၉၉၄ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ားႏွင့္ ၅ ႏွစ္အၾကာ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ားမွာလည္း မဲစုစုေပါင္း၏ ၉၉ ရာခုိင္ႏႈန္းေသာ မဲမ်ားကုိ ပါတီသုံးခုက ခြဲေ၀ယူသြားၾကသည္။  ယင္းပါတီ သုံးခုစလုံးသည္ ႏုိင္ငံ၏ မတူသည့္ ေဒသအသီးသီးတြင္ အေျခစုိက္ထားၾကသည္။ သမုိင္းက မာလာ၀ီႏုိင္ငံအတြက္ ေဒသအေပၚ အေျခခံသည့္ ႏုိင္ငံေရးစနစ္ကုိ ဖန္တီးေပးခဲ့သည္။ ယင္းကုိ မွားယြင္းစြာ သုံးသပ္ၿပီး ေရးဆြဲခဲ့သည့္  ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒက ပုိမုိ ကြဲၿပဲေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးလုိက္ၿပီး ေျမာက္ပုိင္းႏွင့္ ေတာင္ပုိင္း ေဒသမ်ားသည္ ႏုိင္ငံေတာ္အာဏာ မရရွိႏုိင္ ျဖစ္ေနသည္။ ယေန႔အခါတြင္ မာလာ၀ီႏုိင္ငံသည္ ဒါဏ္ရာ အနာတရမ်ား ရရွိေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ က်ဆုံးမႈႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး အကြဲအၿပဲမ်ားကုိ ေျပလည္ေအာင္ ႐ုန္းကန္လႈပ္ရွားေနရသည္။ ထုိသုိ႔ျဖစ္ရျခင္းမွာ မာလာ၀ီႏုိင္ငံ၏ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒပါ ႏုိင္ငံေရးစည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္ တုိင္းျပည္ကုိ ဆုိးရြားစြာ ကြဲၿပဲေစသည့္ ေဒသဆုိင္ရာ အကြဲအၿပဲမ်ား ေလ်ာ့နည္းသြားေအာင္ မည္သုိ႔မွ် မေဆာင္ရြက္ႏုိင္ေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။
(၂) အေရးေပၚ ေဆး၀ါးကုသမႈႏွင့္ နာလန္ထ ျပဳစုေစာက္ေရွာက္မႈ
ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္းမ်ား ေရးဆြဲျခင္းသည္ နာမက်န္းျဖစ္ေနသည့္ လူနာကုိ ကုသမႈ ေပးသကဲ့သုိ႔ပင္ အခ်ိန္ကာလမ်ား ခြဲျခားသတ္မွတ္ရန္ လုိအပ္သည့္ ကိစၥတခုျဖစ္သည္။ သမားေတာ္တဦးအတြက္  ေရာဂါ၏ ျပင္းထန္မႈႏွင့္ ေရာဂါအေျခအေန အဆင့္ဆင့္အတြက္ မတူသည့္ကုသမႈ အမ်ဳိးမ်ဳိးေပးရန္ လုိအပ္သည္ဆုိသည္ကုိ  ေကာင္းစြာ သိရွိႏုိင္ေသာ္လည္း ႏုိင္ငံေရး သမားေတာ္မ်ားသည္ ထုိေဆးပညာဆုိင္ရာ အေျခခံ သေဘာတရားကုိ သေဘာမေပါက္ၾကသည္မွာ အံ့ၾသဖြယ္ ေကာင္းသည္။ ပုိ၍အတိအက် ေျပာရလွ်င္ အေရးေပၚ အေျခအေနတြင္ အသက္ကယ္ရန္ ေပးသည့္ ေဆး၀ါးကုထုံးသည္  ေရရွည္ ေပ်ာက္ကင္းေအာင္ ကုသရန္အတြက္ အဆင္မေျပႏိုင္ ဆုိသည့္အခ်က္ကို ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးေပးၾကသည့့္ သမားေတာ္မ်ားသည္ မျမင္ႏုိင္၊ သို႔မဟုတ္ လက္မခံလုိၾကေခ်။
ေျပာရလွ်င္ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္တြင္ ေဘာ့စနီးယားႏုိင္ငံ၊ ၁၉၉၆ ခုႏွစ္တြင္ ဆယ္ရာလီယြန္ႏုိင္ငံႏွင့္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္တြင္ အာဖဂန္နစၥတန္ ႏုိင္ငံတုိ႔တြင္ ေဆြးေႏြးညွိႏိႈင္းၿပီး၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ အတင္းအက်ပ္ ခ်မွတ္ေပးခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားသည္ ေရွးဦးသူနာျပဳစုနည္းမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔၏ ရည္မွန္းခ်က္သည္ လူနာအား စစ္ေျမျပင္တြင္ ေသြးတိတ္ေအာင္ ျပဳလုပ္ေပးၿပီး အသက္ရွင္ေအာင္ ထားျခင္းမ်ဳိး ျဖစ္သည္။ ယင္းေနာက္တြင္ အေရးေပၚ ကုသမႈ လုိက္လာမည္ ျဖစ္သည္။ ယင္းကုသမႈတြင္ ႏုိင္ငံတကာ၏ ေထာက္ပံ့ကူညီမႈမ်ားျဖင့္ အာဏာခြဲေ၀ျခင္း၊ ေဒသႏၲရ အုပ္ခ်ဳပ္စီမံမႈ၊ မတူညီသည့္ အတုိင္းအတာမ်ားျဖင့္ လူနည္းစု ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ (ဥပမာ – ေတာင္အာဖရိကႏွင့္ ကိုဆုိဗိုႏုိင္ငံမ်ား) ႏွင့္ ခြဲထြက္ခြင့္မ်ား (အေရွ႕ တီေမာႏုိင္ငံ) အစရွိသည့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ား ဥပေဒမ်ား ပါ၀င္သည္။
အဆုိပါ ကုသမႈ ၿပီးသည့္အခါတြင္ နာလန္ထႏွင့္ ေရရွည္ က်န္းမာေရး ျပဳစုေစာင့္ေရွာက္မႈတုိ႔ လုိအပ္လာသည္။ ႏုိင္ငံေရးတြင္ ေရရွည္ တည္တံ့ခုိင္ၿမဲသည့္ ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာမႈကုိ ျမွင့္တင္ေပးမည့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ျပန္လည္ ျပင္ဆင္ျခင္း၊ ျပန္လည္ ေရးဆြဲျခင္းကဲ့သုိ႔ေသာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကဲ့သုိ႔ ထုိ႔ေနာက္ပုိင္း ကုသမႈအဆင့္မ်ား ပါ၀င္သင့္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ဆက္လက္ ေဆာင္႐ြက္သင့္သည္မ်ားကုိ ပညာရွင္မ်ား အေနျဖင့္ ေဆြးေႏြးျခင္းသည္ ႏိႈင္းယွဥ္ႀကည့္ပါက အင္မတန္ နည္းပါးသည္ကုိ ေတြ႔ႏုိင္သည္။ လက္ေတြ႔တြင္လည္း မေဆာင္႐ြက္ၾကသည္ကုိ ေတြ႔ရွိရသည္။ ကံအားေလ်ာ္စြာပင္ ပထမအဆင့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္ ေနာက္ဆက္တြဲ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးႏွင့္ တုိးတက္မႈအတြက္ အဟန္႔အတားမ်ား ျဖစ္လာၾကသည္ကုိ ေတြ႔ရွိရသည္။
ဤအခ်က္ကုိ ႏုိင္ငံ ၂ ႏုိင္ငံက မတူညီသည့္ အတုိင္းအတာမ်ားျဖင့္ သက္ေသျပခဲ့ၾကသည္။ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္တြင္ ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံ၌ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရး ညီလာခံအတြက္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပသည့္အခါ လက္ေတြ႔လုိအပ္ခ်က္ႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး ပကတိ အေျခအေနမ်ားေၾကာင့္ အခ်ဳိးက် ကုိယ္စားျပဳ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ (Proportional  Representation – PR) ႏွင့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အမည္စာရင္းကုိ ထုတ္ေဖာ္မျပသည့္ စနစ္မ်ားကုိ က်င့္သုံးခဲ့သည္။ ဤအစီအမံသည္ ၀ါဒေရးရာ၊ လူမ်ဳိးေရး၊ ဘာသာစကားႏွင့္ က်ားမခြဲျခားမႈ Gender အရ ကုိယ္စားျပဳမႈ (Representativeness) ႏွင့္ ပါ၀င္မႈ (Participation) ကုိ အမ်ားဆုံး ျမွင့္တင္ေပးႏုိင္ခဲ့သည္။
ယင္းသုိ႔ ျမွင့္တင္ျခင္းသည္လည္း အသားအေရာင္ ခြဲျခားသည့္ လူျဖဴအစုိးရ အုပ္ခ်ဳပ္မႈအၿပီး အေစာပုိင္း ကာလမ်ားအတြက္ အေရးႀကီးဆုံး ရည္မွန္းခ်က္ပန္းတုိင္ ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း  ေ႐ြးေကာက္ခံ ကိုယ္စားလွယ္မ်ားႏွင့္ မဲဆႏၵရွင္မ်ား၏ ဆက္ဆံေရးသည္ တုိက္႐ုိက္ မဟုတ္ဘဲ တဆင့္ခံ ျဖစ္ေနသည္။ ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္အရ မဲဆႏၵရွင္မ်ား အေနျဖင့္ ပါတီကုိသာ မဲေပးျခင္းျဖစ္ၿပီး ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းအျဖစ္ အေ႐ြးခ်ယ္ခံရရန္မွာ ပါတီေခါင္းေဆာင္မ်ား အေပၚတြင္သာ မူတည္ေနသည္။ ထုိအခါ အမတ္မ်ားအေနျဖင့္ ပါတီေခါင္းေဆာင္မ်ားကုိသာ ၾကည့္ရန္လုိၿပီး မဲဆႏၵရွင္မ်ားအေပၚ အမတ္မ်ား၏ တာ၀န္ခံမႈသည္ အားနည္းသြားသည္။ ယင္းအတြက္ ျပည္သူမ်ားအေနျဖင့္ မ်ားစြာ ေပးဆပ္ရသည္။
၁၉၉၄ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္ ေရႊးေကာက္ပြဲ ၂ ႀကိမ္စလုံးတြင္ ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံမွ မဲဆႏၵရွင္တဦးသည္ သူ၏ရပ္ရြာ သုိ႔မဟုတ္ ၿမိဳ႕ (တုိင္းေဒသႀကီး အဆင့္ေအာက္) အတြက္ ကုိယ္စားျပဳသည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းကုိ အမည္နာမ အတိအက်ျဖင့္ မေရြးခ်ယ္ႏုိင္ေခ်။ ထုိ႔အတူ ပါတီတခုအတြင္းမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိပင္  ခြဲျခားၿပီး ေရြးခ်ယ္ႏုိင္သည့္ အခြင့္အာဏာ မရွိခဲ့ေပ။ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးကာလ ၁၀ ႏွစ္တာ ၾကာၿပီးသည့္အခါတြင္မူ  ေဒသခံျပည္သူ မဲဆႏၵရွင္မ်ားအေပၚ တာ၀န္ခံမႈကုိ ျမွင့္တင္ရန္အတြက္ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲေရးမ်ား လုပ္ရန္ လုိအပ္ေၾကာင္းကုိ အမ်ားသေဘာတူ လက္ခံလာၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ အာဏာရ အာဖရိကန္ အမ်ဳိးသား ကြန္ဂရက္ပါတီမွ ႏုိင္ငံေရးသမားမ်ား အပါအ၀င္ လက္ရွိ ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္မွ အက်ဳိးအျမတ္ ျဖစ္ထြန္းေနသူမ်ားအား ေက်ာ္လႊားရန္ မလြယ္ကူေၾကာင္း သက္ေသျပခဲ့သည္။ အေရးေပၚကာလတြင္ ဒီမုိကေရစီ၏ အႏွစ္သာရကုိ ေကာင္းစြာ ေဖာ္ေဆာင္ႏုိင္ခဲ့သည့္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲစနစ္သည္ ယခုအခါတြင္ ျပည္သူလူထု၏ ပါ၀င္မႈႏွင့္ ျပည္သူလူထုအား တာ၀န္ခံမႈကုိ အေႏွာင့္အယွက္ေပးသည့္ အရာျဖစ္လာသည္။ ထုိအတြက္ေၾကာင့္ ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာေရးအတြက္လည္း အေႏွာင့္အယွက္ ျဖစ္ေနသည္။
ေဘာ့စနီးယားႏုိင္ငံ အေရးတြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ အေရးေပၚ ေရွးဦးသူနာျပဳနည္းႏွင့္ ေရရွည္ က်န္းမာေရး ေစာက္ေရွာက္မႈတုိ႔အၾကား အဆက္ျပတ္ေနမႈကုိ ပုိမုိသိသာ ထင္ရွားေစသည္။ ၁၉၉၅ ခုႏွစ္ ႏုိ၀င္ဘာလတြင္ ခ်ဳပ္ဆုိခဲ့သည့္  ေဒတန္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္သည္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ကစၿပီး ယခင္ ယူဂုိဆလားဗီးယားႏုိင္ငံ ေဘာ့စနီးယား-ဟာဇီဂုိဗီနား ေဒသတြင္  ျဖစ္ပြားေနသည့္ ျပည္တြင္းစစ္ကုိ အဆုံးသတ္ႏုိင္ခဲ့သည္။ ဤစစ္ပြဲေၾကာင့္ လူေပါင္း ၁ သိန္းေက်ာ္  ေသေၾကပ်က္စီးခဲ့ရၿပီး ေဘာ့စနီးယားလူမ်ဳိး အားလုံး၏ ထက္၀က္နီးပါးကုိလည္း အုိးမဲ့အိမ္မဲ့ ျဖစ္ေစခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း အေမရိကန္ ျပည္ေထာင္စု အုိဟုိင္းယုိးျပည္နယ္ ေဒတန္ၿမိဳ႕တြင္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးအတြက္ ေပါက္ဖြားခဲ့သည့္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္မ်ားသည္ ႏုိင္ငံေရးအေဆာက္အအုံမ်ား အေပၚတြင္ တည္မီွေနခဲ့သည္။ ယင္း အေဆာက္အအုံမ်ားသည္ ေဘာ့စနီးယား ႏုိင္ငံေရးကုိ လူမ်ဳိးစုအေပၚ အေျခခံေစၿပီး အဆုိပါေဒသရွိ ျပည္သူမ်ားကုိလည္း ႏုိင္ငံေရးအရ လည္းေကာင္း၊ နယ္ေျမေဒသအလုိက္ လည္းေကာင္း ခြဲျခားသတ္မွတ္ထားသည္။ လူမ်ဳိးစုအားလုံးကုိ  မဲဆြယ္စည္း႐ံုးရန္ ဆႏၵလည္းရွိ၊ အရည္အခ်င္းလည္းရွိသည့္ အစြန္းမေရာက္သည့္ အလယ္အလတ္လမ္းစဥ္ က်င့္သုံးသည့္ ပါတီမ်ား ေပၚထြန္းရန္ ေနရာ လုံး၀ မရွိျဖစ္ခဲ့သည္။
ဤစာခ်ဳပ္အရ ေဘာ့စနီးယားႏုိင္ငံကုိ ဆာဘ့္လူမ်ဳိး အမ်ားစု ေနထုိင္သည့္ Republicka Srpska ႏွင့္ ႏိုင္ငံအက်ယ္အ၀န္း စုစုေပါင္း၏ ၅၁ ရာခုိင္ႏႈန္းရွိၿပီး ကက္သလစ္ ခ႐ိုအတ္ (Catholic Croats) လူမ်ဳိးမ်ားႏွင့္ မြတ္စလင္ ေဘာ့စနီးယက္ (Muslim Bosniaks) လူမ်ဳိးမ်ား ေနထုိင္သည့္ နယ္ေျမဖယ္ဒေရးရွင္းဟု ၂ ပုိင္း ပုိင္းျခားလုိက္သည္။
အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္တြင္ အထက္လႊတ္ေတာ္ရွိၿပီး လူမ်ဳိးစုတခုစီမွ အမတ္ ၅ ဦးစီျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားသည္။ အမတ္ေနရာ ၂၈ ေနရာျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားသည့္ ေအာက္လႊတ္ေတာ္တြင္မူ တ၀က္ကုိ ဖယ္ဒေရးရွင္းမွ ေ႐ြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ၿပီး က်န္တ၀က္ကုိ Republicka Srpska မွ ေရြးခ်ယ္သည္။ ႏုိင္ငံံေတာ္ သမၼတရာထူးကုိ သမၼတ ၃ ဦးျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းထားၿပီး ဆာဘ့္မ်ားက ၁ ဦး၊ ခ႐ုိအတ္မ်ားက ၁ ဦး၊ မြတ္စလင္မ်ားက ၁ ဦး ေရြးခ်ယ္သည္။ အုပ္စုတုိင္းတြင္ ဗီတုိအာဏာရွိၿပီး မိမိလူမ်ဳိးမ်ား၏ အဓိက အက်ဳိးစီးပြားကုိ  ထိခုိက္မည္ဟု ထင္သည့္  ဥပေဒၾကမ္းအားလုံးကုိ ပယ္ခ်ႏိုင္သည္။ ဗဟုိအစုိးရသည္ ႏိႈင္းယွဥ္ၾကည့္ပါက အာဏာမရွိဘဲ ႏုိင္ငံျခားေရးႏွင့္ ကုန္သြယ္ေရး ကိစၥမ်ားတြင္သာ အာဏာကုိ သုံးႏုိင္သည္။ အာဏာကုိ အဓိက ကုိင္စြဲထားသူမ်ားမွာ ဖယ္ဒေရးရွင္းႏွင့္ ရီပတ္ဗလစ္တုိ႔၏ လႊတ္ေတာ္မ်ား ျဖစ္သည္။ ထုိလႊတ္ေတာ္ ၂ ရပ္သည္လည္း ေဘာ့စနီးယား တႏုိင္ငံလုံးရွိ မဲဆႏၵရွင္မ်ား၏ လုိလားခ်က္မ်ားကုိ ျဖည့္ဆည္း တုန္႔ျပန္မည္ မဟုတ္ေခ်။ အာဏာကုိ ဗဟုိမွသည္ ေအာက္ေျခသုိ႔ အဆင့္ဆင့္ ခြဲေ၀ေပးထားသည့္ ေဘာ့စနီးယားအစုိးရ၏ အာဏာကုိ အဆင့္တုိင္းတြင္ အျပန္အလွန္ ထိန္းညွိထားျခင္းခံရသည္။ အမွန္စင္စစ္ေတာ့ ေဘာ့စနီးယားရွိ လူမ်ဳိးစုမ်ားကုိ သက္ဆုိင္ရာ အုပ္စုအလုိက္ ပုိင္းျခားထားသည့္ စနစ္္ျဖစ္သည္။ ေဒတန္ သေဘာတူညီခ်က္အရ ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေအာက္တြင္ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားသည္ အမွန္တြင္ သက္ဆုိင္ရာ လူမ်ဳိးစုမ်ား၏ လူဦးေရ သန္းေခါင္စာရင္း ေကာက္ခံျခင္းသာ ျဖစ္သည္။
မွ်မွ်တတေျပာရလွ်င္ လူမ်ဳိးစုမ်ားအၾကား အုပ္စုပုိကြဲသြားေစသည့္ အဆုိပါ Consociational ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ ပဋိပကၡျဖစ္ပြားေနသည့္ ေဘာ့စနီးယား ႏုိင္ငံအတြက္ ေဒတန္ သေဘာတူညီခ်က္ စာခ်ဳပ္ေပၚတြင္ လက္မွတ္မ်ား ေရးထုိးရန္ႏွင့္ ေသြးေခ်ာင္းစီးမႈကို ရပ္တန္႔ရန္ လုိေကာင္းလိုအပ္ႏုိင္ခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ျငားလည္း လြန္ခဲ့သည့္ ဆယ္ႏွစ္ခန္႔က ေသေရးရွင္ေရး လုိအပ္ေနၿပီး ခ်က္ျခင္းလက္ငင္း အက်ဳိးရလဒ္မ်ားအေပၚ ဦးစုိက္ခဲ့မႈသည္ လူမ်ဳိးစု ႏုိင္ငံေရးကုိ ဦးစားေပးမႈႏွင့္ လူမ်ဳိးစုမ်ားအၾကား အုပ္စုကြဲမႈကုိ ပုိမုိခုိင္မာေစခဲ့သည္ ဆုိသည္ကုိမူ ျငင္းခ်က္မထုတ္ႏုိင္ေပ။ ထုိသုိ႔ လူမ်ဳိးစုႏုိင္ငံေရး ေပၚေပါက္လာျခင္းသည္ လူမ်ဳိးစုမ်ားအၾကား ေပါင္းစည္းေရး ႏွင့္ ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာေရးအတြက္ ေရရွည္ အလားအလာမ်ားအေပၚ ၀န္ခံရလွ်င္ မလွပသည့္ အဟန္႔အတားမ်ားကုိ ပုိမုိဖန္တီးေပးခဲ့သည္။ အုပ္စုမ်ားအၾကား လူမ်ဳိးေရးအေျခခံ မဲဆြယ္စည္း႐ုံးမႈမ်ား  ေလ်ာ့နည္းသြားေစရန္ႏွင့္ အတူတကြ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္မႈမ်ား ျဖစ္ေပၚလာေစရန္ ေဒတန္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္အေနျဖင့္ အေၾကာင္းျပခ်က္ မေပးႏုိင္ခဲ့ေခ်။
ထုိ႔အတူ ကုလသမဂၢ မဟာမင္းႀကီး (UN High Representative) သည္လည္း နဂုိမူလ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး အစီအစဥ္က ဘယ္ေသာအခါမွ ထည့္သြင္း ေမွ်ာ္မွန္းမထားသည့္ ေဆာင္ရြက္မႈျဖင့္ လစ္ဟင္းေနသည့္ အာဏာကြက္လပ္ကုိ ျဖည့္ဆည္းရန္ ႀကိဳးပမ္းခဲ့သည္။ ၁၉၉၆ ႏွင့္ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ က်င္းပခဲ့ၾကသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ ေမွ်ာ္လင့္ထားသကဲ့သုိ႔ပင္ ပါတီအားလုံံးတုိ႔သည္  ရန္လုိၿပီး ပုိမုိအုပ္စုကြဲျပားေစသည့္ လူမ်ဳိးစု အသုိင္းအ၀န္းႏွင့္  မတူညီမႈအေပၚ အေျခခံ၍ မဲဆြယ္စည္း႐ုံးၾကသည္။ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္မူ ပုိမုိအစြန္းေရာက္သည့္ အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒ အေျခခံ ေဘာ့စနီးယက္ႏွင့္ ဆာဘ့္ပါတီမ်ားဘက္ အေလးသာခဲ့သည္ကုိ ေတြ႔ရွိခဲ့ရသည္။ မည္သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကမွ ဤမွ်ေလာက္  အုပ္စုမ်ား အထင္ကရ ကြဲေနၾကသည့္  ေဘာ့စနီးယား ႏုိင္ငံတြင္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးေပါင္းစုံ၏ ႏုိင္ငံေတာ္တခု ထူေထာင္ရန္အတြက္ အာမခံခ်က္ ေပးႏုိင္လိမ့္မည္မဟုတ္ဟု တခ်ဳိ႕က ျငင္းခ်က္ထုတ္ႏုိင္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ည္းမ်ားကုိ မျပင္မခ်င္း လူမ်ဳိးစုမ်ားအား အုပ္စုကြဲသြားရန္ ၀တ္ဆင္ေပးထားသည့္ ကုိယ္က်ပ္အက်ႌမွ လြတ္ေျမာက္ရန္ ေဘာ့စနီးယား ႏုိင္ငံသားမ်ားအတြက္ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ မရွိေခ်။ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ဦးစားေပးအဆင့္မ်ား သတ္မွတ္ ေရြးခ်ယ္ေစသည့္ ဆန္းသစ္တီထြင္ထားေသာ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္မ်ား (Preference voting) ႏွင့္ ေဒသတခုတည္းကုိ အေျခမခံဘဲ ေဒသအမ်ားအျပားရွိ မဲဆႏၵရွင္မ်ား လုိလားေတာင့္တသည့္ မူ၀ါဒမ်ားကုိ အေျခခံ စည္း႐ံုးသိမ္းသြင္းသည့္ ပါတီမ်ားအား ဆုခ်ီးျမွင့္ျခင္းတုိ႔သည္ အုပ္စုမ်ားအၾကား ေစ့စပ္ညွိႏိႈင္းသည့္ အျပဳအမူတုိ႔ ျဖစ္ေပၚရန္ တြန္းအား ျဖစ္ႏုိင္သည္။ (ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ဦးစားေပးအဆင့္ သတ္မွတ္ ေရြးခ်ယ္သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ ျဖစ္သည္။ ဦးစားေပး (၁)၊ ဦးစားေပး (၂)၊ ဦးစားေပး (၃) အစရွိသျဖင့္ သတ္မွတ္ေပးရသည္။)

(၃) စည္းမ်ဥ္းမ်ား သဟဇာတျဖစ္မႈ
ေဆးပညာမွာကဲ့သုိ႔ပင္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးသည္လည္း ျဖစ္ေပၚေနသည့္ ေရာဂါမ်ားကုိ သီးျခားစီ ကန္႔သတ္၍ ကုသျခင္းထက္ ပုိမုိသည္။ ေဆးပညာတြင္ျဖစ္ေစ၊ ႏုိင္ငံေရးတြင္ျဖစ္ေစ ကုထုံးဆုိသည္မွာ လူနာတေယာက္လုံး၏ အေျခအေန အရပ္ရပ္ကုိ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ လုိအပ္သည္။ လူနာသည္ ႏုိင္ငံတခုျဖစ္ခဲ့လွ်င္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္း တခုတည္းမဟုတ္ဘဲ တျခားေသာ အာဏာရယူထားသူမ်ား၏ တာ၀န္ခံမႈ ျပႆနာမ်ား၊ တရားစီရင္ေရး က႑၏ ထိေရာက္ျမန္ဆန္မႈ အစရွိသည္တုိ႔ကုိ ေျဖရွင္းျခင္းကုိ ဆုိလုိသည္။ ေဆးညႊန္းႏွင့္ သမားေတာ္ ညႊန္ၾကားသည့္ တျခားကုထုံးမ်ားကဲ့သုိ႔ပင္ မတူကြဲျပားသည့္  စည္းမ်ဥ္းဥပေဒဆုိင္ရာ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း နာမက်န္းျဖစ္ေနသည့္ ႏုိင္ငံအတြက္ ထိခုိက္နစ္နာေစသည့္ အေၾကာင္းတရား အမ်ဳိးမ်ဳိး ျဖစ္ေပၚလာႏုိင္ၿပီး အႏၲရယ္ရွိသည့္ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးမ်ားကုိ ျဖစ္ေပၚေစသည္။ သုိ႔တည္းမဟုတ္ လက္ရွိ အေျခအေနမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိး၀ါးသြားေစႏုိင္သည္။ ေဆးပညာႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးပညာ ႏွစ္မ်ဳိးစလုံးအတြက္ အဓိကေသာ့ခ်က္မွာ ႏုိင္ငံတခုလုံး၏ အေျခအေနမ်ားကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး လူနာအတြက္ အက်ဳိးအျမတ္မ်ားကုိ မ်ားႏုိင္သမွ်မ်ားေစကာ ျပႆနာမ်ားႏွင့္ အႏၲရာယ္မ်ားကုိ နည္းႏုိင္သမွ်နည္းေစသည့္ အေကာင္းဆုံး ေယဘုယ် မဟာဗ်ဴဟာတခုကုိ ခ်မွတ္ျခင္းျဖစ္သည္။
ႏုိင္ငံေရး ေဆးညႊန္းတြင္ ျပ႒ာန္းသင့္သည္ဟု ေထာက္ခံ အဆုိျပဳထားသည့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒဆိုင္ရာ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲျခင္းမ်ားကုိ မၾကာခဏ ေပးတတ္ၾကသည္။ ထုိ႔အတြက္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားကုိ မွန္ကန္သည့္ ေယဘုယ် ပုံစံတခုအတြင္း ခ်သြင္းၾကည့္ရန္ လုိအပ္သည္ဟု စဥ္းစားသင့္သည္။ ယင္းတုိ႔ကုိ အလ်ားလုိက္ စဥ္းစားရန္ လုိသလုိ၊ ေဒါင္လုိက္လည္း စဥ္းစားရမည္ ျဖစ္ေလသည္။ ယင္းတုိ႔၏ အျခားေသာ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားျဖင့္ အလ်ားလုိက္ ဆက္ဆံေရးကုိ ထည့္သြင္းစဥ္းစားရမည္ ျဖစ္သလုိ လြတ္လပ္ၿပီး မိမိကံၾကမၼာ မိမိ ဖန္တီးႏုိင္သည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းတခု ေပၚထြန္းေရးကုိ ရည္ရြယ္ ေရးဆြဲထားသည့္  စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားႏွင့္ ၎တုိ႔၏ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းႏွင့္ ေဒါင္လုိက္ ဆက္ဆံေရးကုိလည္း ထည့္သြင္းစဥ္းစားရန္ လုိအပ္သည္။
ဥပမာအားျဖင့္ ၾသဇာအာဏာႀကီးသည့္ သမၼတစနစ္ကုိ ဖန္တီးေပးထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ သမၼတကို ႏွစ္ေက်ာ့ေရြးခ်ယ္ မဲေပးရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (Two-round electoral system) ျဖင့္ အလ်ားလုိက္အရ သဟဇာတျဖစ္ေလသည္။ သုိ႔ေသာ္ ႏုိင္ငံေရးအရ ေသာ္လည္းေကာင္း၊ နယ္ေျမေဒသအရ ေသာ္လည္းေကာင္း စုစည္းေနသည့္ လူနည္းစုအုပ္စု ရွိခဲ့လွ်င္ အဆုိပါ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္သည္  လူအဖြဲ႔အစည္းျဖင့္ မွန္ကန္စြာ ေဒါင္လုိက္ သဟဇာတ ျဖစ္မျဖစ္ဆိုသည္ကုိေတာ့  သံသယျဖစ္စရာ ရွိသည္။ အဘယ္ေႀကာင့္ဆုိေသာ္ ျပ႒ာန္းထားသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္ လူနည္းစုမ်ားကုိ အျခားလူမ်ားစုမ်ားႏွင့္ ေပါင္းစည္းေရးႏွင့္ လူနည္းစုမ်ားကုိ လုံၿခံဳစိတ္ခ်မႈ ေပးႏုိင္သည့္ အမ်ဳိးအစား မဟုတ္ေသာေၾကာင့္  ျဖစ္သည္။ (Two-round electoral system ဆုိသည္မွာ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း တဦးကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ စနစ္ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ ယွဥ္ၿပိဳင္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထဲမွ မည္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းကမွ သတ္မွတ္ထားသည့္ မဲအေရအတြက္ (ဥပမာ – မဲေပးသူအားလုံး၏ ၄၀ ရာခုိင္ႏႈန္း) မရရွိပါက ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားထဲမွ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသူ ႏွစ္ဦး ထပ္မံ ယွဥ္ၿပိဳင္ရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္ ျဖစ္သည္။)
ႏုိင္ငံေရး စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ားသည္ တေပါင္းတစည္းတည္း အလုပ္မျဖစ္သည့္အခါတြင္ တခုခ်င္း အေနျဖင့္ သင့္ေတာ္သည္၊ အျပဳသေဘာ ေဆာင္သည္ဟု ယူဆရသည့္ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားသည္ ေပါင္းစည္းလုိက္သည့္ အခါတြင္ စည္းမ်ဥ္းတခုစီမွ ရရွိႏုိင္သည့္ အက်ဳိးရလဒ္မ်ား အားလုံးေပါင္းထက္ ေလွ်ာ့နည္းၿပီးေသာ္လည္းေကာင္း၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ အေျခအေနမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိးရြားျခင္း ေသာ္လည္းေကာင္း ျဖစ္သြားေစႏိုင္သည္။ ဥပမာအားျဖင့္ စည္းလုံးညီညႊတ္မႈ ပ်က္ျပားေနသည့္ တုိင္းျပည္တြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒအရ အက်ဳိးျဖစ္ထြန္းႏုိင္သည္ဟုု ယူဆရသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ဳိးကုိ (အစြန္းေရာက္မႈမ်ားကုိ ေလ်ာ့နည္းေစသည့္ အေရြးခ်ယ္ခံ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ဦးစားေပးအလုိက္ မဲေပးရသည့္ ေအဗီ (Alternative  Voting)  မဲေပးစနစ္မ်ဳိး) ေျပာင္းလဲလုိက္ျခင္းသည္၊ အကယ္၍မ်ား လူနည္းစု အေတာ္မ်ားမ်ားအတြက္ အာဏာမရရွိႏုိင္သည့္၊ လႊတ္ေတာ္မွ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ ၾသဇာအာဏာႀကီးေသာ သမၼတ သို႔မဟုတ္ ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္စနစ္ ရွိေနပါက ေမွ်ာ္လင့္မထားသည့္ ေဆးေရာသြားျခင္း၏ အက်ဳိးဆက္မ်ားကုိ ရရွိႏုိင္သည္။
ဆန္႔က်င္ဘက္ တင္ျပရလွ်င္ စည္းမ်ဥ္းဥပေဒမ်ား အားလုံးသည္ ေပါင္းစည္း၍ အလုပ္ျဖစ္သည့္ အခါတြင္မူ တခုခ်င္းစီ ယင္းတုိ႔ဖာသာယင္းတုိ႔ တျဖည္းျဖည္းခ်င္း တုိးတက္မႈ အားလုံးေပါင္းထက္ကုိ ပုိမုိၿပီးေယဘုက် အေျခအေနမ်ားကုိ တုိးတက္ ေကာင္းမြန္ေစႏုိင္သည္။ ဤသုိ႔ ျဖစ္ေပၚတုိးတက္မႈသည္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ေလ့လာသုံးသပ္ေနသူမ်ား ေျပာဆုိေနၾကသည့္ စုေပါင္းအျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ (Holistic complementarity) ပင္ ျဖစ္သည္။
အဆုိပါ စုေပါင္းအျပန္အလွန္ အက်ဳိးသက္ေရာက္မႈ၏ အက်ဳိးေက်းဇူးမ်ား မရရွိခဲ့သည့္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံကုိ ဥပမာျပရလွ်င္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာထဲမွ လူမ်ဳိးစုမ်ား ကြဲျပားေနၾကသည့္ ကြ်န္းႏုိင္ငံငယ္တခုျဖစ္ေသာ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံျဖစ္သည္။ ၁၉၉၇ ခုႏွစ္က ညံ့ဖ်င္းစြာ ေရးဆြဲျပ႒ာန္းခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒက ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ ပ်က္သုဥ္းသြားေစခဲ့သည္။ ၁၉၉၀ ခုႏွစ္မ်ား  အလယ္ပုိင္းေလာက္က ဤပဋိပကၡဒဏ္ခံ ကြ်န္းစုႏုိင္ငံေပၚတြင္ ေပၚေပါက္ခဲ့သည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ လုပ္ငန္းစဥ္သည္ အျပစ္အနာအဆာမရွိဟု ထင္ခဲ့ရသည္။ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံသား ၃ ဦး ပါ၀င္သည့္ ေကာ္မတီသည္ ႏုိင္ငံတကာသို႔ လွည့္လည္၍ ထိပ္တန္း ဖြဲ႔စည္ပုံအေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားႏွင့္ ေတြ႔ဆုံၿပီး ယင္းတုိ႔ ႏုိင္ငံအတြက္ မည္သုိ႔ေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ အေကာင္းဆုံး ျဖစ္မည္ကုိ အႀကံဉာဏ္ ရယူခဲ့ၾကသည္။
ဖီဂ်ီႏုိင္ငံရွိ ေဒသခံ ပုိလီနီးရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း လူမ်ဳိးမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔ထက္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဖီဂ်ီမ်ားက ၁၉၈၀ ခုႏွစ္မ်ားသုိ႔ ေရာက္ရွိလာသည့္အခါတြင္ လူဦးေရ အေရအတြက္အရ ပုိမုိမ်ားျပားေသာ္လည္း ႏုိင္ငံေရးအာဏာကုိ ယင္းတုိ႔ကသာ လက္၀ါးႀကီးအုပ္ ထိန္းခ်ဳပ္ ထားႏုိင္ေအာင္ ေတာင္းဆုိမႈမ်ား ျပဳလုပ္ခဲ့ၾကသည္။ (အိႏၵိယႏြယ္ဖြားမ်ားသည္ ၁၉ရာစုအတြင္းက စုိက္ပ်ဳိးေရး ၿခံႀကီးမ်ားတြင္ လုပ္ကုိင္ရန္ အိႏိၵယႏုိင္ငံမွ ေခၚယူလာသည့္ အလုပ္သမားမ်ားမွ ဆင္းသက္လာသူမ်ားျဖစ္သည္)။ အာဏာသိမ္းမႈ ႏွစ္ခုႏွင့္ ပထမဦးဆုံးေသာ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဦးေဆာင္သည့္ အစုိးရ ျဖဳတ္ခ်ခံရမႈတုိ႔သည္ အျမန္ဆုံး ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲေရးကုိ ျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။ အဆုိပါ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲျခင္း၏ အဓိကရည္ရြယ္ခ်က္မွာ အုပ္စုကြဲမႈမ်ား အႀကီးအက်ယ္ ျဖစ္ေပၚေနၿပီး လူမ်ဳိးေရးအရ  ႏွစ္ျခမ္းကြဲေနသည့္ ႏုိင္ငံေတာ္တြင္ ေနထိုင္သည့္ ပုိလီနီရွန္း၊ မယ္လီနီရွန္း အုပ္စုႏွင့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား အုပ္စု ႏွစ္ခုလုံးတြင္ ယုံႀကည္မႈရရွိေစရန္ ျဖစ္ေလသည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ျပင္ဆင္ေရးဆြဲေရး ေကာ္မရွင္သည္ လူအခြင့္အေရးဆုိင္ရာ ဥပေဒမ်ား၊ ယင္းဥပေဒမ်ား အသက္၀င္လာရန္ ျပဳလုပ္သည့္ လုပ္ထုံးလုပ္နည္းမ်ားႏွင့္ တရားစီရင္ေရးဆုိင္ရာ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲမႈမ်ားကုိ အႀကံျပဳခဲ့ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔က ဖီဂ်ီႏုိင္ငံသည္ လူမ်ဳိးစု အေျချပဳ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္စနစ္ (အဆုိပါ စနစ္အရ ေဒသခံ ဖီဂ်ီမ်ားႏွင့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြား ဖီဂ်ီမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔၏ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားကုိ  သီးျခား ေရြးခ်ယ္) မွ ေန၍ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ တုိင္းရင္းသားေပါင္းစုံ  မဲဆႏၵရွင္မ်ားကုိ စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းရန္ လုိအပ္သည့္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အမည္မ်ားကုိ ဖြင့္ျပထားရသည့္ ေရြးေကာက္တင္ေျမွာက္ပြဲ စနစ္သို႔ ေျပာင္းလဲရန္ လုိအပ္ေၾကာင္းကုိ တင္ျပခဲ့ႀကသည္။
ဆက္လက္ၿပီး ေအဗီ (Alternative  Voting) ဟုေခၚသည့္ အေရြးခ်ယ္ခံ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ မိမိ ႏွစ္သက္မႈအလုိက္ ဦးစားေပးေရြးခ်ယ္ေပးရသည့္ မဲေပးရသည့္စနစ္မ်ဳိးကုိ က်င့္သုံးရန္ တုိက္တြန္း အဆုိျပဳခဲ့ၾကသည္။ ထုိသုိ႔ အဆုိျပဳရျခင္းမွာ လူမ်ဳိးစုတစုမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အေနျဖင့္ အျခားလူမ်ဳိးစုမ်ားမွ မဲဆႏၵရွင္မ်ားကုိလည္း စည္း႐ုံးသိမ္းသြင္းရန္ ျဖစ္သည္။ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔တြင္ လူနည္းစုႏွင့္ လူမ်ားစု ပါတီ ႏွစ္ခုစလုံးမွ အဖြဲ႔၀င္မ်ားကုိ ၀န္ႀကီးရာထူးမ်ား ခန္႔အပ္ျခင္းျဖင့္လည္း အထက္ပါ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ စနစ္ ေျပာင္းလဲျခင္းကဲ့သုိ႔ေသာ ေဆာင္ရြက္ခ်က္မ်ားကုိ အားျဖည့္ေပးရန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။
ယင္းသုိ႔ေဆာင္ရြက္မႈမ်ား အားလုံးသည္ တခုခ်င္းစီအေနျဖင့္ က်ဳိးေႀကာင္းဆီေလ်ာ္မႈရွိသည့္ အႀကံျပဳခ်က္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ သို႔ေသာ္ ေပါင္းစပ္လုိက္သည့္ အခါတြင္မူ ယင္းတုိ႔တြင္ ဆုိး၀ါးစြာ ေနရာလြဲမွားေနသည္ဆုိသည့္ လကၡဏာမ်ားကုိ ေတြ႔ရွိရသည္။ လူမ်ဳိးစုတစုတည္းက အာဏာကုိ ထိန္းထားျခင္းမ်ဳိး မျဖစ္ေစရန္ အဟန္႔အတားမ်ား ဖန္တီးထားေသာ္လည္း ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ႏွင့္ ပါတီစုံမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားျဖင့္ ၀န္ႀကီးအဖြဲ႔ကုိ ဖြဲ႔စည္းျခင္း စနစ္တုိ႔သည္လည္း လူနည္းစု ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း ႏြယ္ဖြားမ်ားကုိ အစစ္အမွန္ အာဏာရရွိရန္ အာမခံခ်က္ မေပးႏုိင္ေခ်။ ထုိ႔အျပင္ ၿမိဳ႕ေတာ္ ဆူဗာရွိ ဗဟုိအစုိးရကုိ ခ်ဳပ္ကုိင္ႏုိင္ျခင္းသည္လည္း ႀကီးမားသည့္ ဆုလဘ္တခုအေနျဖင့္ တည္ရွိဆဲ ျဖစ္သည္။ ဗဟုိအဆင့္တြင္ အာဏာမရရွိသည့္ ပါတီမ်ားအတြက္ ဒုတိယ အေကာင္းဆုံးအျဖစ္ လက္ခံႏုိင္ရန္ ေဒသႏၲရ အစုိးရမ်ားကုိလည္း ယုံေလာက္ေအာင္ လုံေလာက္သည့္ အာဏာမ်ား မေပးအပ္ခဲ့ေခ်။
ဤစည္းမ်ဥ္းမ်ား သဟဇာတ မျဖစ္မႈကုိ ပိုမုိဆုိး၀ါးေစသည့္ အခ်က္မွာ ဖီဂ်ီႏုိင္ငံ၏ လက္ရွိ ေဒသခံတုိင္းရင္းသားမ်ား လႊမ္းမုိးထားသည့္ ပါလီမန္သည္ (ထုိပါလီမန္သုိ႔ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကုိ ျပင္ဆင္ရန္ႏွင့္ အတည္ျပဳရန္ တင္သြင္းခဲ့သည္) ေအာက္လႊတ္ေတာ္တြင္ သုံးပုံတပုံေသာ အမတ္ေနရာမ်ားကုိသာ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ား၏ အမည္စာရင္း တင္သြင္းရန္ လုိအပ္ၿပီး က်န္သုံးပုံႏွစ္ပုံကုိ လူမ်ဳိးစုအုပ္စုမ်ား လက္တြင္သာထားရန္ ေတာင္းဆုိျခင္း ျဖစ္သည္။ ထုိသုိ႔ ေတာင္းဆုိျခင္းျဖင့္ ႏုိင္ငံတြင္း ေနထုိင္သည့္ အိႏၵိယႏြယ္ဖြားမ်ား အပါအ၀င္ လူမ်ဳိးစုုအာလုံးကို မဲဆြယ္စည္း႐ံုးရန္ လုိအပ္ခ်က္ကုိ ဖ်က္ဆီးပစ္လုိက္ေလသည္။ ထုိ႔အျပင္ ပါလီမန္သည္ ေအဗီ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္သည့္ စနစ္ျဖင့္ ေရြးခ်ယ္မည့္ အမတ္ေနရာမ်ားကုိလည္း အမတ္တေနရာ အတြက္သာ ယွဥ္ၿပိဳင္ရမည့္ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ား (Single-member district) အျဖစ္ ခြဲျခမ္းပစ္လုိက္သည္။ ထုိကဲ့သုိ႔ အမတ္ေနရာ တေနရာသာရွိသည့္ မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ား၏ အရြယ္အစား ေသးငယ္မႈႏွင့္အတူ ေဒသခံဖီဂ်ီမ်ားႏွင့္ အိႏၵိယ ႏြယ္ဖြားမ်ားက သူတို႔ဖာသာသူတို႔ သီးသန္႔ ရပ္ရြာနယ္ေျမမ်ား အတြင္း စုစည္းေနျခင္းတို႔ေၾကာင့္ နယ္ေျမေဒသ အနည္းငယ္သည္သာ လူမ်ဳိးစုေပါင္းစုံ အတူယွဥ္တြဲ ေနထုိင္သည့္ ပုံစံရွိေလသည္။ ထုိသုိ႔ ယွဥ္တြဲေနထုိင္မွသာလည္း တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးစုအားလုံးအား မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရန္ လုိအပ္လာမည္ ျဖစ္သည္။
ဖီဂ်ီ ေရြးေကာက္ပြဲ ေကာ္မရွင္သည္ ထုိသုိ႔ လူမ်ဳိးစုအားလုံးအား မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရန္ ပုိ၍ မလုိအပ္ေအာင္ မဲေပးသည့္စနစ္ကုိ Straight party tickets စနစ္သုိ႔ ေျပာင္းလဲလုိက္သည္။ ထုိစနစ္အရ မဲတျပားတည္းျဖင့္ ပါတီတခုတည္းမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း အားလုံးကုိ ေနရာအသီးသီးအတြက္ မဲေပးႏုိင္သည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ မဲဆႏၵရွင္ ၁၀ ဦးလွ်င္ ၉ ဦးသည္ အဆုိပါ Straight ticket ကုိ ေရြးခ်ယ္ၾကေလသည္။ အတည္ျပဳထားေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသစ္ အရ ပါလီမန္မွ ဖြဲ႔စည္းထားေသာ ညႊန္႔ေပါင္းအစုိးရ အဖြဲ႔တြင္ လူနည္းစု ဗီတုိအာဏာ သုံးပုိင္ခြင့္ မရွိသျဖင့္ ဤစနစ္သည္လည္း မုခ် ဒုကၡေရာက္ဖို႔ ျဖစ္ေနသည္။ ၁၉၉၉ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပခဲ့သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ အိႏၵိယလူမ်ဳိးမ်ား ဦးေဆာင္သည့္ ပါတီႏွင့္ တျခား အစြန္းေရွာင္ ေဒသခံလူမ်ဳိးမ်ား၏ ပါတီ ႏွစ္ခုက အႏုိင္ရရွိၿပီး ညႊန္႔ေပါင္းအစုိးရ ဖြဲ႔စည္းသည့္အခါတြင္ ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း အႏြယ္၀င္ ဖီဂ်ီမ်ားသည္ အဆုိပါ ညြန္႔ေပါင္းအစုိးရကုိ လက္မခံဘဲ ၂၀၀၀ခုႏွစ္ ေမလတြင္ ျဖစ္ပြားခဲ့သည့္ အာဏာသိမ္းမႈကုိ ေထာက္ခံခဲ့ၾကသည္။ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲ အသစ္မ်ားတြင္မူ ပုိလီနီရွန္းႏွင့္ မယ္လီနီရွန္း လူမ်ဳိးစု ပါတီမ်ား ျပန္လည္ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ လူမ်ဳိးစုတစု၏ လႊမ္းမုိးမႈ၀ါဒက ဒီမိုကေရစီကုိ ေမာင္းထုတ္ခဲ့ႏုိင္သည္။
(၄) ကုသမႈကုိ ေဆာလ်င္စြာ ရပ္ဆုိင္းျခင္း
ခ်မ္းသာသည့္ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ပဋိပကၡမ်ား ႀကံဳေတြ႔ေနရသည့္ ႏုိင္ငံမ်ားကုိ အကူအညီမ်ား ၂၀ ရာစုတြင္ ေပးၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္ ယင္းတုိ႔သည္ ေရာဂါကုိ အျမစ္ျပတ္ မကုသဘဲ လူနာအား က်န္းမာေရးေကာင္းေၾကာင္း ေထာက္ခံစာ လက္မွတ္ ေစာလ်င္စြာ ထုတ္ေပးတတ္ၾကသည္။ ၿပီးခဲ့သည့္ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္း ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ပဋိပကၡမွ လြန္ေျမာက္ရန္အတြက္ အကူအညီ အေထာက္အပံ့မ်ား ရရွိရန္ႏွင့္ မိမိတုိ႔ဖာသာ ႀကိဳးပမ္းၾကရာ၌ ေဆာင္ရြက္ရမည့္ အရာမ်ားတြင္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္လည္း လုိအပ္လာသည္။ သုိ႔ေသာ္ ထင္ေယာင္ထင္မွားျဖစ္ေအာင္ ေကာင္းေနသည့္ စီးပြားေရးစနစ္ေၾကာင့္ ဆင္းရဲဒုကၡမ်ား ခံစားေနရသည့္  လူအဖြဲ႔အစည္းမ်ားအား က်န္းမာေရး ေစာင့္ေရွာက္မႈကုိ ေဆာလ်င္စြာ ရပ္ဆုိင္းတတ္ၾကသည္။ အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ား အေနျဖင့္ ပဋိပကၡမ်ား ျဖစ္ပြားေနသည့္ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ အသြင္ကူးေျပာင္းေရးအတြက္ ေဒၚလာဘီလ်ံခ်ီ အေထာက္အပံ့မ်ား ေပးအပ္ႏုိင္ေသာ္လည္း ဒီမုိကေရစီ၏ အေျခခံ အေဆာက္အအုံမ်ား၊ ႏုိင္ငံသားတို႔၏ ဒီမုိကေရစီ အေျခခံမ်ား မခုိင္မာမီ ပထမဆံုးအႀကိမ္ ပါတီစုံေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပၿပီးသည္ႏွင့္ ျပန္လည္ ထြက္ခြာသြားေလ့ ရွိသည္။
တျခားအခ်ိန္ မက်ေရာက္မီ ေဆာင္ရြက္တတ္သည့္ အရာမွာ လူနာ၏ အေျခအေနသည္ စိတ္ခ်ရသည့္ အေနအထား မေရာက္ရွိခင္ အလ်င္အျမန္ ခြဲစိတ္ကုသျခင္း (ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းျဖစ္သည္) ျဖစ္သည္။ လုံေလာက္သည့္ အေျခခံ အေဆာက္အအုံမ်ားႏွင့္ လုံၿခံဳေရး အစီအမံမ်ား မရွိဘဲ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းသည္ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္သည့္ လုပ္ငန္းစဥ္မ်ားအတြက္ ဒဏ္ရာ အနာတရ ျဖစ္ေစသည့္ အေတြ႔အႀကံဳမ်ားပင္ ျဖစ္သည္။ သုိ႔ေသာ္ျငားလည္း ႏုိင္ငံမ်ားသည္ မည္သုိ႔အေနအထားမ်ား ရွိေစကာမူ ၄င္းတုိ႔အေနျဖင့္ အလ်င္အျမန္ ႏုိင္ငံအဆင့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပရန္ ဖိအားေပးရန္ လုိအပ္သည္ဟု အလႉရွင္မ်ားက ယူဆထားၾကသည္။ ေဒတန္ သေဘာတူစာခ်ဳပ္ ေရးထုိးၿပီး သတ္မွတ္သည့္ အခ်ိန္ဇယားအရ ၉ လတိတိ အၾကာတြင္ က်င္းပသည့္ ေဘာ့စနီးယား ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားသည္ ေရြးေကာက္ပြဲ မဲဆြယ္စည္း႐ုံးရာတြင္ ျပည္သူကုိခ်ျပသည့္ မူ၀ါဒမ်ားကုိ အမွန္စင္စစ္ ပါတီမ်ားမွ ေရြးခ်ယ္ျခင္း မဟုတ္ဘဲ လူမ်ဳိးစုတစုခ်င္းစီကုိ သန္းေခါင္းစာရင္း ေကာက္ယူျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။
မတည္မၿငိမ္ အေျခအေနမ်ားတြင္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပျခင္းသည္ ေစာင့္ၾကပ္ ၾကည့္ရႈသူမ်ားကုိ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား၏ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ တရားမွ်တမႈဆုိင္ရာ စံႏံႈးမ်ားျဖင့္ မကုိက္ညီမႈမ်ားကုိ လိမ္လည္ထြက္ဆုိေစၿပီး ေရြးေကာက္ပြဲ ရလဒ္မ်ား တရား၀င္မႈအေပၚ ေရွ႕ေနာက္ မညီသည့္ ထြက္ဆုိမႈမ်ား ျပဳလုပ္တတ္ၾကေလသည္။ အလႉရွင္ ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ဇင္ဘာေဘြ ႏုိင္ငံတြင္ ၂၀၀၂ ခုႏွစ္၌ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ားတြင္ သမၼတ မူဂါဘီ၏ မသမာမႈမ်ားအေပၚ မွန္ကန္စြာ ေ၀ဖန္ေျပာဆုိခဲ့ၾကသည္။ သုိ႔ေသာ္လည္း မသမာမႈမ်ား ထပ္တူရွိသည့္ အိမ္နီးခ်င္း ဇမ္ဘီယာႏုိင္ငံတြင္ ၂၀၀၁ ခုႏွစ္တြင္ က်င္းပသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲကုိမူ မသိက်ဳိးကြ်န္ ျပဳခဲ့ၾကေလသည္။
ထုိ႔အတူ ဒီမုိကေရစီ လမ္းေၾကာင္းဘက္ကုိ ဦးတည္ေနသည့္ အရိပ္လကၡဏာမ်ားကုိ ေတြ႔ေနရေသာ္လည္း မၾကာေသးမီ အခ်ိန္အထိ ပါတီစုံ ဒီမုိကေရစီစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္ လုံး၀ျငင္းဆုိခဲ့သည့္ ယူဂန္ဒါ သမၼတ ယုိ၀ါရီ မူဆာဗီနီ (Yoweri Museveni) ကုိ အေကာင္းျမင္စြာ ၀ိုင္း၀န္းအားေပးခဲ့ၾကသည္။ က်င့္၀တ္ႏွင့္ မကုိက္ညီေသာ္လည္း လက္ေတြ႔ အဆင္ေျပမႈကို ၾကည့္ၿပီး ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံမွ ေလ့လာေစာင့္ၾကည့္ သူမ်ားသည္လည္း ဇင္ဘာေဘြႏုိင္ငံ ေရြးေကာက္ပြဲ ရလဒ္မ်ားကုိ အတည္ျပဳေပးခဲ့ၾကသည္။ ႏုိင္ငံတကာ၏ ဒီမုိကေရစီ စံေပတံကုိ က်င့္သုံးမႈသည္ တသမတ္တည္း မရွိခဲ့သည္မွာ အဆန္းမဟုတ္ဟု ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရး ကြ်မ္းက်င္သူ  ေသာမတ္စ္ကာ႐ုိးသားစ္ (Thomas Carothers) က မွတ္ခ်က္ေပးခဲ့သည္။ စစ္ေအးကာလအတြင္း အေမရိကန္ အစုိးရအဆက္ဆက္သည္ ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရးကုိ မိန္႔ခြန္းမ်ားတြင္ ေျပာၾကားခဲ့ေသာ္လည္း လက္ေတြ႔တြင္မူ ယင္းတုိ႔ကုိ နာခံသည့္ အာဏာရွင္မ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံသားမ်ား၏ လြတ္လပ္ခြင့္မ်ားကုိ ဖ်က္ဆီး ခ်ဳိးႏွိမ္သည့္ အစုိးရမ်ားအား ေျပာင္းလဲရန္အတြက္ ဖိအားေပးျခင္း မခံရေစရန္ ကာကြယ္ေပးခဲ့ၾကေလသည္။
(၅) ကုထုံးမ်ားတြင္ အကန္႔အသတ္ရွိမႈ
ဓာတုေဆး၀ါးမ်ားသည္ လူနာတုိင္း သုိ႔မဟုတ္ ထိခုိက္ဒဏ္ရာ ရသူတုိင္းအား မကယ္တင္ႏုိင္သကဲ့သုိ႔ အေကာင္းဆုံး ေရးဆြဲထားသည့္  ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားသည္လည္း ပဋိပကၡ ျဖစ္ပြားေနသည့္ ႏုိင္ငံ၏ ျပႆနာအားလုံးကုိ မေျဖရွင္းႏုိင္ေခ်။ လူနာတဦးတြင္ ေဆး၀ါးကုသမႈ၏ ထိေရာက္မႈကို ေလွ်ာ့ခ်ႏုိင္သည့္ အျခားအခ်က္မ်ား အမ်ားအျပား ရွိေလသည္။ ျပင္းထန္စြာ ျပင္ပမွ႐ုိက္ခတ္မႈမ်ား၊ ေကာင္းစြာ မထိေရာက္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ား သုိ႔မဟုတ္ ေဆးညႊန္းတြင္ ပါ၀င္သည့္ ေဆး၀ါးမ်ားအားလုံးကုိ မေသာက္သုံးႏုိင္သည့္ လူနာ၊ အစရွိသည့္ ေဆးဘက္ဆုိင္ရာ ကုထုံး၏ မေအာင္ျမင္မႈကုိ ျဖစ္ေစသည့္ အေၾကာင္းရင္းမ်ားႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ် အေၾကာင္းရင္းမ်ားကုိ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးတြင္လည္း ေတြ႔ရႏုိင္သည္။ လက္ဘႏြန္ႏုိင္ငံ၏ အာဏာခြဲေ၀ေရး အစီအစဥ္သည္ ရွီးယား၊ ဆြန္နီ၊ ဒ႐ုစ္၊ ကက္သလစ္ မာရြန္ႏုိက္ ဘာသာ၀င္မ်ား ႏွင့္ အာရပ္ဘာသာစကားေျပာ ဂရိ အေျခခံ ခရစ္ယာန္၀ါဒီ ဘာသာ၀င္မ်ား အၾကား ႏွစ္ေပါင္း ၃၀ ခန္႔ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး တည္ေဆာက္ႏုိင္ခဲ့ေသာ္လည္း ေနာက္ဆုံး ျပည္တြင္းစစ္ေၾကာင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ ၿပိဳလဲသြားၿပီး ေဒသတြင္း ႏုိင္ငံမ်ားမွ ၁၉၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ၀င္ေရာက္ စြက္ဖက္မႈျဖင့္ အဆုံးသတ္ခဲ့ရသည္။ ရ၀မ္ဒါႏုိင္ငံတြင္လည္း  ဟူတူႏွင့္ တြတ္စီ လူမ်ဳိးမ်ားျဖင့္ အမ်ဳိးသားညီညႊတ္ေရး အစုိးရကုိ ဖြဲ႔စည္းခဲ့ေသာ္လည္း၊ ၁၉၉၄ ခုႏွစ္ ေႏြဦးတြင္ သမုိင္း၌ အဆုိး၀ါးဆုံး အစုလုိက္အၿပံဳလုိက္ သတ္ျဖတ္မႈမ်ား ျဖစ္ပြားခဲ့သည္။ အေကာင္းဆုံး ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ပင္လွ်င္ အာဖဂန္နစၥတန္၊ လုိက္ေဘးရီးယားႏွင့္ ဆယ္ရာလီယြန္ ႏုိင္ငံမ်ားကဲ့သုိ႔ေသာ ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ နဂိုမူလရွိၿပီးသား ၿပိဳကြဲလြယ္မႈကို တုန္႔ျပန္ရန္မွာ အလြန္ခက္ခဲမည္ ျဖစ္သည္။
ေဆး၀ါးကုထုံးမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးမ်ားသည္လည္း သူတို႔ခ်ည္းသက္သက္ကို မွီ၀ဲအားထား႐ံုျဖင့္ လုံေလာက္သည့္ ကုထုံး ျဖစ္ခဲေလသည္။ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံတြင္ ေရရွည္ ႏုိင္ငံေရး၊ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ရန္အတြက္ အျခား လူမႈေရးႏွင့္ ႏုိင္ငံေရးဆုိင္ရာ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား ေကာင္းစြာ လည္ပတ္ေနရန္ လုိအပ္ေလသည္။ ေကာင္းမြန္စြာ လည္ပတ္ေနသည့္ တရားစီရင္ေရး မ႑ိဳင္၊ တုိးတက္ေျပာင္းလဲေနသည့္  ပညာေရးစနစ္၊ ျမင့္မားသည့္  အလုပ္အကုိင္ အခြင့္အလမ္းမ်ား၊ အရွိန္အဟုန္ ျမင့္မားသည့္ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္မႈႏွင့္ အင္အားေတာင့္တင္းသည့္ ျပည္တြင္းလုံၿခံဳေရး အစရွိသည္တုိ႔သည္ တည္ၿငိမ္မႈရွိသည့္ ႏုိင္ငံေပၚထြန္းလာရန္အတြက္ အေျခခံအုတ္ျမစ္မ်ား ျဖစ္ေလသည္။ နာမက်န္း ျဖစ္ေနစဥ္တြင္ သင့္တင့္သည့္  ေဆး၀ါးမ်ားကုိ ေသာက္သုံးရမည္ ျဖစ္ေသာ္လည္း၊ က်န္းမာေရး ေကာင္းမြန္ရန္ က်န္းမာေရးႏွင့္ ညီညြတ္သည့္ အစားအစာမ်ား စားသုံးျခင္း၊ ပုံမွန္ ေလ့က်င့္ခန္း ျပဳလုပ္ျခင္း၊ မိမိကုိယ္ကုိ ဂ႐ုစုိက္ျခင္းႏွင့္ အေတာ္အသင့္ ကံေကာင္းျခင္း အစရွိသည္တုိ႔ကုိေတာ့ ဘယ္အရာႏွင့္မွ် အစားထုိး၍ မရေခ်။
(၆) စာသုံးသူမ်ားကုိ တုိက္႐ုိက္ေၾကာ္ျငာျခင္း
ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒမ်ား ေရးဆြဲသည့္အခါတြင္ မည္သူမ်ားက  ေရးဆြဲသည္၊ မည္သူမ်ားက  ထုိေရးဆြဲသူမ်ားကုိ အႀကံေပးေနၾကသည္ အစရွိသည္တုိ႔သည္  အေရးႀကီးပါသလား။ ျပ႒ာန္းထားသည့္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ ထိေရာက္ဖို႔ရန္ အကန္႔အသတ္မ်ား ရွိသည္ဆုိသည္ကုိ အသိအမွတ္ ျပဳလာၾကေသာ္လည္း၊ ေဆး၀ါးကုမၸဏီမ်ားကဲ့သို႔ပင္ စားသုံးသူမ်ားကုိ  ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးကုိ တုိက္႐ုိက္ေၾကာ္ျငာျခင္း ျပဳလုပ္ေနၾကသည့္ အေနာက္ႏုိင္ငံ အစုိးရမ်ား အေရအတြက္သည္ တျဖည္းျဖည္းျခင္း မ်ားျပားလာသည္ကုိ ေတြ႔ရသည္။ ပညာရွင္မ်ား၊ အစိုးရ၀န္ထမ္းမ်ားသည္ ယင္းတုိ႔၏ အစုိးရမ်ား၊ ဥေရာပ သမဂၢ၊ ဥေရာပ လုံၿခံဳေရး ႏွင့္ ပူးေပါင္းေဆာင္ရြက္ေရး အဖြဲ႔၊ ကမာၻ႔ကုလသမဂၢ သုိ႔မဟုတ္ (အမ်ားအားျဖင့္) အေနာက္ႏုိင္ငံ အေျခစုိက္ အစုိးရမဟုတ္သည့္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ား၏ ပံ့ပုိးကူညီမႈျဖင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ အႀကံျပဳျခင္းမ်ားကုိ တုိးတက္ျပဳလုပ္လ်က္ ရွိသည္။
တနည္းမဟုတ္ တနည္းျဖင့္ အႀကံေပးမ်ားသည္ ၎တုိ႔ သိနားလည္ထားသည့္ သိလ်က္ျဖစ္ေစ သုိ႔တည္းမဟုတ္ မသိလ်က္ျဖစ္ေစ ၎တုိ႔ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ က်င့္သုံးေနသည့္  ဒီမုိကေရစီပုံစံမ်ားကုိ  က်င့္သုံးရန္ အႀကံျပဳတတ္ၾကေလသည္။ ဤအခ်က္သည္ ဖယ္ဒရယ္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ႏွင့္ အာဏာကုိ ခြဲေ၀သုံးစြဲရန္ အႀကံျပဳတတ္ၾကသည့္ အေမရိကန္ ပညာရွင္မ်ား၊ Single-Member District (SMD) ဟုေခၚေ၀ၚသည့္ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ရန္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းေနရာ တေနရာသာရွိသည့္  မဲဆႏၵနယ္ေျမမ်ားႏွင့္ “first-past-the-post” ဟုေခၚေ၀ၚသည့္ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသည့္ (တမဲျဖင့္ျဖစ္ေစ) ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းကုိ အႏုိင္ေပးသည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္သည့္ ၿဗိတိသွ် ကြ်မ္းက်င္သူ ပညာရွင္မ်ား၊ အထက္တြင္ေဖၚျပခဲ့သည့္  ေအဗီေခၚ Alternative preference voting ေကာင္းျခင္းကုိ လက္ခံ ယုံႀကည္သည့္ ၾသစေၾတလ် အႀကံေပးမ်ား၊ ယင္းတုိ႔ႏုိင္ငံမွ Lander ဟုေခၚဆုိသည့္ ေဒသဆုိင္ရာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး နယ္ေျမမ်ားျဖင့္ သ႑ာန္တူသည့္  ဖယ္ဒရယ္ ျပည္ေထာင္စုနယ္ေျမမ်ား ပုိင္းျခားေရးႏွင့္ SMD ႏွင့္ ပါတီမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ အခ်ဳိးက် ကုိယ္စားျပဳ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (Proportional  Representation) တုိ႔ ပါ၀င္သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ က်င့္သုံးရန္ တြန္းအားေပးတတ္သည့္ ဂ်ာမန္မ်ားအတြက္ မွန္ကန္သည္။ ဤေနရာတြင္ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ ေထာက္ခံ အႀကံျပဳခ်က္မ်ားသည္ အက်ဳိးရွိသည္ ဆုိသည္ကုိ ျငင္းခ်က္ထုတ္ရန္ မရည္ရြယ္ပါ။ ဤေနရာတြင္ ေထာက္ျပလုိသည္မွာ ပညာရွင္မ်ား၏ ယင္းတုိ႔သိရွိသည့္ ယင္းတုိ႔ႏုိင္ငံတြင္ က်င့္သုံးေနသည့္ ဒီမုိကေရစီပုံစံႏွင့္ ပဋိပကၡဒဏ္ခံ တုိင္းျပည္မ်ားတြင္ က်င့္သုံးရန္ ယင္းတုိ႔ အႀကံျပဳသည့္ ဒီမုိကေရစီပုံစံတုိ႔၏ နီးစပ္မႈ ျဖစ္သည္။
မွတ္သားထားရမည္မွာ  ယေန႔ေခတ္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္ေလာင္းမ်ားသည္ လြန္ခဲ့သည့္ ဆယ္စုႏွစ္ အနည္းငယ္ခန္႔က ယင္းတုိ႔ေရွ႕မွ သြားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားထက္  ပုိမုိတင္းက်ပ္သည့္ အေျခအေနမ်ားတြင္ အလုပ္လုပ္ရမည္ ဆုိသည့္အခ်က္ ျဖစ္သည္။ ဥပမာေပးရလွ်င္ ၁၉၆၀ ခုႏွစ္မ်ား အေစာပုိင္းကာလက သမၼတ ကေနဒီ အစုိးရအဖြဲ႔မွ ကြ်မ္းက်င္သူမ်ားသည္ ဂူယာနာႏုိင္ငံ လြတ္လပ္ေရး ရရွိခါနီးအခ်ိန္တြင္ ဂူယာနာႏုိင္ငံ၏ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ကုိ ပါတီမွ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္းမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္သည့္ အခ်ဳိးက်ကုိယ္စားျပဳ ေရြးေကာက္ပြဲစနစ္ (PR)  သုိ႔ ေျပာင္းလဲရန္ ၿဗိတိသွ်အစုိးရအား တုိက္တြန္းခဲ့သည္။ ရည္ရြယ္ခ်က္မွာ လက္၀ဲယိမ္း အမ်ဳိးသားေရး၀ါဒီ ခ်က္ဒီေဂ်ဂန္ (Chedi Jagan) ႏွင့္  သူ၏ အင္ဒို-ဂူယာနီးစ္ ျပည္သူ႔တုိးတက္ေရးပါတီ (Indo-Guyanese Progressive People’s Party) ထက္ ပုိမုိ ေပ်ာ့ေျပာင္းသည့္  ေဖာ့ဘ္စ္ဘန္ဟန္း (Forbes Burnham) ႏွင့္ သူ၏ အာဖရိကန္-ဂူယားနီးစ္ ျပည္သူမ်ား၏ အမ်ဳိးသားကြန္ဂရက္ ပါတီ (Afro-Guyanese People’s National Congress) က အျပတ္အသတ္ အႏုိင္ရရွိရန္ ျဖစ္သည္။ စီမံထားသည့္ အတုိင္းပင္ ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ ေဖာ့ဘ္စ္ဘန္ဟန္း အျပတ္အသတ္ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ ေဂ်ဂန္သည္ လြတ္လပ္ေရး ရရွိသည့္ ၁၉၆၄ ခုႏွစ္မွ ေနာက္ဆုံး စစ္မွန္ၿပီး လြတ္လပ္သည့္ ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား က်င္းပႏုိင္သည့္ ၁၉၉၂ ခုႏွစ္ထိ အာဏာမရ ျဖစ္ခဲ့ရသည္။
အေနာက္ႏုိင္ငံမ်ားမွ ကြ်မ္းက်င္သူ ပညာရွင္မ်ား လြတ္လြတ္လပ္လပ္ျဖင့္ အျခားတုိင္းျပည္မ်ား၏ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ား ေရးဆြဲခဲ့သည့္ အျဖစ္အပ်က္မ်ားထဲမွ ၾကည္ႏူးစရာ နမူနာတခုမွာ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ႀကီး မက္အာသာ၏ အမိန္႔အရ သိမ္းပုိက္ခံ ဒုတိယ ကမာၻစစ္႐ံႈး ဂ်ပန္ႏုိင္ငံအတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲခဲ့ၾကသည့္ အေမရိကန္ စစ္ဥပေဒ ပညာရွင္မ်ားျဖစ္သည္။ ယင္းတုိ႔အား ေပးအပ္ထားသည့္ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသည့္ တာ၀န္ကုိ ၁၉၄၆ ခုႏွစ္ ေဖေဖၚ၀ါရီလတြင္ ရက္သတၱပတ္ တပတ္အတြင္း ၿပီးစီးေအာင္ ေရးဆြဲႏုိင္ခဲ့သည္။ ယင္းဖြဲ႔စည္းပုံ၏ ကံေကာင္းေထာက္မမႈကို ထင္ရွားစြာျပသသည့္ အခ်က္မွာေတာ့ ယေန႔အထိ ဂ်ပန္ဒီမုိကေရစီ၏ မွတ္ေက်ာက္မ်ားအျဖစ္ တည္ရွိေနသည့္ အမ်ဳိးသမီးမ်ားႏွင့္ ကေလးသူငယ္မ်ား၏ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ  အကာအကြယ္ေပးထားသည့္ အပုိဒ္မ်ားကုိ အသက္၂၂ ႏွစ္္ အရြယ္ရွိ ႐ုရွားျပည္ဖြား ဂ်ပန္ဘာသာစကား ကြ်မ္းက်င္သည့္ ဘီတီ ဆီ႐ုိတာ (Beate Sirota) ဆုိသူ အေမရိကန္ စစ္တပ္အမႈထမ္း တေယာက္္က ေရးဆြဲခဲ့ျခင္း ျဖစ္သည္။
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲသူမ်ားအတြက္  ေနရာရွိပါေသးသလား
ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ သမားေတာ္မ်ားသည္ မၾကာခဏ မွားတတ္ၾကသည္။ ယင္းတုိ႔ေပးအပ္သည့္  ကုထုံးမ်ားသည္လည္း သမားေတာ္မ်ား၏ ေဆးညႊန္းမ်ားထဲတြင္ ပါ၀င္သည့္ ေဆးမ်ားကဲ့သို႔ပင္ ေမွ်ာ္လင့္မထားသည့္ ေဘးထြက္ဆုိးက်ဳိးမ်ားကုိ ေပးႏုိင္သည္။ ယင္းတုိ႔၏ လုပ္ငန္းတခုလုံးသည္ အရင္းအျမစ္မ်ားကုိ သုံးျဖဳန္းပစ္ျခင္းသာ ျဖစ္ေကာင္းျဖစ္လိမ့္မည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးအတြက္ သုံးစြဲရသည့္ အခ်ိန္၊ အင္အား၊ ေငြေၾကးႏွင့္ တီထြင္ဖန္တီးႏုိင္မႈ စြမ္းရည္မ်ားကုိ ေအာင္ျမင္သည့္ ဒီမုိကေရစီစနစ္ တည္ေဆာက္ႏုိင္ရန္အတြက္ ေသခ်ာေပါက္  အေထာက္အပံ့ျဖစ္မည့္ လုံၿခံဳေရး၊ စီးပြားေရး ဖြံ႔ၿဖိဳးတုိးတက္မႈ၊ ပညာေရးႏွင့္ လူမႈဘ၀ ျမွင့္တင္ေရး အေထြေထြ လုပ္ငန္းမ်ားတြင္ ပုိမုိ ေကာင္းမြန္စြာ သုံးစြဲသင့္ပါသလား။ ယင္းတုိ႔သည္ တည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ လြတ္လပ္သည့္အစုိးရ ေပၚထြန္းေရးအတြက္ အစစ္အမွန္ အင္အားမ်ား မဟုတ္ပါလား။ ယင္းတုိ႔သည္ လစ္ဘရယ္ ဒီမုိကေရစီ ေပၚထြန္းႏုိင္ရန္ အတြက္ ခုိင္မာၿပီး က်ယ္ျပန္႔သည့္ အေျခခံအုတ္ျမစ္မ်ား မဟုတ္ပါလား။
အမွန္စင္စစ္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔သည္ ဘက္စုံေထာင့္စုံေအာင္ ေလ့လာသုံးသပ္ၿပီး ေရးဆြဲျပ႒ာန္းထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံဥပေဒ ကုထုံးအေပၚတြင္ စူးစုိက္သင့္သည္လားဆုိသည့္ ေမးခြန္းတြင္ အေျဖပါၿပီး ျဖစ္သည္။ ႏုိင္ငံေတာ္ဆုိသည့္အရာ တည္ရွိၿပီဆုိလွ်င္ ယင္းတြင္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒစည္းမ်ဥ္းမ်ား ရွိမည္ျဖစ္ၿပီး ယင္းစည္းမ်ဥ္းမ်ားသည္  မည္သည့္အခါမွ ၾကားေန စည္းမ်ဥ္းမ်ား မဟုတ္ၾကပါ။ ယင္းတို႔သည္ အာဏာႏွင့္ တုိင္းျပည္ အရင္းအျမစ္မ်ားကုိ မည္သုိ႔ခြဲေ၀မည္၊ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းကုိ မည္သုိ႔ ပုံေဖာ္မည္ဆုိသည္ကုိ အဆုံးအျဖတ္ ေပးၾကမည္ျဖစ္သည္။ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားကုိ ေရြးခ်ယ္ျခင္းမွ ေရွာင္ရွားမရႏုိင္ပါ။
လက္ရွိ အေျခအေနသည္ ေရွာင္ရွားမရစြာ တဖြဲ႔မဟုတ္ တဖြဲ႔ကုိ အက်ဳိးအျမတ္ ျဖစ္ထြန္းေစမည္ ျဖစ္သည္။ ေဆးကုသမႈေၾကာင့္  ျဖစ္ေပၚလာႏုိင္သည့္ အႏၲရာယ္မ်ား (ဟု ထင္ရသည္) ကုိ  ေၾကာက္ရြံ႕၍ ျဖစ္ေကာင္း ျဖစ္ႏုိင္ေသာ္လည္း၊ ကုသမႈကုိ မခံယူရန္ ဆုံးျဖတ္ခ်က္သည္ ေရာဂါခံစားေနရသည့္ ႏုိင္ငံ၏ ဒဏ္ရာအနာတရကုိ ပိုမိုဆုိးရြားလာေအာင္ သုိ႔မဟုတ္ ႀကီးထြားလာေအာင္ အခြင့္အလမ္းေပးျခင္းပင္ ျဖစ္ေလသည္။ စိတ္ပါ၀င္စားသည့္ ျပင္ပ ေလ့လာသုံးသပ္သူမ်ား အေနျဖင့္ သက္ဆုိင္ရာႏုိင္ငံမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားကုိသာ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒ ေရးဆြဲခြင့္ေပးျခင္းသည္ အေကာင္းဆုံးဟုေသာ အယူအဆကုိ ႏွစ္သက္ႏုိင္ေသာ္လည္း လစ္ဘရယ္အယူအဆကုိ အလြန္အမင္း သက္၀င္ ယုံၾကည္ၿပီး တုိင္းတပါး ယဥ္ေက်းမႈမ်ားကို ဂ႐ုျပဳတတ္သည့္ ျပင္ပႏုိင္ငံမ်ားမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္ပင္ ထုိကဲ့သို႔ေသာ အယူအဆကုိ မေကာင္းသည့္ အယူအဆဟု ႐ႈျမင္သင့္ေလသည္။
ပဋိပကၡလြန္ ကာလတြင္ ေပၚေပါက္လာသည့္  ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒမ်ားႏွင့္ ႏုိင္ငံေရး သေဘာတူညီခ်က္မ်ားသည္ အမ်ားအားျဖင့္ သာမန္ျပည္သူမ်ား၏ သေဘာဆႏၵမ်ားကုိ ကုိယ္စားမျပဳၾကဘဲ ၎တုိ႔သည္ နဂုိမူလ အာဏာ စြဲကုိင္ထားသူမ်ားႏွင့္ အခြင့္ထူးခံ ထိပ္ဆုံး လူတန္းစား၏ သေဘာဆႏၵမ်ားအရ ေရးဆြဲထားၾကသည္က မ်ားသည္။ ယင္းလူတန္းစားသည္  ၿပိဳင္ဘက္မ်ား သုိ႔မဟုတ္ သာမန္ျပည္သူမ်ားျဖင့္ အာဏာကုိ ခြဲေ၀သုံးစြဲျခင္းထက္ ယင္းတုိ႔၏ အက်ဳိးစီးပြားကုိသာ ေရွ႕တန္းတင္သူမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ အမ်ဳိးသမီးႏွင့္ လူ႔အခြင့္အေရး အဖြဲ႔မ်ား၊ ေက်ာင္းသား ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ အရပ္ဘက္ အဖြဲ႔အစည္းမ်ားႏွင့္ အခြင့္ထူးခံမ်ားထက္ သာမန္ျပည္သူမ်ားျဖင့္ နီးစပ္သူ အားလုံးတုိ႔သည္ အခြင့္ထူးခံ မဟုတ္သည့္ ျပည္သူမ်ား၏ အသံကုိ ထိေရာက္စြာ ၾကားသိႏုိင္ရန္အတြက္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲခ်မွတ္သည့္ လုပ္ငန္းစဥ္ႏွင့္ နည္းနာမ်ားကုိ သိရွိနားလည္ရန္ လုိအပ္သည္။
ထုိသုိ႔မဟုတ္ပါက ျမစ္ဖ်ားခံရာသည္ ျပည္တြင္းျဖစ္ေစ၊ ျပည္ပျဖစ္ေစ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း အသစ္မ်ားသည္ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ အသုံးခ်ျခင္းကို ခံရႏိုင္ကာ ျပည္သူမ်ားက မထိန္းခ်ဳပ္ႏုိင္ျခင္း၊ ထိန္းခ်ဳပ္ႏိုင္စြမ္း မရွိျခင္း ျဖစ္ဖို႔ မ်ားေလသည္။ အကယ္၍မ်ား အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ လႊမ္းမုိးခ်ယ္လွယ္မႈသည္ အရွိတရား ျဖစ္ခဲ့လွ်င္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ အေကာင္းဆုံး ေမွ်ာ္လင့္ႏုိင္သည္မွာ ယင္းတုိ႔သည္ ေရတုိတြင္ မိမိပါတီ အႏုိင္ရေရးထက္ ေရရွည္ တည္ၿငိမ္မႈႏွင့္ ႏုိင္ငံေတာ္ တည္ေဆာက္ေရးကုိ ပုိမုိဦးစားေပးရန္ ဆုံးျဖတ္လိမ့္မည္ဟူ၍ ျဖစ္သည္။ ထုိကဲ့သုိ႔ ဆုံးျဖတ္ျခင္းျဖင့္ အခြင့္ထူးခံမ်ား၏ အာဏာကုိ တနည္းတဖုံ ထိန္းခ်ဳပ္မည့္ ျပည္သူအားလုံး ပါ၀င္ႏုိင္သည့္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားကုိ ခံယူက်င့္သုံးလိမ့္မည္။ ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံတြင္ အသားအေရာင္ ခြဲျခားမႈစနစ္လြန္ ၁၉၉၀ အေစာပုိင္း ႏွစ္မ်ားသည္ ထုိသုိ႔ ဆုံးျဖတ္ခ်က္ခ်မွတ္ျခင္း၏ အေကာင္းဆုံး နမူနာပင္ ျဖစ္သည္။
ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔ ေတြ႔ျမင္ခဲ့သည့္အတိုင္း ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား စစ္မွန္ေသာ္လည္း၊ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ကုထုံးျဖင့္ ပဋိပကၡဒဏ္ခံ ႏုိင္ငံမ်ားကုိ ကုသမႈ ျပဳျခင္းတြင္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈ၏ မွတ္တမ္းသည္ အေကာင္းႏွင့္အဆိုး ေရာျပြန္းေနသည္။ ျပင္ပ ပုဂၢိဳလ္မ်ားသည္လည္း ထုိစစ္မွန္သည့္  ရည္ရြယ္ခ်က္မ်ား အစဥ္ ရွိခဲ့ၾကသည္မဟုတ္။ ထုိအခ်က္မ်ားႏွင့္ အျခားေသာ အေၾကာင္းရင္းမ်ားေၾကာင့္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈအေပၚ သံသယမ်ားရွိျခင္းကုိ နားလည္ႏုိင္ေသာ္လည္း အတုိင္းအတာ တခုထိသာ ျဖစ္သည္။ ထို႔အျပင္ ျပင္ပမွ ပါ၀င္ကူညီမႈသည္ တနည္းအားျဖင့္ မေရွာင္လႊဲႏုိင္သည့္အရာ ျဖစ္သည္။ ဒီမုိကေရစီသည္ မည္သည့္အခါမွ အစကေန ျပန္တည္ေဆာက္ျခင္း မဟုတ္၊ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ဒီမုိကေရစီသည္ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံ၏ အသြင္သ႑ာန္ စစ္စစ္မ်ားျဖင့္ ႏုိင္ငံတြင္းမွာသာ ေတြ႔ရွိသည့္ အရာလည္း မဟုတ္ဟု ဒီမုိကေရစီ ျမွင့္တင္ေရး ကြ်မ္းက်င္သူ ေသာမတ္စ္ ကာ႐ုိးသားစ္က မွတ္ခ်က္ခ်ခဲ့သည္။ မည္သည့္ေနရာတြင္ က်င့္သုံးသည္ျဖစ္ေစ ဒီမုိကေရစီသည္ ဥေရာပမွသည္ ပစိဖိတ္သမုဒၵရာႏွင့္  ထုိႏွစ္ေနရာၾကားရွိ ႏုိင္ငံအားလုံး၏ သင္ခန္းစာမ်ား အေတြ႔အႀကံဳမ်ားကုိ ရယူၿပီး ေရးဆြဲထားသည့္ ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ နည္းစနစ္မ်ား၊ စည္းမ်ဥ္းမ်ား ေပါင္းစပ္ထားျခင္းသာ ျဖစ္သည္။
ႏုိင္ငံတုိင္းျဖင့္ သင့္ေလွ်ာ္သည့္ တမ်ိဳးတည္းေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒကုထုံး မရွိသည္မွာ အမ်ားသိ ျဖစ္သည္။ မတူညီသည့္ အေျခအေနမ်ား၊ ႏုိင္ငံတႏုိင္ငံခ်င္းစီအလုိက္ မွန္ကန္စြာ သုံးသတ္ႏုိင္မႈမ်ားသည္ အစဥ္အၿမဲ အေရးႀကီးသည္။ သုိ႔ေသာ္ သီအုိရီမ်ားကုိ ေလ့လာဆန္းစစ္ျခင္းသည္လည္း အေရးပါသည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ဒီမုိကေရစီ အေျခခုိင္မာရန္အတြက္ အေရးႀကီးသည့္ ပုံမွန္ အစိတ္အပုိင္းမ်ားႏွင့္ ပုံစံမ်ား ရွိသည္ဆုိသည္မွာ ေသခ်ာေသာေၾကာင့္  ျဖစ္သည္။ ယင္းတုိ႔သည္ ဒီမုိကေရစီကုိ ေအာင္ျမင္စြာ ဆြတ္ခူးႏုိင္ရန္ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ေအာင္ျမင္မႈ မရရွိဘဲ က်႐ံႈးျခင္းကုိ မၾကာခဏဆုိသလုိ အဆုံးအျဖတ္ေပးသည့္  အရာမ်ား ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ျဖစ္သည္။ အေကာင္းဆုံး  ျပင္ဆင္ ေရးဆြဲထားသည့္ ဖြဲ႔စည္းပုံအေျခခံ ဥပေဒပင္သည္လွ်င္ အမွန္စင္စစ္ ဆုိး၀ါးသည့္ လူမႈစီးပြား အေျခအေနမ်ားကုိ ဖန္တီးေပးသည့္ ကံၾကမၼာဆုိး၏ ႐ုိတ္ပုတ္မႈေအာက္မွ မကယ္တင္ႏိုင္ဆုိသည့္ မွတ္ခ်က္သည္ မွန္ေကာင္း မွန္ႏုိင္ေသာ္လည္း ညံ့ဖ်င္းစြာ ေရးဆြဲထားေသာ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒသည္ ထိခုိက္နစ္နာေအာင္ မ်ားစြာ ျပဳလုပ္ႏုိင္သည္။ မတူကြဲျပားမႈမ်ားျပားသည့္ လူ႔အဖြဲ႔အစည္းမ်ားတြင္ မၾကာခဏ ဆုိသလုိ ေတြ႔႔ရတတ္သည့္ ညီညႊတ္ေရး ပ်က္ျပားမႈႏွင့္ မတည္ၿငိမ္မႈမ်ားကုိ ပုိမုိဆုိး၀ါးေစသည္။ ဆန္႔က်င္ဘက္ ဥပမာျပရလွ်င္ စပိန္ႏွင့္ ကေနဒါ ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ညီညႊတ္သည့္ ျပည္ေထာင္စုမ်ားအျဖစ္ အတူတကြ ယွဥ္တြဲေနထုိင္ႏုိင္ေနသည္မွာ အင္မတန္ ထူးျခားစြာႏွင့္ အေမွ်ာ္အျမင္ႀကီးမားစြာ ေရးဆြဲထားသည့္ ဖယ္ဒရယ္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံ ဥပေဒမ်ားေႀကာင့္ ျဖစ္သည္။ အက္စ္တုိနီးယားႏွင့္ ကင္ညာႏိုင္ငံမ်ားမွ ျပည္သူမ်ားသည္ ယေန႔တုိင္ေအာင္ သမၼတစနစ္ သုိ႔မဟုတ္ ပါလီမန္ ဒီမုိကေရစီ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒမ်ားအေပၚ မည္သည့္ဖြဲ႔စည္းပုံကုိ ေရြးခ်ယ္ရမည္ကုိ အျငင္းပြားလွ်က္ပင္ ရွိေသးသည္။
အစုိးရတခုကုိ ေရြးခ်ယ္ျခင္း ကိစၥသည္ တင္ႀကိဳ ခန္းမွန္း၍ မရသည့္ အရာတခုျဖစ္ၿပီး အေျပာင္းအလဲမ်ားစြာကုိ ျဖစ္ေပၚေစႏုိင္သည္။ ၁၉၄၈ ခုႏွစ္တြင္ ဒီဖက္မာလန္၏ အမ်ဳိးသားပါတီ အာဏာရလာခဲ့ၿပီး ယင္း၏ ၿပိဳင္ဘက္ပါတီမ်ား အားလုံး စုစုေပါင္း ရရွိသည့္ မဲအေရအတြက္ထက္ ၁၀ ရာခုိင္ႏႈန္း ေလွ်ာ့ရမႈအေပၚ အေျခခံၿပီး မေကာင္းဆုိး၀ါး အသားအေရာင္ ခြဲျခားေရးစနစ္ကုိ ခုိင္မာေအာင္ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္။ အဆုိပါ ရလဒ္ကုိလည္း ေတာင္အာဖရိကႏုိင္ငံ၏ ပုံမွန္မဟုတ္သည့္ မဲအမ်ားဆုံး ရရွိသူကုိ အႏုိင္ေပးသည့္ first-past-the-post (တမဲျဖင့္ ကပ္ႏုိင္ေစကာမူ) လႊတ္ေတာ္ ကုိယ္စားလွယ္ေလာင္း ေရြးခ်ယ္သည့္စနစ္က အေထာက္အပံ့ ျပဳခဲ့သည္။
၁၉၇၀ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ခ်ီလီႏုိင္ငံ ေရြးေကာက္ပြဲ၌ က်င့္သုံးခဲ့သည့္ သမၼတ ေရြးခ်ယ္တင္ေျမွာက္ပြဲ စနစ္က မဲအေရအတြက္ စုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံ ရရွိသည့္ မာ့စ္၀ါဒီ သမၼတ အယာန္ေဒးကုိ အာဏာ အမ်ားအျပား ေပးအပ္ခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ အဆုိပါ ဆႏၵမဲေပးသူ စုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံ၏ ေထာက္ခံမႈႏွင့္ ရရွိခဲ့သည့္ အာဏာသည္ပင္ ေရရွည္ မတည္တံ့ႏုိင္ေၾကာင္း သက္ေသျပခဲ့သည္။ ေတာင္အာဖရိက တုိက္ရွိ လီဆုိသုိ ႏုိင္ငံေလးတြင္ ၁၉၉၈ ခုႏွစ္က ေရြးေကာက္ပြဲမ်ား၌ အာဏာရအစုိးရက မဲအေရအတြက္ စုစုေပါင္း၏ ၆၀ ရာခုိင္ႏႈန္းကုိ ရရွိၿပီး ယင္းႏွင့္အတူ ပါလီမန္တြင္ အမတ္ေနရာ တေနရာမွလြဲ၍ အားလုံးကုိ အႏုိင္ရရွိခဲ့သျဖင့္ အတုိက္အခံမ်ားက အလြန္အမင္း အမ်က္ေဒါသ ထြက္ခဲ့ၾကၿပီး အာဏာသိမ္းမႈကုိ ႀကိဳးပမ္းခဲ့ၾကသည္။ အဆိုပါ အာဏာသိမ္းမႈမွေန၍ တိုင္းျပည္က ယေန႔တိုင္ နာလန္မထူႏိုင္ေသးပါ။
၂၀၀၂ ခုႏွစ္၌ တူရကီႏုိင္ငံတြင္ တရားမွ်တေရးႏွင့္ ဖြံ႔ၿဖိဳးတိုးတက္ေရးပါတီ (AKP) က မဲစုစုေပါင္း၏ သုံးပုံတပုံျဖင့္ ပါလီမန္တြင္ သုံးပုံႏွစ္ပုံေသာ အမတ္ေနရာမ်ားကုိ အႏုိင္ရရွိခဲ့သည္။ လႊတ္ေတာ္တြင္ အမတ္ေနရာရဖို႔အတြက္ မဲအေရအတြက္ အားလံုး၏ ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း အနည္းဆံုးရရန္ လိုသည္ဆိုေသာ ကန္႔သတ္ခ်က္ တူရကီႏိုင္ငံတြင္ ရွိသည္။ ဆႏၵမဲေပးသူ ထက္၀က္ေက်ာ္သည္ ထို ၁၀ ရာခိုင္ႏႈန္း ကန္႔သတ္ခ်က္ကို မေက်ာ္ႏိုင္ေသာ ႏိုင္္ငံေရးပါတီမ်ားကို မဲေပးခဲ့ၾကၿပီး (AKP) ပါတီမွလြဲ၍ အျခားပါတီတခုသည္သာ လႊတ္ေတာ္အမတ္ေနရာမ်ား ရယူႏိုင္္ခဲ့သည္။ အဆုိပါ ထက္၀က္ေက်ာ္ေသာ ဆႏၵမဲေပးသူမ်ားသည္ ယခုအခါ တူရကီ အမ်ဳိးသားလႊတ္ေတာ္တြင္ ယင္းတုိ႔ ေထာက္ခံသည့္ အမတ္ သုိ႔မဟုတ္ ပါတီတခုကုိမွ် မေတြ႔ႏုိင္ေခ်။ ထုိကဲ့သုိ႔ေသာ အေျခအေနသည္  အဆုံးတြင္ AKP ပါတီအတြက္  တရား၀င္မႈဆုိင္ရာ ျပသနာမ်ား ေပၚေပါက္လာၿပီး ပါလီမန္ႏွင့္ ေရြးေကာက္ပြဲဆုိင္ရာ စည္းမ်ဥ္း အမ်ားအျပားကုိ ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲရန္ အစီအစဥ္မ်ား လုိအပ္လာႏုိင္သည္။
ထုိအခ်က္မ်ားကုိ တင္ျပေဆြးေႏြးၿပီးသည့္ အခါတြင္ အဘယ္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔သည္ ေရြးေကာက္ပြဲ ဒီမုိကေရစီကုိ တည္ေဆာက္ရန္ ျပင္းျပစြာ သံႏၷိ႒ာန္ ခ်ေနၾကပါသနည္း။ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔အေနျဖင့္ ဒီမုိကေရစီ ပန္းတုိင္သုိ႔ ေရာက္ရွိရန္ ထုိကဲ့သို႔ေသာ ေမွာင္မုိက္ၿပီး ပ်င္းရိၿငီးေငြ႔စရာေကာင္းသည့္  လမ္းကုိ ေလွ်ာက္လွမ္းရၿပီး ေရာက္ျပန္လွ်င္လည္း အဆုိပါႏုိင္ငံအတြက္ ဒီမုိကေရစီသည္ မည္သည့္ပုံစံ ရွိသင့္သနည္းဆုိသည္ကုိ  အမ်ားသေဘာတူ လက္မခံႏုိင္ၾကေခ်။ ထုိအခါတြင္ အဘယ္ေၾကာင့္ ကြ်ႏု္ပ္တုိ႔ ဒီမုိကေရစီ ရရွိေအာင္ ႀကိဳးပမ္းေနပါသနည္း။ ဒီမုိကေရစီသည္ ဆင္းရဲခ်မ္းသာ၊ လူမ်ဳိးတမ်ဳိး သုိ႔မဟုတ္ တုိင္းရင္းသား လူမ်ဳိးေပါင္းစုံ အတူယွဥ္တြဲ ေနထုိင္သည့္ တုိင္းျပည္မ်ားအားလုံးအတြက္ ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔မႈႏွင့္အတူ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ တည္ၿငိမ္ေရးအတြက္ အေကာင္းဆုံး ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ျဖစ္သည္ဟူေသာ ယုံၾကည္မႈက တြန္းအားေပးေနေသာေၾကာင့္ ျဖစ္သည္။ ထိုအယူအဆကို ပညာရွင္မ်ားအၾကား တုိးတက္မ်ားျပားစြာ လက္ခံလာၿပီး လက္ေတြ႔ႏုိင္ငံေရး နယ္ပယ္တြင္လည္း တေန႔တျခား တုိးပြားလာေနသည္္။ အဒမ္ ပရက္စ္ေ၀ါစကီ (Adam Przeworski) က ဒီမုိကေရစီသည္ ယေန႔ထက္တုိင္ ပဋိပကၡမ်ားကုိ ထိန္းခ်ဳပ္ရန္ အေကာင္းဆုံးေသာ နည္းလမ္း ျဖစ္သည္ထင္သည္ဟု ဆုိခဲ့သည္။ အဘယ္ေၾကာင့္ဆုိေသာ္ ဒီမုိကေရစီ၏ အႏွစ္သာရသည္ စည္းမ်ဥ္းမ်ားအား ေျပာင္းလဲျပင္ဆင္ႏုိင္မႈ သုိ႔မဟုတ္ စနစ္တက် ဖြဲ႔စည္းထားသည့္ မေသခ်ာမႈေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု ဆုိသည္။ အကယ္၍မ်ား ႏိုင္ငံေရးသမား တုိ႔အေနျဖင့္ -
(က) ေရြးေကာက္ပြဲတြင္ အႏုိင္ရႏုိင္သည္ဟု လက္ခံယုံၾကည္ထားခဲ့လွ်င္
(ခ) ၄င္းတုိ႔အေနျဖင့္ ပထမအႀကိမ္တြင္ အႏုိင္မရရွိခဲ့လွ်င္ေတာင္ ထပ္မံ ယွဥ္ၿပိဳင္ႏုိင္သည့္ အခြင့္အလမ္း ရွိသည္ဟု သိနားလည္ထားလွ်င္ ႏွင့္
(ဂ) ၄င္းတုိ႔၏ အေျခခံ အခြင့္အေရးမ်ားကုိ ဆက္လက္ က်င့္သုံးႏုိင္လိမ့္မည္၊ ယင္းတုိ႔၏ လုိအပ္ခ်က္မ်ားကုိ ျဖည့္ဆီးေပးလိမ့္မည္ႏွင့္ အၿမဲတေစ ႐ံႈးနိမ့္ခဲ့လွ်င္ေတာင္ က်ယ္ျပန္႔သည့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ကိစၥရပ္မ်ားတြင္ အေတာ္အသင့္ ၾသဇာလႊမ္းမုိးႏုိင္လိမ့္မည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ ထားႏုိင္ခဲ့လွ်င္ ႏုိင္ငံေရးသမားမ်ားအတြက္ ဒီမုိကေရစီ လမ္းေၾကာင္းျဖင့္ ယင္းတုိ႔၏ အက်ဳိးစီးပြားကုိ ေဖြရွာျခင္းသည္ ယုတၱိတန္သည့္ အရာျဖစ္သည္။
သုိ႔ေသာ္ ဤအခ်က္ထက္ နက္နဲသည့္ အဆင့္တြင္မူ ဒီမုိကေရစီ၊ ေရြးခ်ယ္မႈ၊ လူသား၏ အဓိပၸာယ္ႏွင့္ လူသားဆန္ဆန္ ေနထုိင္မႈတုိ႔၏ ဆက္စပ္မႈ ျဖစ္သည္။ အဆုံးစြန္တြင္ ဒီမုိကေရစီ ဆုိသည္မွာ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာႏွင့္ လူသားအားလုံး၏ ယဥ္ေက်းသိမ္ေမြ႔မႈ ျဖစ္သည္။ ဒီမုိကေရစီသည္ လူသားအခ်င္းခ်င္း အျပန္အလွန္ ေလးစားမႈကုိ ႏုိင္ငံေရးနည္းျဖင့္ အဓိပၸာယ္ ဖြင့္ဆုိျခင္း ျဖစ္သည္။ လြတ္လပ္မႈႏွင့္ ေရြးခ်ယ္ပုိင္ခြင့္သည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာ၏ အဓိက အသြင္သ႑ာန္ ၂ ခု ျဖစ္သည္။ လစ္ဘရယ္ ဒီမုိကေရစီသည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာကုိ ေလးစားမႈျပဳသည့္ နည္းလမ္းအားလုံးကုိ မေဖာ္ျပႏုိင္ေသာ္လည္း လက္ေတြ႔ေျပာရလွ်င္ ယင္းသည္ လူ႔ဂုဏ္သိကၡာအတြက္ လုိအပ္သည့္ အေျခအေနတခု ျဖစ္သည္။
အျပည္႔အ၀ လည္ပတ္ေနသည့္ ဒီမုိကေရစီသည္ လူသားမ်ား မိမိတုိ႔၏ လုိလားႏွစ္သက္မႈမ်ားကုိ ေဖာ္ျပရန္ႏွင့္ လူဂုဏ္သိကၡာကုိ ကာကြယ္ရန္အတြက္ အေကာင္းဆုံးေသာ ဖန္တီးမႈ ျဖစ္သည္။ သုိ႔တည္းမဟုတ္ ၿဗိတိသွ် ၀န္ႀကီးခ်ဳပ္ ၀င္စတန္ခ်ာခ်ီ၏ ပါလီမန္ ေအာက္လႊတ္ေတာ္တြင္ ၁၉၄၇ ခုႏွစ္ ႏုိ၀င္ဘာလ ၁၁ ရက္ေန႔က ေျပာၾကားခဲ့သည့္ ထင္ရွားသည့္ မိန္႔ခြန္းထဲကကဲ့သို႔ “ဒီမုိကေရစီသည္ အေကာင္းဆုံး သုိ႔မဟုတ္ ဉာဏ္ပညာ အရွိဆုံးစနစ္ဟု မည္သူကမွ် မဆုိ။ အမွန္စင္စစ္ ဒီ္မိုကေရစီ စနစ္တြင္ အျပစ္္အနာအဆာမ်ား အားနည္းခ်က္မ်ား ရွိေသာ္လည္း တျခားေသာ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ပံုစံမ်ားေလာက္ မမ်ား” ဟူသည့္ မွတ္ခ်က္အတိုင္း ျဖစ္ေလသည္။


(အင္ဒ႐ူး ေရးႏုိးစ္ (Andrew Reynolds) သည္ အေမရိကန္ျပည္ေထာင္စု ေျမာက္ ကာ႐ုိလုိင္းနား တကၠသိုလ္၊ ခ်ာပယ္ေဟးလ္မွ ႏုိင္ငံေရးသိပၸံ တြဲဖက္ပါေမာကၡတဦး ျဖစ္သည္။ သူသည္ အာဖဂန္နစၥတန္ႏွင့္ ဆူဒန္ႏုိင္ငံမ်ား အပါအ၀င္ ႏုိင္ငံအမ်ားအျပားတြင္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ စနစ္မ်ားႏွင့္ ဖြဲ႔စည္းပုံ အေျခခံဥပေဒ ေရးဆြဲေရးဆုိင္ရာ ကိစၥရပ္မ်ားအေပၚ ကြ်မ္းက်င္သူ အႀကံေပးအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။ သူ၏ ေနာက္ဆုံး ထုတ္ေ၀ခဲ့သည့္ စာအုပ္မွာ “The Architecture of Democracy: Constitutional Design, Conflict Management and Democracy (2002)” ျဖစ္သည္။)